Author Topic: Articles By Bhisma Kukreti - श्री भीष्म कुकरेती जी के लेख  (Read 723948 times)

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Culture of Kumaun and Garhwal
                Narsing Jagar : Nathpanthi Mantras
                 नरसिंग जागर : नाथपंथी मन्त्र
 
            (Mantra Tantra in Garhwal, Mantra Tantra in Kumaun , Mantra Tantra in Himalayas )
                      Presented on Internet Medium by :Bhishma Kukreti
                   आम तौर पर नरसिंग भगवान को विश्णु अवतार माना जाता है किन्तु कुमाऊं व गढ़वाल में नर्सिंग भगवान गुरु गोरखनाथ के चेले के रूप में ही पूजे जाते हैं . नर्सिंगावली मन्त्रों के रूप में भी प्रयोग होता है और घड़ेलों में  जागर के  रूप में भी प्रयोग होता है. इस लेखक ने एक नरसिंग घडला में लालमणि उनियाल , खंडूरीयों  का जिक्र भी सूना था
नरसिंग नौ हैं : इंगला वीर, पिंगला बीर , जतीबीर, थतीबीर, घोरबीर, अघोरबीर, चंड बीर , प्रचंड बीर , दुधिया व डौंडिया    नरसिंग
   आमतौर पर दुधिया नरसिंग व डौंडिया   नरसिंग के जागर लगते हैं . दुधिया नरसिंग शांत नरसिंघ माने जाते है जिनकी पूजा रोट काटने से पूरी हो जाती है जब कि डौंडिया नरसिंग घोर बीर माने जाते हैं व इनकी पूजा में भेड़ बकरी का बलिदान की प्रथा भी है
   निम्न जागर बर्दी केदार मन्दिर स्थापना के बाद का जागर लगता है क्योंकि इसमें डिमरी रसोईया (सर्युल ) व रावल का वर्णन भी है
                              जाग जाग नरसिंग बीर बाबा
                              रूपा को तेरा सोंटा जाग , फटिन्गु   को तेरा मुद्रा जाग .
                               डिमरी रसोया जाग , केदारी रौल   जाग
                            नेपाली तेरी चिमटा जाग , खरुवा की तेरी झोली जाग
                            तामा की पतरी जाग , सतमुख तेरो शंख जाग
                              नौलड्या चाबुक जाग , उर्दमुख्या तेरी नाद जाग
                             गुरु गोरखनाथ का चेला जाग
                            पिता भस्मासुर माता महाकाली जाग
                            लोह खम्भ जाग रतो होई जाई बीर बाबा नरसिंग
                             बीर तुम खेला हिंडोला बीर उच्चा कविलासू
                             हे बाबा तुम मारा झकोरा , अब औंद भुवन मा
                             हे बीर तीन लोक प्रिथी सातों समुंदर मा बाबा
                             हिंडोलो घुमद घुमद चढे बैकुंठ सभाई , इंद्र सभाई
                             तब देवता जागदा ह्वेगें , लौन्दन फूल किन्नरी
                             शिवजी की सभाई , पेंदन भांग कटोरी
                            सुलपा को रौण  पेंदन राठवळी भंग
                            तब लगया भांग को झकोरा
                             तब जांद बाबा कविलास गुफा
                              जांद तब गोरख सभाई , बैकुंठ सभाई
    अबोध्बंधू बहुगुणा ने 'धुंयाळ"  में जोशीमठ के रक्षक दुध्या बाबा का जागर इस प्रकार डिया
                      गुरु खेकदास बिन्नौली कला कल्पण्या 
                       अजै पीठा गजै सोरंग दे सारंग दे
                        राजा बगिया ताम पातर को जाग
                       न्यूस को भैरिया बेल्मु भैसिया
                      कूटणि  को छोकरा गुरु दैणि ह्व़े जै रे
                      ऊंची लखनपुरी मा जै गुरुन बाटो बतायो
                      आज वे गुरु की जुहार लगान्दु
                         जै दुध्या गुरून चुडैल़ो आड़बंद पैरे
                        ओ गुरु होलो जोशीमठ को रक्छ्यापाल 
                         जिया व्बेन घार का बोठ्या  पूजा 
                         गाड का ग्न्ग्लोड़ा पूज्या
                           तौ भी तू जाती नि आयो मेरा गुरु रे
                          गुरून जैकार लगाये , बिछुवा सणि  नाम गहराए
                          क्विल कटोरा हंसली घोड़ा बेताल्मुखी चुर्र
                        आज गुरु जाती को ऐ जाणि रे
   डा शिवानन्द नौटियाल ने एक जागर की चर्चा भी  की
                   जै नौ नरसिंग बीर छयासी भैरव
                   हरकी पैड़ी तू जाग
                    केदारी तू गुन्फो मा जाग
                    डौंडी  तू गढ़ मा जाग
                   खैरा तू गढ़ मा जाग
                निसासु भावरू जाग
                  सागरु का तू बीच जाग
                  खरवा  का तू तेरी झोली जाग
                  नौलडिया  तेरी चाबुक जाग
                 टेमुरु कु तेरो सोंटा जाग
               बाग्म्बरी का तेरा आसण जाग
               माता का तेरी पाथी जाग
              संखना की तेरी ध्वनि जाग
              गुरु गोरखनाथ का चेला पिता भस्मासुर माता महाकाली का जाया
               एक त फूल पड़ी केदारी गुम्फा मा
                  तख  त पैदा ह्वेगी बीर केदारी नरसिंग
                  एक त फूल पड़ी खैरा गढ़ मा 
                   तख त पैदा ह्वेगी बीर डौंडि
                    एक त फूल पोड़ी वीर तों सागरु  मा
                   तख त पैदा ह्वेगी सागरया  नरसिंग
                    एक त फूल पड़ी बीर तों भाबरू  मा
                    तख त पैदा ह्वेगी बीर भाबर्या नारसिंग
                     एक त फूल पड़ी बीर गायों का गोठ , भैस्यों क खरक
                    तख त पैदा ह्वेगी दुधिया नरसिंग
                    एक त फूल पड़ी वीर शिब्जी क जटा मा
                    तख त पैदा ह्वेगी जटाधारी नरसिंग
                   हे बीर आदेसु आदेसु बीर तेरी नौल्ड्या चाबुक
                   बीर आदेसु आदेसु बीर तेरो तेमरू का सोंटा
                    बीर आदेसु आदेसु बीर तेरा खरवा की झोली
                   वीर आदेसु आदेसु बीर तेरु नेपाली चिमटा
                    वीर आदेसु आदेसु बीर तेरु बांगम्बरी आसण   
                     वीर आदेसु आदेसु बीर तेरी भांगला की कटोरी
                      वीर आदेसु आदेसु बीर तेरी संखन की छूक
                       वीर रुंड मुंड जोग्यों की बीर रुंड मुंड सभा
                       वीर रुंड मुंड जोग्यों बीर अखाड़ो लगेली
                       वीर रुंड मुंड जोग्युंक धुनी रमैला
                         कन चलैन बीर हरिद्वार नहेण 
                         कना जान्दन वीर तैं कुम्भ नहेण 
                        नौ सोंऊ जोग्यों चल्या सोल सोंऊ बैरागी
                        वीर एक एक जोगी की नौ नौ जोगणि 
                       नौ सोंऊ जोगयाऊं बोडा पैलि कुम्भ हमन नयेण
                      कनि पड़ी जोग्यों मा बनसेढु  की मार
                      बनसेढु की मार ह्वेगी हर की पैड़ी माग
                     बीर आदेसु आदेसु बीर आदेसु बीर आदेसु
 
  Dr Kusum lata Pandey described the following mantra  in her research paper
                     पारबती बोल्दी हे मादेव , और का वास्ता तू चेला करदी
                     मेरा भंग्लू घोटदू   फांफ्दा फटन , बाबा कल्लोर कोट कल्लोर का बीज
                      मामी पारबती लाई कल्लोर का बीज , कालोर का बीज तैं धरती बुति याले
                       एक औंसी बूते दूसरी औंसी को चोप्ती ह्व़े गे बाबा
                        सोनपंखी ब्रज मुंडी गरुड़ी टों करी पंखुरी का छोप
                    कल्लोर बाबा  डाली झुल्मुल्या ह्वेगी तै डाली पर अब ह्वेगे बाबा नौरंग का फूल
                      नौरंग फूल नामन बास चले गे देवता को लोक
                      पंचनाम देवतों न भेजी गुरु गोरखनाथ , देख दों बाबा ऐगे कुसुम की क्यारी
                      फूल क्यारी ऐगे अब गुरु गोरखनाथ
                      गुरु गोरखनाथ न तैं कल्लोर डाली पर फावड़ी मार
                    नौरंग फूल से ह्वेन नौ नरसिंग निगुरा , निठुरा सद्गुरु का चेला
                   मंत्र को मारी चलदा सद्गुरु का चेला
   
    पंडित गोकुल्देव बहुगुणा से प्राप्त नर्सिंगाव्ली पांडुलिपि का उल्लेख करते हुए डा विश्णु दत्त कुकरेती ने यह मंत्र उल्लेख किया है
                ॐ नमो गुरु को आदेस ... प्रथमे को अंड अंड उपजे धरती , धरती उपजे नवखंड , नवखंड उपजे धूमी, धूमी उपजे भूमि, भूमि उपजे डाली , डाली उपजे काष्ठ , काष्ठ उपजे अग्नि , अग्नि उपजे धुंवां , धुंवां उपजे बादल , बादल उपजे मेघ , मेघ पड़े धरती , धरती चले जल , जल उपजे थल , थल उपजे आमी , आमी उपजे चामी , चामी उपजे चावन छेदा बावन बीर उपजे म्हाग्नी , महादेव न निलाट चढाई   अंग भष्म धूलि का पूत बीर नरसिंग
               
                         
 
 
i
  References :
1- Rahul Santyakritan : Kumaun
2- Rahul : himalay Ek Parichay
3- Dr Pitambar Datt Barthwal :
4 Dr Govind Chatak : Garhwal ke Geet so
5- Dr Shiva Nand Nautiyal : garhwal ke Loknrity-Geet
6- Dr Vishnu Datt Kukreti Nathpanth : garhwal ke Paripeksh me
7- Kusum Pandey : Garhwal me Dev Pooja a research Thesis of HNBGU Shrinagar
8- Abodh bandhu Bahuguna : Dhunyal a collection of Folk Songs of Garhwal
Manuscript " Narsingavali and Narsingh Ukhel Bhed  " from Gokul Dev Bahuguna vill Jhala , Chalansyun Pauri garhwal
 

 


Regards
B. C. Kukreti                         

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Culture of Kumaun and Garhwal
                  Bhoot Ghadela Jagar ( Spiritual Dance and Song ) for Dissatisfied Souls
                                                   भूत पुजाई का  घड़ेल़ा जागर
                 (Mantra Tantra of Garhwal, Mantra and Tantra of Kumaun , Mantra and Tantra of Himalaya )
 
                   Presented on Internet By : Bhishma Kukreti
           Collected by Shiv Sharan Nautiyal, (Yugvani ) Edited by Dr Shiva Nand Nautiyal                       
 It was/is a general believe in society that if a person dies in abnormal situation or dies with unfulfilled desires the said person becomes Bhoot (a dissatisfied soul)  and many times,  the said soul enters into a body of any person other than his/her family members , then the said soul harasses the entered person (Pashva ) . Sometimes, the  dissatisfied soul harasses the Pashva  harshly and sometime mild ways. The harassment comes in the ways of illness or other hurdles of life . The Baki ( Future teller) tells to worship Bhoot Pujai by performing Bhoot Poojai Ghadela .

 The Bhoot Pujai Jagar is as follows

                 प्रथम नाम ल्योलू मैई  गुरु भाई ब्रह्मा
                 प्रथम नाम ल्योलू मैई पंचनाम देवत्तुं को
                 प्रथम नाम ल्योलू मैई अपण कुलदेव को
                 तब त नाम ल्योलू मैई अपणा गुरु को
          हे - जै गुरून सिखाई मैई या गन्धर्व विद्या
          हे - गाड का बग्यां  भूतो तुमारो नाम ल्योंदु
               धार को लमडयाँ  भूतो मैई  तुमारो नाम ल्यूंदू
                 सांप का डस्यां भूतो मैई  तुमारो नाम ल्यूंदू
                 अल्प आयु का मरयां भूतो मैई  तुमारो नाम ल्यूंदू
                  सुबश का जाया भूतो मैई  तुमारो नाम ल्यूंदू
                  हे - हंकारी क बुलौंल़ू तुमु डकारी भेजलू
                   तुमु तै  द्योलू   मैई खिसा क बुखाणा
                  हे - राम राम भूतो कनु छोडू तुमन अपणो घूण परिवार
                     कना छोडिन तुमन दूधी का बाल़ा 
                   रोंदू बिबलांदु छोडि तुमुन अपणो परिवार
                    अपणा वालों कु भूतों तुमन हर्स नि देखी
                   हे - राम राम भूतो तुमन कायर नि होणु
                      तुमन मेरा भूतो दलगीरी नि ल़ीण
                     अपण वालों की भूतो भेंटूळी लीयाला
                   सराप जायं तुमारो तै ज्युन्रा तंयी
                   जै ज्युंरान  हरी तुमारी भरी पूरी परिवार
                  हे राम राम कनु ह्वेई त्वैकू धौलू चौलू रथ
                   तुमु सणि मेरा भूतो मैई न्युतिक बुलौलूं पूजिक पठोल़ू
                   जस दीक जा न भूतो अपजस टाळण ......
                     

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Culture of Kumaun and Garhwal

                  Hantya Jagar
               हंत्या  जागर  ( कलेरा  या रान्सो)
(Spiritual Folk Literature of Kumaun , Garhwal and Himalayas )

                  Presented on Internet by     Bhishma Kukreti

 Hantya Jagar or Songs to please the dead soul of beloved  (Gharbhoot) are also called Bhoot ka Kalera or Ranso

 When the Jagari (the singer of Jagar or Vartakar ) narrates the narration in Jagar pattern the audience feel the pathos.

The following two Jagars are one of the best example of Pathos in Garhwali Folk literature and the emotions as Grief, Awe, Detachment, Remorse, fatigue, Depression,  anxiety, delusion, Agitation, dejection, Epilepsy, Insanity, Disorder, Terror, Choking of voice, tears etc in wordings of jagar, while Pashva (who dances on behalf of dead soul ) and among the audience who come to listen Ghadela

 यह जागर एक स्त्री आत्मा के निमित जागर है जो घरभूत  पुजाई के वक्त घड़ेल़ा में जागरी सुनाता है इसे सुनकर व पश्वा के करुणा जनक नृत्य से दर्शक रोने लगते हैं
     तेरी छोडि च बोई चाखुड सि टीली
     तेरी होली बोई जसी माता को पराणि
      होला बोई पराणि जसी पाफड़ सी पाणी
      कनो रई होली बोई तेरो उबाण रीट दो 
       कनो रई होलो बोई तेरी उकाळ छौम्पदो
        जसी होली बोई तेरी द्युराणी  जिठाणी 
       तीन बोली होलू ब्व़े मी हर्ष देखुलो
       कै कालन डाळी होलो ब्व़े जोड़ी मा बिछोड
      यखिम बैठ्युं च ब्व़े तेरा सिर कु छतर
      देखी भाळी जान्दु अपणी इ भैरो भीतरी
      देखी जा दों ब्व़े ईं रौन्त्याळी गँवाडि
xxxxxxxxxxxxx
   निम्न कलेरे  में एक युवक की ह्न्त्या नचाई जा रही है और इस गाने में जागर में करुण रस देखिये : ------------------------------------------------------------
     कनि छे भुला तेरी वा हौन्सिया उमर
      कनि छो   चुचा तू जै को पियारो
     देख बैठ्याँ यखी म तेरा गोती सोरा
     दूदा ब्व़े हुयीं चा या तेरी निपूती मयेड
     कनि छे भुला तेरी वा जोड़ी सौंजडि 
     उना मयाल़ा सुभाऊ का रै यकुला रै तू
      मर्दि बगत भुला त्वेन पाणी बि नि पियो
      बिदेसू जगा होई तू भुचेणि नी पायो
       कख गै ह्वेलो भुला तू तैं मयेडि ऐसे की
      डारी मा की छुटी च त्य्री भग्यान ब्वारी
      मौत सबकू औंद आग सबकू जगौन्द
      तिन कायर नि  होणु सागर कु पाणी समंद
Collected and edited by Abodh Bandhu Bahuguna in Dhunyal page 63

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Culture of Garhwal and Kumaun
               Jagar of Anchheriyan / Matariyan
               अन्छेरी या मतारियों के  जागर : अतृप्त अप्सराओं  की आत्मा शांति हेतु  जागर
           (Spiritual Folk Literature of Kumaun , Garhwal and Himalayas )
                         Presented on Internet by Bhishma Kukreti
    ( Manuscript by Patiram Nautiyal, Village Sald, Badahat, Uttarkashi, Edited by Dr Shiva Nand Nautiyal  )
   Anccheri or Matar means Fairy /Pari. Their place is supposed to be Khaint danda and where Anchheri or Matar are there there should be lake, flower beds too. These Anchheri or Matar are the souls of female child who died in early age (Matar ) or died before mmarriage (Anchheri) . Many dead female souls become Anchheri because they were taken by dieties forcibly .
  The story is told in a Detective story style that first the result is cleared to audiance and then the story goes back in chronological path. I salute those folk creators who might be not educated but they were well knowledgable about creating interest in story . There we may also find various Alankar for creating melodies such as Anupras alankar Upama Alankar
    The poetic story creator was also well versed with geography and knowing the psychology of females .What a marvelous piece of poetry ...Splendid !!!!!!!!!!!
    The following Jagar has a story of seven Rawat sisters of Rautgaon . huniya deity took them forcibly to Khaint hill and after their death they all became Anchheri (Pari, Fairy)
             तुम रैंदा ल़े तै दागुडिया गाँव , दिसई  दागुडियो
              तुम होली रौतों की बियाण , दिसई  दागुडियो
               चला बैणी मारछा  काटण दिसई  दागुडियो
               चला बैणी मारछा कूटण दिसई  दागुडियो
              चला बैणी द्यू ह्वेगे उराड़ो,  दिसई  दागुडियो
             तख़ ऐगे हुणिया को रथ दिसई  दागुडियो
             तुम पडीग्याँ हुणिया  का रथ दिसई  दागुडियो
             सात बैणि एक छ भाई भड़ दिसई  दागुडियो
            चला बैणी बाटा का उडयारो दिसई  दागुडियो
            बाटा  का उड्यारी टपकण्या पाणी  दिसई  दागुडियो
             चला दागुडि बुरांसी का द्यूळ दिसई  दागुडियो
            तुम ह्वेगी पर्दा का धनी दिसई  दागुडियो
            चला बैणी सैणि खरसाली दिसई  दागुडियो
            कमर बांदी ऐड़ू की पुंगडि दिसई  दागुडियो
            चला बैणी तै उन्द गंगाड  दिसई  दागुडियो
           तख़ हूंद  जीरी बासमती  दिसई  दागुडियो
            चला बैणी सैणि बड़ागडी दिसई  दागुडियो
             तख दीन्दा मऊ का बुखाणा दिसई  दागुडियो
              तख़ देंदा डब्लू का गौणु दिसई  दागुडियो
              तख़ देंदा पगड़ी का खाजा दिसई  दागुडियो
              तख़ देंदा छुणक्याळी दाथुड़ी दिसई  दागुडियो
             चला बैणि तै पावा वारसू   दिसई  दागुडियो
             चला बैणी उच्चा रैथल दिसई  दागुडियो
              तख़ देंदा पोस्तु का छुम्मा दिसई  दागुडियो
              चला बैणी तै दागुडू गाँव दिसई  दागुडियो
               चला बैणी घर कै जौंला दिसई  दागुडियो
               तुम ह्वेग्याँ डांड़यूँ  का आंछरी  दिसई  दागुडियो
  Now ,at the time of Ghadela, the jagari offers many materilas approperate for a female young lady that Anchheri /Matari or fairy leaves the Pashwa
                         सुवा पंखो त्वेकू मी साड़ी द्युलू     
                          त्वे सणि    लाड़ी मै गैणा द्यूंल़ू
                          नारंगी मै त्वेकू चोली द्युलू
                         सतरंगी त्योकू मि दुशाला द्योलू
                          सतनाजा त्योकू मि डीजी द्योलू
                           औंल़ा सरीको त्वे डोला द्योलू
                            सांकरी त्वेकू मि समूण  द्योलू
                            झिलमिल आइना त्वे कांगी द्योलू
                            न्यूती की लाडली त्योकू बुलौलू
                           पूजिक त्वे साड़ी घर पठौल़ू
  Copyright for commentary  @ Bhishma Kukreti , bckukreti@gmail

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Culture of Kumaun and Garhwal
                  Nirankar Jagar :  Rebelian Song Against Brahmanvad
                  निरंकार जागर : ब्राह्मणवाद के विरुद्ध एक धार्मिक गीत
     
                  (Spiritual Literature of Garhwal, Kumaun and Himalayas)
                                  Bhishma Kukreti
   Nirankaar Jee  is called Bada Devta or Supreme Lord and is worshiped by all but only the Shilpkar community  performs the Pujai of Nirankar jee.
The following Jagar is clearly revolt against Brahmanvad and this type of rituals at the end of shilpkar are one of the reasons for upcoming of Shilpkars
My salute to the creator of this fine revolutionary and rebellion poetry
This poem is a Diamond Jewl of  Folk Literature of Garhwal
 
                   ओंकार सतगुरु प्रसाद ,
 प्रथमे ओंकार , ओंकार से फोंकार
फोंकार से वायु , वायु से विषन्दरी 
विषन्दरी से पाणी , पाणी से कमल,
 कमल से ब्रह्मा पैदा ह्वेगे
 गुसैं को सब देव ध्यान लेगे
  जल का सागरु   मा तब गुसैं जीन सृस्ठी रच्याले
 तब देंदा गुसैं जी ब्रम्हा का पास
चार वेद , चौद शास्तर , अठार पुराण
चौबीस गायत्री
सुबेर पध्द ब्रह्मा स्याम भूलि जांद
अठासी हजार वर्स तक ब्रह्मा
नाभि कमल मा रैक वेद पढ़दो
तब चार वेद , अठार पुराण चौबीस गायत्री 
वे ब्रह्मज्ञानी तैं गर्व बढ़ी गे
वेद शाश्त्रों धनी ह्वेई गयों
मेरा अग्वाड़ी कैन हूण?
मि छऊँ ब्रह्मा श्रिश्थी का धनी
तब चले ब्रह्मा गरुड़ का रास्ता
पंचनाम देवतौं की  गरुड़ मा सभा लगीं होली
बुढा केदार की जगा बीरीं होली
सबकू न्यूतो दियो वैन गुसैं नी न्यूतो   
वे जोगी को हमन जम्मा नी न्यूतण
स्यो त डोमाण खैक आन्द , स्यो त कनो जोगी होलो
तब पुछ्दो ब्रह्मा - को होलू भगत
नारद करदो छयो गंगा मै की सेवा
पैलो भगत होलू कबीर , कमाल तब कु भगत होलू
तब को भगत होलू रैदास चमार
बार बर्स की धूनी वैकी पूरी ह्व़े गे
तब पैटदू ब्रह्मा गंगा माई क पास
  तुम जाणा छ्न्वां ब्रह्मा , गंगा मै का दर्शन
मेरी भेंट भी लिजावा , माई को दीण     
एक पैसा दिन्यो वैन ब्रह्मा का पास
तब झिझडांद  ब्रह्मा यो रैदास चमार
क्न्कैकू लीजौलू ये की भेंट
तब बोल्दो रैदास भगत ---
मेरी भेंट को ब्रह्मा , गंगा माई हाथ पसारली   
मेरी भेंट कु ब्रह्मा , गंगा माई बाच गाडलो   
चली गये ब्रह्मा तब गंगा माई का पास
नहाए धोये ब्रह्मा छाला खड़ो  ह्व़े गये
घाघु  मारे वेन   गंगा न बाच नी गाडी
तब उदास ह्व़ेगे ब्रह्मा घर बौडिक आये 
 रैदास की भेंट वू भूलि गए
अध्बाट आये     ब्रह्मा , आंखी फूटी गेन
गंगा माई जथें दिखे आँखी  खुली जैन 
तब याद आये ब्रह्मा रैदास की भेंट
बौडी तब वो गंगा माई को छाला 
रैदास की भेंट छ दीनी या माई
रैदास को नाम सुणीक तब
गंगा माई न बाच दियाले
रैदास होलू म्यारो पियारो भगत
एक शोभनी कंकण गंगा माई न गाड्यो
ब्रह्मा मेरी या समूण  तू रैदास देई
ब्रह्मा का मन कपट ऐगे लोभ बसी गे
यो शोभनी कंकण होलू मेरी नौनि जुगत
तब रैदास का घर का बाटा
ब्रह्मा लौटिक नी    औंदो
पर जै भी बाटा जांद रैदास खड़ो ह्व़े जांद
ब्रह्मा गंगा माई की मैं समूण दी होली
त्वेकू बोल्युं रैदास --
ब्याखुनी दां मैं तेरा घर औण 
सुणदो रैदास तब प्रफुल्ल ह्वेगे
सुबेरी बिटे गौंत छिड़कदो
घसदो छ भीतरी लीप्दो छ पाळी
आज मेरा डेरा गंगा माई न आण
वैकु चेला होलू जल कुंडीहीत
जादू मेरा हीत बद्री का बाड़ा केदार का कोण्या
ल़ी आओ मैकू अखंड बभूत
देवतों न सुणे रैदास की बात
जोगी हीत तब पिंजरा बंद करयाले
इन होलो सत जत को पूरो
जोगी चाखुली बणी उडी जान्दो 
 Ref: Dr Govind Chatak : Garhwal ki Lok Gathayen page 87

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Culture of Kumaun and Garhwal
             Surkanda Devi Jagar
                सुरकंडा देवी का जागर   
 
           (Spiritual Folk Literature of Garhwal and Kumaun )
                Presented on Internet by   Bhishma Kukreti
 
      In garhwal, there are twelve Devi as the mythology in Garhwal suggests that they were twelve siters )Dr Shiva Nand Nautiyal)
     In Athwad or in Ghadela of Surkanda Devi, the Jagari (who narrates story in lyrical form and plays Damru or thali or Dhol /Damau) narrates the story of Mahamaya that Mahamaya (Surkanda Devi ) beheaded  Asur (Devils) and threw those bodies  Nepal and their heads on the hills of Surkhanda . She came to take rest under the tree  Ransula in Surkanda hill.There her twelve sisters come to meet Mahamaya (Dr Shiva Nand Nautiyal in Garhwal ke Lok Nrity Geet) The song and dance is of bravery rapture and the dancers dance with vibrant form . Same way the audiance enjoys chivelary rapture by watching and listening Ghadela . Devi also whistles laudly (kilkana ) . The Ghadela of Devi performance is realy a different experience than Nagraja or Nagelu devta. you get different enjoyment /delight from each jagar and Ghadela
      Dr Govind Chatak provided the following Jagar ( perfomrmed either in Devi Ghadela or Athwad)
     जै जगदम्बा भाख बाणी
    सर्वाणि चंडिका माई
   आदि संसार की माया
   यो पिंड तैने उपाया
    महा लक्ष्य महा नारायणी
   जै जगदम्बे तेरो ध्यान जागो
  कनि रैंदी माता उंचा सुरकंडा
  उंचा सरकंडा माता रौन्सालू को छैल
 उंचा सरकंडा का नीत माता कुंजापुरी
 कनि भेंटदी माता बारा बैणि
  रागसून नेग करी रागसून 
 मद पीक माता ह्वेगे विकराळ
 तब मारे त्वेन रागस
मारिक त्वेन धड पौन्चाये नेपाल
मुंड पौन्चाये सुरकंडा
जय जगदम्बा संघारणी देवी
सब की चंडिका माई
आदि संसार की हे आदि माया
यो पिंड तीन उपजायो
हे महालक्ष्मी हे महानारायणी
 हे जगदम्बे तेरो ध्यान जागे
 मा तू उच्चो सुरकंडा मा रौंदी
उच्चू सुरकंडा मा जख रौन्सालू को छैलू
उख सबि बैणी मिलणो  भींट्याणो आन्दन
जब रागसून करी उत्पात
तब तू ह्व़े मद पीके विकराळ
तीन एक एक मारी धड पौन्चाये नेपाल
   अर मुंड पौन्चाये सुरकंडा
 Copyright for Commentary  @ Bhishma Kukreti

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Modern Literature in Kumaun and Garhwal Garhwal

        Hamaru Garhwal : A Realistic and Satirical Poem by Kanhya Lal Dandriyal

                          (Modern poetry in Garhwali, Kumauni and Himalayan Languages )

                       Bhishma Kukreti 

               Kanhaya Lal Dandriyal is master of blending realism and satire, and humour in his Garhwali poetry . he has objectives vision of reality has defense for his own thesis or principles,  Kanhaya Lal has capacity to create poems in popular language too

                The readers will find same taste and characteristics of realism in this Poem “ Hamaru Garhwal “ by Kanhaya Lal  Dandriyal as they can enjoy the realism in My Mistress’s eyes poem by William Shakespeare,  Peter Grimes poem by   George Crabbe , The Miller’s Tale of Geoffrey Chaucer, The Carver in Stone poem by Robert Drinkwater and poems of Thomas Hardy , poems of Rudyard Kipling or poems of Jonathan Swift

                     As a satire, Dandriyal  is master in accusing the system. This poems is an example the capability and craftsmanship of Kanhaya Lal Dandriyal that the readers may smile by lips but by heart, the readers feel a sharp pain about happenings around their surrounding. The poem of Dandriyal offer the readers The Smile and The Sorrow, The Pain simultaneously

In the following poem , Dandriyal shown that he can create clear images by using symbolic words and known phra
                                                     हमरु   गढ़वाळ
                       A poem bykanhya Lal Dandriyal
                               खरड़ी डांडी
                    पुंगड़ी लाल
                     धरती को मुकुट
                       भारत को भाल
                        हमरु गढवाळ
   यखै   संस्कृति---: गिंदडु , भुज्यलु , ग्यगडु  , गड्याळ
 सांस्कृतिक सम्मेलन--- :अठवाड़
महान बलि--- : नारायण बली
 टेक्निसियन---- : जंदरौ   सल्ली
दानुम दान----- : मुक्दान
बच्युं---- निर्भागी     
मर्युं -----भग्यान
परोपकारी --- बेटयूँ  को परवाण   
विद्वान् ---- जु गणतकैर जाण 
नेता -----जैन सैणो गोर भ्याळ हकाण
समाज सुधारक---- : जैन छ्न्युं बैठिक दारु बणाण 
बडू आदिम ---- जु बादण नचाव
श्रधापत्र ---  बुराल़ी, बाघ अर चुड़ाव 
मार्ग  दर्शक ---बक्की
मान सम्मान ---- सिर्री फट्टी अर रान
दर्शन ---- सैद, मसाण परी अर ह्नत्या
उपचार ---कंडाळी टेर , जागरदार मैर , लाल पिंगळी सैर
खोज ---बुजिना
शोध --- सुपिना
उपज -- भट्ट अर भंगुलो
योजना - कैकी मौ फुकुलो
उद्योग ---जागर , शाबर , पतड़ी
जीवन -- यख बटे वख तैं टिपड़ी
व्यंजन ---खुन्तडो अर बाड़ी
कारिज ---बया, बरखी अर बोतल
पंचैत ----कल्यो की कंडी
राष्ट्रीय पदक --- अग्यल पट्टा , पिनसन पट्टा , कुकर  पट्टा 
 बचपन ----कोठ्युं मं
जवानी  --- पल्टन , दफ्तर , होटल
बुढापा --- गाल्यूं फर , चूलखन्दर्युं फर
आशीर्वाद -----बभुतै चुंगटी 
वरदान --- फटगताळ , नि ह्व़े , नि खै , नि रै, घार  बौडी नि ऐ
आयात ---खन्नू खरबट अर मनीऔडर
निर्यात ---छ्वाड बटें Chhwad  तैं बाई ऑर्डर
This poem Hamaru Garhwal  is the prove that Bhishma Kukreti positions Kanhyaa Lal dandriyal among 200 great poets of this earth born so far
Copyright @ Bhishma Kukreti , bckukret@gmail.com

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Culture of Kumaun -Garhwal , Himalayan Culture
   Jatra Jagar  : A Religious Song for Initiating Pilgrimage Tour
                जातरा जागर

 (Folk Literature of Garhwal -Kumaun , Himalayan Folk Literature )
                       Presented by Bhishma Kukreti
 When Garhwalis and Kumaunis start a pilgrimage tour as Seem Jatra, Badrinath Jatra , they call jagari to sing the religious Jagar. the jatra jagar is totally based on auto suggestion psychology . In old age, when touring to far place was difficult , the pilgrimage tourists require a strong mental state . These jagars are to frame the positive mental state for pilgrims that they see successful tour . The Jagari narrates the story of a deity where the deity wins the war or battle over evils and by this way the religious travellers used to visualize success . when you visualise success definitely you get positive state of mind in this Jagar performance, people dance and see off the tourist to go pilgrimage places

जातरा जागर : धार्मिक लोक   गीत

पंचशिला थान पंचद्यौ  की जागा
उच्चो मन्दिर निस चंद्रभागा
मन्दिर पाछा पाणी निगास
सिला - सणेसुर  शिवलिंग ख़ास
म्द्निर आगा शिवजी को सांड
द्वार सोबदा कांसी को घांड
मन्दिर मा छायो बडो भारी दैंत
मारी खायो ऊन पुरेत
जो बि पुजारी पूजा लागा गें
सी वूं दैन्तुन तखी खैन 
तबी की बात तख जातरा मा
अगस्त मुनि जी पैटी गीना
तीन सौ मन्दिर छाया जख
मुनि माराज ऐ गेना तख
झोंळी कमंडळ मुनि हात लेद
सिला जाण  की तैयारी करद
दक्षिण देस बटी मुनि आयो
उत्तरा  खूंट  उज्ज्याल़ो छायो
अगस्त मुनि च जौंको नाऊँ
ऐगीन जब बामण  गाऊँ
बुडड़ी  बामणि रुण लैगे
नाती अपण न्ह्वोण  लैगे
मुनि माराज तैं दया ऐगे
रुणो कारण   पुछण लैगे
किले बुडड़ी इति माप रोंदी ?
बोले बुड्डी ना रोंदी रोंदी
पूजा ल़ाण को मिन द्योल जाण
नाती दैन्तुन यू तखी खाण 
आज की पूजा वख  मी लगौन्लू
तेरो नाती तैं बचाई द्योंलू
बोले मुनि जीन बामणी मा
पडिगे  बामणी चरणों मा
आरती धुपाणी मुनि हात लींद
द्योल जाण की तैयारी करद
रागस कुण्डी का घेरा ऐग्या
शस्त्र दैंत सी खड़ा ह्व़े गया
तब मनि जी कुख मली की
मैल को गोल़ा  एक बणाइ
गोला दैंत का बीच चलाई
प्रकट बणी कुक्मुंडा माई
खुन्करी खप्पर हात मा लेंदी
दैंत को ल्वे खूब पेंदी
छप छप काटे मुंड रागसूं का
एक दैंत का दस दैंत बणी गे
देखी माता न दैन्तु की लैना
हातुं का हत्यार   छुटी गेना
अगास बटी तब वाणी हेगे
मुनि माराज बि सुणण  लैगे
हत्यार सब पेरू दबावा
दैंत को खून माथा लगावा
सुणी की माता ना उनी कायो
दैंत सब नष्ट होई गायो
कुंड मा रागस मोरी गैना
ड़ी दैंत बची भाजी गैना
एक दैंत सणेसुर भाजी
हैं दैंत बद्रीनाथ भाजी
दैंत का डैर मन्दिर माजा
तब बटी शंख नि बाजा
Ref: Dr Shiva Nand Nautiyal : Shyam Chham Ghunghuru Bajalaa , pg 20-23   
Copyright @ Bhishma Kukreti for commentary

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Spiritual Folk of Literature Kumaun -Garhwal, Himalayas
                       Badrinath Jatara  Jagar 
                         बद्रीनाथ जी  जातरा जागर
                         Presented by Bhishma Kukreti
 Narad said  in Narad sutra
भक्त एकान्तिनो मुख्या :
कंठावरोधरोमंच्वाश्रुभी : परस्परं लपमाना: पव्यन्ति कुलानि प्रिथिवो च
तीर्थोकुर्वन्ति तीर्थानि सुकर्मोकुर्वन्ति कर्माणि स्क्छ्हास्त्री कुर्वन्ति शाश्त्राणि
Narad says that wherever Bhaktas or devotees walk it becomes Pavitr or poise . When people go for Badrinath tour , the Bhaktas sing and dance on the following relgiou song
The dance is free style and depend upon the groups and place of travelling
जै ब्वालो बद्रीनाथ की झमको, दरिशन  करण तुमारो जी झमको
स्यों ऐगी जातिर जी झमको , देश देसु का लोग झमको
खोंळी देवा फाटिक जी झमको , जातिर ऐ गेन जी झमको
मूलक मुल्कों का लोग झमको , जै ब्वालो बद्रीनाथ जी की झमको
दरशन करण जी तुमारो झमको
Reference Dr Shivaa nand Nautiyal 's book

Delhi Hotels

  • Newbie
  • *
  • Posts: 2
  • Karma: +0/-0
विषय पर अपने-अपने क्षेत्र विशेष में उल्लेखनीय योगदान दे रही महिलायें जैसे श्रीमती ईरा पाण्डे जी - लेखिका, श्रीमती अनामिका जी - लेखिका, श्रीमती प्रज्ञा वर्थवाल ध्यानी एड्वर्टाइजिंग, श्रीमती बेला नेगी जी - फ़िल्म मेकर व राइटर, श्रीमती नईमा खान उप्रेती जी - वरिष्ठ रंगकृमी, श्रीमती पुर्णिमा पाण्डे जी - कथक नृत्य गुरू व श्रीमती शबनम मेहरा- चित्रकार इत्यादि के विचार।

 

Sitemap 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22