Author Topic: Articles By Bhisma Kukreti - श्री भीष्म कुकरेती जी के लेख  (Read 722101 times)

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
 Myths, Religious Importance of Ilaru/Iladu/Jangli Kakdi/Kakri in Uttarakhand
-
Plant Myths, Religious Importance, and Traditions in Uttarakhand (Himalaya) - 17
By: Bhishma Kukreti, M.Sc. (Botany) (Mythology Research Scholar)
Botanical name –Cucumis hadwickii
Local name –Ilaru/Iladu
Hindi Name – Vishalambhi
Sanskrit Name – Vishala
Economic benefits – Medicinal benefit for Stone problem (Juyal and Jagdish Chandra Ghildiyal , 1013Journal of Medicinal Plants Study Vol.1 issue (6)
                   Myths, Religious Importance and Traditions

  Iladu is a wild cucumber and resembles normal domestic cucumber but small and oval in size.  The tatse is very bitter.
    Tantric/Mantric use Iladu/jungli kakdi  in Doodh fool , Chhayaa, Nagjhadi and Bhut puja . In some cases, Mantric-Tantric use Iladu as alternate of sacrificing he goat and cut the same.
 Many times, people use the small Iladu /Ilaru fruits with green chilies and flowers for making garland.
 
-
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai 2017
-
Plant Myths  , Religious Importance, Traditions , Garhwal, Uttarakhand ; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Kumaon, Uttarakhand ;Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, Himalaya; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, North India; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, South Asia



Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Myths and Religious Importance of Bel, Wood Apple in Uttarakhand 
-
Plant Myths, Religious Importance, and Traditions in Uttarakhand (Himalaya) -18
By: Bhishma Kukreti, M.Sc. (Botany) (Mythology Research Scholar)
Botanical name –Aegle marmelos correa
Local name – Bel
Hindi Name –Bel, Bael
Sanskrit Name –Vilva, Bilva
Economic benefits –Fruits are used for pickle and medical uses.

                   Myths, Religious Importance and Traditions
  Bel or Wood apple is a sacred tree. The three leaves together of Wood Apple or Vilva or Bel look like trident (Trishul ) the emblem of Lord Shiva.  It is belief that these three leaves represent Shiva for s ‘Creation’, Preservation’ and ‘Destruction’.  The three leaves of Bel or wood apple as Sin removers too. People pay tribute to Lord Shiva in his temple by offering Vilva/bel leaves as bilpatri/belpatri on Shiv Linga
 Shiva devotees worship bel tree in moths as Marshirsha and  Falgun. .
  In Banhadadharma Puran, the sacred tree came in existence from the cut breast of Lakshmi while she was worshiping Shiva.That is why bel fruit is called fruit of destiny.
 As Banhi Puran, Lakshmi was cow in a birth and from her dung, Bel tree was born.
 There are stories about bel related to Lord Rama too.
In Skand Puran, the tree merged from sweat from  Parvati forehaed.
        Likewise, there are many other region wise folk stories and stories of  legends connected with Bel tree in Shiv Puran, Garur Purans,.
  Ritual Performers use Bel wood for Homa or havan.
 There are more than 108 mantras for offering belpatra on Shiva Linga.
    Bel Leaves and Fruits in Tantric and Mantric Rituals
 On a n Ashwini nakshtra day, Mantric or Tantrik purifies Bel patra and cow milk together and offers that purified milk mixed with bel leaves to childless woman for getting pregnant.
 Mantric suggests for worshipping Surya Graha or Sun on Saturday by worshipping Bel tree.
 Satya Narayn Shastri Khanduri  (1996) detailed about uses of Bel for performing Uddamarehwar tantra in the book Uddamarehwar tantra  . 
-
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai 2017
-
Plant Myths  , Religious Importance, Traditions , Garhwal, Uttarakhand ; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Kumaon, Uttarakhand ;Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, Himalaya; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, North India; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, South Asia



Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1


  उत्तराखंड  परिपेक्ष में   घंडुगळी/गरुंडी   की सब्जी ,औषधीय व अन्य   उपयोग और   इतिहास

                                                 
          History /Origin /introduction, Food uses , Economic Uses of Joyweed,  Alternathera sessilis Himalayan   in Uttarakhand context

          उत्तराखंड  परिपेक्ष  में  जंगल से उपलब्ध सब्जियों  का  इतिहास - 31

                                     History of Wild Plant Vegetables ,  Agriculture and Food in Uttarakhand -                       
         
           उत्तराखंड में कृषि व खान -पान -भोजन का इतिहास --   71

                     History of Agriculture , Culinary , Gastronomy, Food, Recipes  in Uttarakhand -
-
      आलेख -भीष्म कुकरेती (वनस्पति व सांस्कृति शास्त्री )
-
वनस्पति शास्त्रीय नाम -Alternathera sessilis
सामन्य अंग्रेजी नाम - Sessile Joyweed
आयुर्वेदा नाम-मतस्याक्षी
सिद्ध नाम -पोन्नोकाणी
हिंदी नाम - Garundi , gurro गरूण्डी
नेपाली नाम -भिरिंगी झार
उत्तराखंडी नाम -घंडुग्ली , घंडुगळी , Ghandugli
जन्मस्थल संबंधी सूचना - चूँकि घुंडगळी  Alternathera sessilis  आदि के सबसे अधिक विविध रूप दक्षिण अमेरिका में मिलते हैं तो वनस्पति शास्त्री अनुमान लगाते हैं कि शायद दक्षिण अमेरिका ही
घुंडगळी  Alternathera sessilis का जन्मस्थल हो।  Sanschez  del Pinto (2012 )   के अनुसार गरूण्डी , घुंडगळी  Alternathera sessilis का जन्मस्थल लैटिन अमेरिका ही है और वहां से यह पौधा पुराने गोलार्ध में फैला।  डा गुप्ता अनुसार गरूण्डी , घुंडगळी  Alternathera sessilis के जन्मस्थल के बारे में अभी तक ठीक जानकारी नहीं मिल सकी है। फिर गुप्ता (2014  ) में सिद्ध करने का प्रयत्न किया कि गरूण्डी , घुंडगळी  Alternathera sessili  स्थल प्रशांत महासगरीय किसी द्वीप में हुआ होगा।  चीनी वनस्पति शास्त्री  Fun  आदि (2013 ) ने माना कि गरूण्डी , घुंडगळी  Alternathera sessilis चीन , व  दक्षिण एशिया होना चाहिए।
संदर्भ पुस्तकों में वर्णन - चरक (1000  BC , सी पी खरे की पुस्तक ) ने सारे पौधे को बुद्धि , स्मरणः शक्ति , बाह्य सुंदरता वृद्धि हेतु हिदयात दी है।  भावप्रकाश  (16 वीं सदी ) में  गरूण्डी , घुंडगळी  Alternathera sessili को कोढ़ , रक्तशुद्धि हेतु प्रयोग की हिदायत दी गयी है ।  भावप्रकाश में मत्स्यशाका     Alternathera sessilis व Ethyndra fluctuans  को एक ही  माना गया  है
   चीन के पास होने व आयुर्वेदिक औषधि होने से अंदाज लगाया जा सकता है कि उत्तराखंड में यह पौधा 3000 साल  से किसी  ना किसी रूप में प्रयोग होता रहा होगा।
 
हल्के गुलाबी रंग की टहनी वाले गरूण्डी , घुंडगळी  Alternathera sessilis जमीन में पसरने वाली लता है जो पानी के किनारे भूमि व दलदल में ही उगती है और अनाज के खरपतवार के रूप में उगता है।  वास्तव में यह फल हेतु हानिकारक है।
              औषधि उपयोग -
 आँखों के विकार  नष्टीकरण , रक्त उल्टी रोकने, उत्पादन शीलता बढ़ाने , फोड़े आदि के उपचार में काम आती है।

सब्जी उपयोग
डा जे के तिवारी आदि ने लिखा है कि यह पौधा सब्जी पकाने के काम आता है ( जॉर्नल ऑफ अमेरिकन साइंस , 2010 )
      सब्जी बनाने का तरीका
धूली  व कटी पत्तियां - दो  कप या आवश्यकतानुसार
उबली उड़द या  अरहर या  गहथ - दो चमच
हरी  मिर्च कटी, लम्बाई में -चार
आधा कटा प्याज - आधा घन इंच
अदरक - पिसा हुआ
लहसून - दो जखेलि पिसा
हल्दी व धनिया पॉउडर मसाले - एक या  डेढ़ चमच स्वादानुसार
काली मिर्च - एक पीसी हुयी
कटा धनिया
  कढ़ाई में सरसों का तेल गरम कर राई  या जख्या का तड़का डालें , तड़कने दें , वैसे सफेद दली उड़द के बीज भी तड़के में इस्तेमाल किये जा सकते हैं। उड़द बीज भूरे हो जायँ तो अदरक , लहसून डालें भूने  और तब प्याज डालें। कुछ देर बाद मसाले  डाल कर करछी घुमाते रहिये।  जब प्याज पारदर्शी हो जायं तो कटे घुंडगळी दाल साथ में डालें व तीन मिनट तक पकाएं। फिर पकी सूखी दाल डालें।  मिनट तक पकने दें।  हिलाते रहिये।  तरी बनानी है तो पकी दाल का पानी डालें।
 फिर कटा धनिया डालकर उतार दें व ढक्क्न से  तीन मिनट तक ढके रहिये। गरमागरम परोसिये रोटी या चावल के साथ। 
 


 



Copyright@Bhishma Kukreti Mumbai 2018

Notes on History of Culinary, Gastronomy in Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Pithoragarh Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Doti Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Dwarhat, Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Pithoragarh Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Champawat Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Nainital Uttarakhand;History of Culinary,Gastronomy in Almora, Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Bageshwar Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Udham Singh Nagar Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Chamoli Garhwal Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Rudraprayag, Garhwal Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Pauri Garhwal, Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Dehradun Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Tehri Garhwal  Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Uttarakhand Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Haridwar Uttarakhand;

 ( उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; पिथोरागढ़ , कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ;चम्पावत कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; बागेश्वर कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; नैनीताल कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ;उधम सिंह नगर कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ;अल्मोड़ा कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; हरिद्वार , उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ;पौड़ी गढ़वाल   उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ;चमोली गढ़वाल   उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; रुद्रप्रयाग गढ़वाल   उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; देहरादून गढ़वाल   उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; टिहरी गढ़वाल   उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; उत्तरकाशी गढ़वाल   उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; हिमालय  में कृषि व भोजन का इतिहास ;     उत्तर भारत में कृषि व भोजन का इतिहास ; उत्तराखंड , दक्षिण एसिया में कृषि व भोजन का इतिहास लेखमाला श्रृंखला )


Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Best  of  Garhwali  Humor , Wits Jokes , गढ़वाली हास्य , व्यंग्य )
-
मक्खी सम्मेलनुं याद
-
 चबोड़ , चखन्यौ , भचकताळ    :::   भीष्म कुकरेती   

  मि तबै बात करणु छौ जब लोग सौकार बणणो कुण मक्खी चूसा करदा छा आज 2 G , 3 G या रॉबर्ट बाड्रा जन घपला -घोटाला करण पड़द। तब दिन अच्छा छा जब एक मक्खी चूसो अर धन्ना सेठ बण जावो।  अर अब ? अब त मक्खी चुसण से धन्ना सेठ नि बणे सक्यांद अब त पूरा का पूरा हरियाणा निगळण पड़द।
 त मि तबै छ्वीं लगाणु छौं जब हम छुट छया अर सफाई याने बरख पुजद दैं अर तब शरादक   सफै से दूर का  संबंद नि छौ।  तब मक्खी से प्रेम करे जांद छौ कि मक्खी चूसो अर पैसा बचाओ।  अब त  जमन च बल  मूस मारो अर म्युनिस्पैलिटी से इनाम पाओ।  मि तबौ छ्वीं लगाणु छौं जब लालकृष्ण अडवाणी जन संरक्षक याने बूड ददा भी मक्खी नि मारदा छा। हमर बाळापन मा हम मक्खी पालक छया नै नै मधुमक्खी पालक ना अपितु हाउस फ्लाई पालक।
     तब हम मक्खी चुसण से इथगा प्रेम करदा छा कि किचन कु चुल्ल से लेकि चौक तक हमन कथगा इ मक्खी पालन केंद्र खुल्यां रौंद था।  कुछ मिनी केंद्र , कुछ मिडल किस्मौ अर कुछ मैगा पालन केंद्र।  भितर रुस्वड़म चुल्लम थड़कण से भोजन पदार्थ जु इना उना पड़ जांद छौ , म्याळ  मा गिर्यां भोजन कण या बड़ा टींड अर तौल कु  पींडो मैगा मक्खी पालन केंद्र हूंद छौ।  भैर त नि पूछो।   भैर चौक मा दसियों छुट छुट मक्खी पालन केंद्र छा जन कि सीम्प, थुक्युं थूक, खत्यां अनाज , आदि छुट छुट पालन केंद्र छा तो इना उना ब्रिटेन सुर्युं खौड़ै  ढेर अर बच्चों गूवक चिमनी।  यी पालन केंद्र सूचक छा कि हम पुरातन काल से मक्खी प्रेमी छा। हम माखों से प्रेम करदा छा अर मक्खी हम से दुगण प्रेम करदी छा।  प्रेम आबंटन मा हम मा अर माखुं  मा ओलम्पिकी  छौंपा दौड़ हूणी रौंद छे।  पर तब दुयूं कुण विन विन सिच्युवेसन छौ।
      मक्खी जन्मजाति सम्मेलन प्रेमी हूंदन ।   भैर कुछ देर मक्खी गुवक ढेर मा वृहद सम्मेलन करदा छा , कुछ छूट छुट सम्मेलन मा हि खुस रौंद छा।  फिर कुछ समय बाद यूंक शिफ्ट चेंज हूंद छे।  भैरक माख भितर चल जांद छा अर भितराक माख भैर ताज़ी हवा खाणो भैर ऐ जांद छा।  भैराक मक्खी भितर जैक भैराक गंदगी भेंट मा दींदा छा अर खुला  भोजन आदि मा गंदगी फेंकदा छा।  बिचार्यूुं तै नि छौ पता नि छौ कि ऊंकी प्रेम भेंट मा गंदगी ऐ जांद अर हम बि मक्खी प्रेमाभूत ह्वेक माखुं भिड्यूं सब कुछ चपट कर जांद छा। हम तैं मक्खी चुसणम गर्व महसूस हूंद छौ।   भितर बि मक्खी हर जगा छुट बड़ सम्मेलन करणा रौंद छा। सबसे बड़ो सम्मेलन तौलक किनारों पर हूणु रौंद छौ। हाँ मादा मक्खी बरोबर अंडा दीणो काम बि करणी रौंद छे।
     फिर दिन मा जब बेटी ब्वारि या सास घास लखड़ लेक घौर आंद छा तो वो अपण सुपकन माखों तै भैर भगान्द छा।  इनमा माख फिर से शिफ्ट  एक्सचेंज का लुत्फ़ उठांद छा अर सम्मेलन करदा छा।  एक हैंका कुण रामा रूमी करदा छा अर अपण अपण अनुभव शेयर करदा छा।  यदि घर मालकिन म समय बची गे त वा चौक मा ब्वान फिरै दींदी छे।  यां पर मक्खी कबि बि नराज नि हूंद छा उल्टां खुसी खुसी अपण खुट , अपण मुख पर लगीं , अपण पंखों पर लगीं गंदगी भेंट करणो दुसर मौक चौक -किचन मा चल जांद छा अर स्याम तक हरेक मक्खी गांवक हरेक मौक इक संग्रांद बजैक अपण जीवन समाप्त कर दींदी छे।
   फिर कुछ दिन बाद डीडीटी युग आयी त डीडीटी विज्ञापनों से हमन जाण कि मक्खी प्रेम तो बीमारी जड़ च त हमन धीरे धीरे मक्खी चुसण बंद कर दे।  अब त हिट का जमाना च अर हिट सिखाणु रौंद कि एक मक्खी आदमी को हिजड़ा बना सकती है तो हम अब चिड़ी मार से मक्खी मार ह्वे गेवां।  अर अब त मोदी जी क शौचालय आंदोलन से हम बड़ा बड़ा मक्खीमार बि ह्वे गेवां।
     अब हम स्वछता का महत्व समजण लग गेवां।  एक दैं बंदूक्या जसवंत राणा से इंटरव्यू मा पूछे गे बल राणा जी ! पुरण जमन अर नै जमन मा क्या अंतर च ? त राणा जीक उत्तर छौ - पैल हम गरीब छा अब पैसा ऐ गेन।  मातबरी अच्छी बात च , रिचनेस इज बेटर ।
एक इंटरब्यू मा महेंद्र सिंह धोनी से पूछे गे बल धोनी जी ! पुरण जमन अर नै जमन मा क्या अंतर  च ? त धोनी जीक उत्तर छौ - पैल हम गरीब छा अब पैसा ऐ गेन।  मातबरी अच्छी बात च , रिचनेस इज बेटर ।
  मि तैं बि वीरेंद्र पंवार जीन पूछी छौ बल कुकरेती जी ! पुरण जमन अर नै जमन मा क्या अंतर च त म्यार साफ़ उत्तर छौ - पैल हम गंदा  छा अब कुछ हद तक सफाई पसंद ह्वे गेवां ।  सफाई भौत अच्छी बात च , क्लीननेस इज फार बेटर ।

21/1 / 2018, Copyright@ Bhishma Kukreti , Mumbai India ,

*लेख की   घटनाएँ ,  स्थान व नाम काल्पनिक हैं । लेख में  कथाएँ , चरित्र , स्थान केवल हौंस , हौंसारथ , खिकताट , व्यंग्य रचने  हेतु उपयोग किये गए हैं।
-
    ----- आप  छन  सम्पन गढ़वाली ----
-
 Best of Garhwali Humor Literature in Garhwali Language , Jokes  ; Best of Himalayan Satire in Garhwali Language Literature , Jokes  ; Best of  Uttarakhand Wit in Garhwali Language Literature , Jokes  ; Best of  North Indian Spoof in Garhwali Language Literature ; Best of  Regional Language Lampoon in Garhwali Language  Literature , Jokes  ; Best of  Ridicule in Garhwali Language Literature , Jokes  ; Best of  Mockery in Garhwali Language Literature  , Jokes    ; Best of  Send-up in Garhwali Language Literature  ; Best of  Disdain in Garhwali Language Literature  , Jokes  ; Best of  Hilarity in Garhwali Language Literature , Jokes  ; Best of  Cheerfulness in Garhwali Language  Literature   ;  Best of Garhwali Humor in Garhwali Language Literature  from Pauri Garhwal , Jokes  ; Best of Himalayan Satire Literature in Garhwali Language from Rudraprayag Garhwal  ; Best of Uttarakhand Wit in Garhwali Language from Chamoli Garhwal  ; Best of North Indian Spoof in Garhwali Language from Tehri Garhwal  ; Best of Regional Language Lampoon in Garhwali Language from Uttarkashi Garhwal  ; Best of Ridicule in Garhwali Language from Bhabhar Garhwal   ;  Best of Mockery  in Garhwali Language from Lansdowne Garhwal  ; Best of Hilarity in Garhwali Language from Kotdwara Garhwal   ; Best of Cheerfulness in Garhwali Language from Haridwar    ;गढ़वाली हास्य -व्यंग्य ,  जसपुर से गढ़वाली हास्य व्यंग्य ; जसपुर से गढ़वाली हास्य व्यंग्य ; ढांगू से गढ़वाली हास्य व्यंग्य ; पौड़ी गढ़वाल से गढ़वाली हास्य व्यंग्य ;
Garhwali Vyangya, Jokes  ; Garhwali Hasya , Jokes ;  Garhwali skits , Jokes  ; Garhwali short Skits, Jokes , Garhwali Comedy Skits , Jokes , Humorous Skits in Garhwali , Jokes, Wit Garhwali Skits , Jokes

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Best  of  Garhwali  Humor , Wits Jokes , गढ़वाली हास्य , व्यंग्य )
-
मि फालतू समय पर क्या क्या करदु ?
-
 चबोड़ , चखन्यौ , भचकताळ    :::   भीष्म कुकरेती   

 
 शहरुं मा सबसे बड़ी दिक्क्त या च बल इख ना बाछी हूंदन , ना कलोड़ हून्दन अर ना बल्द हूंदन बल खाली टैम पर यूंक कांद  मलासी ल्यावो।  डिस्कवर उत्तराखंड का सम्पादक दिनेश कंडवाल जी अब देहरादून बिटेन अपण गाँव शिफ्ट ह्वे गेन त अचकाल फेसबुक मा दुसर तिसर दिन गौड़ी कांद मलासणो फोटो  पोस्ट्याणा रौंदन।  मतलब बोर त गाँव मा बि हूणा इ रौंदन।
     खैर अब त इंटरनेट ऐ गे त फेसबुक , व्हट्स अप, ट्यूटर  आदि ऐ गेन त सोशल मीडिया बछरो कांद बण गे।  जब  बोर ह्वे गे तो पिछ्ला हफ्ता फेसबुक मा कथगा Like ऐन ही गौण ल्यावो अर हौर ज्यादा बोरियत ह्वे जावो तो कै कैन Like कार इ जाणी ल्यावो।  किंतु कुछ बि ब्वालो इंटरनेट मा पढ्युं समाचार से जन छपछपी नि पड़दि अर छपछपि वास्ता समाचार पत्र बंचण जरूरी हूंद उनी असली बोरियत हकाणो बान दुनियादारी का '''''बेकार '''''' काम जरूरी हूंदन।
     जब मि ऑफिसम हूंद त साब बोर नि हूण दींद।  तातो तवा मा खड़ ह्वेक क्वी बोर ह्वे सकद क्या ? सैत च ना।  पर फिर बि बोर होइ जयांद।  जन कि एयर पोर्ट म प्लेन लेट ह्वे जावो , ट्रेन मा बोर हूणु हूं त इन मा मि अपण कै बि मातहत मैनेजर तैं फोन करदु अर इन सवाल पुछ्दु जु मीन पिछ्ला पांच सालम कबि नि पूछ ह्वाव या जै सवालक जबाब की आण वळ पीड्युं  तै बि जरूरात नि पोड़।  कुछ मैनेजर झूठि सच्ची लगाण मिसे जांदन त मि तैं  अंदर इ अंदर हौंस आण मिसे जांद अर मेरी बोरियत खतम हूण लग जांद।  चूहेदानी मा फंस्युं मूस देखिक जन मजा आंद तनि यूं मैनेजरों जबाब सूणी मजा आंद अर बोरियत पर बुज्या लग जांद।  पर कुछ मातहत मैनेजर म्यार बि बाब निकळ जांदन।  म्यार एक मातहत छौ बी मोहन।  वु म्यार दगड़ यीं कम्पनी या वीं कम्पनी मा राइ त म्यार अप्रासंगिक इर्रेलिवेंट सववलो जबाब मा उल्टां पूछि लींदो बल "साब ! वो आपकी एक फ्रेंड छे मिस मारिया।  अचकाल कख होलि ?" . मी बि समज जान्दो बी मोहन तै पता चल गे बल मीन बोरियत हकाणो बान फोन कार।
         एक हैंक मातहत छया  प्रकाश पांथरी  वूंन बि म्यार दगड भौत साल काम कार। वै तै म्यार रेलिवेंट क्वेस्चन अर इरेलिवेंट क्वेस्चन का अंतर् मालुम च तो वी बि उल्टां सवाल करण मिसे जांद बल " सर छुमा बौ गीत नरेंद्र सिंह  जीन लेखी कि जीत सिंह जीन ?" इनमा बोरियतन पी टी उषा जन भगण इ च।  चोरी पकड्याणो बाद या कळि लगणो बाद क्वी बोर रै सकुद क्या ?
         म्यार एक हैंक मातहत छया मनमोहन जखमोला।  सन अठोत्तर से दगड़ु च।  जनि मि इन सवाल कौरु ना मनमोहनौ जबाब हूंद बल " भाई साब इन लगणु ch भौत बोर हूणा छा। "
      ऑफिसम बोर ह्वावो त सबसे बढ़िया काम हूंद अपण ड्रावरौ सफाई।  सफाई मतलब इर्रेलिवेंट पेपरों तै भैर फेंको।  ड्रावरै सफाई कु असली उद्देश्य हूंद कि '''बेकार ''' का कागज जळाये जावन।  किंतु जब मि सुचद कि ये पेपर तै फिंके जावो त फिर मन मा आंद 'नै नै  पता नी ये पेपर की कब आवश्यकता पोड़ जा धौं '. अर मि जै पेपर की पिछ्ला पांच सालम जरूरत नि पौड़ वे पेपर का वास्ता प्यून तैं बोलिक नै फ़ाइल खोलिक फ़ाइल कैबिनेट मा लगवै दींद।     अपण ड्रावरौ आफत औफिसौ कैबिनट तै दे द्यावो याने -अपण नाक साफ़ कौरो अर हैंक पर लपोड़ द्यावो।
     जब मि मर्फी मा छौ अर बोर हूंद चौ तो कै बि फीमेल क्लर्क तैं बुले लींद छौ अर कुछ बि काम पर डिस्कसन शुरू कर दींद छौ।  वा बि खुस अर मी बि खुस।  मेरी बोरियत हट जांदि छे अर वींक बि  बगैर कुछ काम कर्यां टैम पास ह्वे जांद छौ।
 ड्यारम बोर ह्वे जावो त क्या करदु ? अगला एपिसोड की जग्वाळ कारो जी।
 
   


23/1 / 2018, Copyright@ Bhishma Kukreti , Mumbai India ,

*लेख की   घटनाएँ ,  स्थान व नाम काल्पनिक हैं । लेख में  कथाएँ , चरित्र , स्थान केवल हौंस , हौंसारथ , खिकताट , व्यंग्य रचने  हेतु उपयोग किये गए हैं।
-
    ----- आप  छन  सम्पन गढ़वाली ----
-
 Best of Garhwali Humor Literature in Garhwali Language , Jokes  ; Best of Himalayan Satire in Garhwali Language Literature , Jokes  ; Best of  Uttarakhand Wit in Garhwali Language Literature , Jokes  ; Best of  North Indian Spoof in Garhwali Language Literature ; Best of  Regional Language Lampoon in Garhwali Language  Literature , Jokes  ; Best of  Ridicule in Garhwali Language Literature , Jokes  ; Best of  Mockery in Garhwali Language Literature  , Jokes    ; Best of  Send-up in Garhwali Language Literature  ; Best of  Disdain in Garhwali Language Literature  , Jokes  ; Best of  Hilarity in Garhwali Language Literature , Jokes  ; Best of  Cheerfulness in Garhwali Language  Literature   ;  Best of Garhwali Humor in Garhwali Language Literature  from Pauri Garhwal , Jokes  ; Best of Himalayan Satire Literature in Garhwali Language from Rudraprayag Garhwal  ; Best of Uttarakhand Wit in Garhwali Language from Chamoli Garhwal  ; Best of North Indian Spoof in Garhwali Language from Tehri Garhwal  ; Best of Regional Language Lampoon in Garhwali Language from Uttarkashi Garhwal  ; Best of Ridicule in Garhwali Language from Bhabhar Garhwal   ;  Best of Mockery  in Garhwali Language from Lansdowne Garhwal  ; Best of Hilarity in Garhwali Language from Kotdwara Garhwal   ; Best of Cheerfulness in Garhwali Language from Haridwar    ;गढ़वाली हास्य -व्यंग्य ,  जसपुर से गढ़वाली हास्य व्यंग्य ; जसपुर से गढ़वाली हास्य व्यंग्य ; ढांगू से गढ़वाली हास्य व्यंग्य ; पौड़ी गढ़वाल से गढ़वाली हास्य व्यंग्य ;
Garhwali Vyangya, Jokes  ; Garhwali Hasya , Jokes ;  Garhwali skits , Jokes  ; Garhwali short Skits, Jokes , Garhwali Comedy Skits , Jokes , Humorous Skits in Garhwali , Jokes, Wit Garhwali Skits , Jokes

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
   गढ़वाल में वसंत पंचमी सरस्वती पूजा हेतु नहीं अपितु हरियाळी पूजन और सामूहिक गीत प्रारंभ हेतु प्रचलित थी
-
आलेख - भीष्म कुकरेती
-
  फेसबुक व अन्य इंटरनेट माध्यमों में हम (मै भी ) वसंत पंचमी को सरस्वती पूजन का पर्याय मानकर के एक दूसरे  को वधाईयें देते रहते हैं।  किन्तु गढ़वाल में वसंत पंचमी में सरस्वती पूजा एक गौण पक्ष रहता था।  हाँ यदा कड़ा कोई बच्चे को पाटी  दिखा देता था बस सरस्वती पूजा यहीं तक सीमित थी (मुझे भी इसी दिन पाटी दिखाई गयी थी ). हमारे सामान्य लोक या लोक साहित्य में कहीं  भी सरस्वती बंदना के कोई प्रतीक सामने नहीं आये हैं कि  हम कह सकें कि वसंत पंचमी का सरस्वती पूजन से सबंध है।
     वास्तव में वसंत पंचमी का वसंती रंग से भी उतना संबंध नहीं है जितना हम इंटरनेट माध्यम में शोर करते हैं।  किसी ने एकाध रुमाल हल्दी के रंग में रंग दिया तो रंग दिया अन्यथा मेरे बचपन में बसंती  रंग व पीले रंग में कोई अंतर् भी नहीं समझा जाता था।
-
                     हरियाली याने कृषि और लोहार का  सम्मान
-
      वास्तव में गढ़वाल में बसंत पंचमी का अलग महत्व है जो अन्य मैदानी क्षेत्रों में है ही नहीं।
   गढ़वाल में बसंत पंचमी का पहले अर्थ होता था हरियाली लगाना।  इस दिन लोहार अपने अपने ठाकुर के लिए प्रातः काल से पहले जौ को जड़ समेत उखाड़ कर अपने ठाकुर के चौक में रख देते हैं।
    फिर परिवार वाले स्नान आदि कर हरियाली अनुष्ठान शुरू करते हैं
पहले दरवाजे के ऊपरी हिस्से में हल्दी से पिटाई लगाई जाती है और पिठाई जौ के पौधों में भी छिडकी जाती है। पुराने हरियाली को उखाड़ा जाता है
      तीन चार जौ की जड़ों को ताजे गाय के गोबर में रोपा जाता है और फिर उन जौ के पौधों को दरवाजे के दोनों मोहरों  (दरवाजे के  ऊपरी कोने -क्षेत्र ) में चिपकाया जाता है।  इस तरह सभी कमरों पर हरियाली चिपकायी जाती है।  आळों में भी हरियाली चिपकायी जाती है। इसी तरह गौशाला के हर कमरे के मोहरों में भी जौ की हरियाली चिपकायी जाती है।
   इस दिन स्वाळ -पक्वड़  भी बनाये जाते हैं और बांटे जाते हैं लोहार हेतु विशेष  ध्यान रखा जाता है। लोहार को अन्न या धन दिया जाता है। इस दिन गुड़ का मीठा भात याने ख़ुश्का भी बनाया जाता है।
-
             गंगा स्नान
-
बहुत से लोग गंगा स्नान हेतु छोटे या बड़े संगम पंहुचते थे।
-
 कर्ण व नासिका छेदन
वसंत पंचमी के दिन नासिका व कर्ण छेदन को शुभ माना जाता है।   
        -
  सामूहिक गीत व नृत्य की शुरुवात
-
      आज बसंत पंचमी की रात से गाँवों में सामूहिक नृत्य , गीत व लोक नाट्य कार्यकर्म भी शुरू होते थे जो बैशाखी तक चलते रहते थे।
   मुझे एक लोक गीत की पहली पंक्ति याद है जो पहले दिन अवश्य ही गाया जाता था -
-
 हर हरियाली जौ की
खुद लगी बौ की।
-
     बद्रीनाथ कपाट खुलने  का दिन निश्चितीकरण
बसंत पंचमी के दिन न्य पंचांग भो खोला जाता है और नए वर्ष की कुंडली भी देखि जाती है।
 बसंत पंचमी के दिन बद्रीनाथ कपाट खुलने का दिन भी निश्चित होता है।   
-
Copyright @ Bhishma  Kukreti , 2017
हरियाळी , हरियाली , वसंत पंचमी , गढ़वाल में बसंत पंचमी त्यौहार व जौ का धार्मिक महत्व , जौ व बसंत पंचमी का संबंध , Hariyali, Barley, jau, barley and Basant Panchami , Religious Importance of Barley on Basant panchami

       

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Myths and Religious Importance of Khair, Catechu in Uttarakhand 
-
Plant Myths, Religious Importance, and Traditions in Uttarakhand (Himalaya) – 19
By: Bhishma Kukreti, M.Sc. (Botany) (Mythology, Culture Research Scholar)
Botanical name –Acacia catechu
Local name – Khair
Hindi Name –Kttha Ped, Khair
Sanskrit name -Khadira
Economic benefits – Medicine for cough, cold, piles, bath by  kattha water for strengthening body of women after delivery. Uses for fodder, Fuel; furniture and household items, tanning and chewing with pan.
                   Myths, Religious Importance and Traditions
   Khair or catechu is one of the sacred plants of Uttarakhand.
     People use Kattha or Khair or catechu wood  in Yagya or Havan/homa.
 People also use Khair tree wood at funeral. People believe that Khair offer ‘mukti’ to deceased soul.

     Kattha in Vashikaran Mantra
  Tantric –Mantric use Kattha with pan, supari , lime for performing “Pan Vashikarn mantra . The Mantric recites following Mantra  purify Pan, Line, Kattha, Supari 28 times.
कुमाऊं -गढ़वाल में प्रचलित 'पान कत्था  वशीकरण'  मंत्र

(यह मंत्र बहुत ही कम प्रचलित है किन्तु आवश्यकता पड़ने पर मांत्रिक प्रयोग करते हैं )
ॐ नमो आदेस गुरु कूं, मेघ बर्ण पान ,शंख बर्ण चूना ,रक्त बर्ण खैर , बाटक बर्ण गोला , चार पे दशों ला दे ,हात दे ,त  छांगळ पेटी दे ,त पांगळ पेटीते ह्वे , अब घर छोड़ि दे , द्वार छोड़ि ,भाई बैण , सोनारा कामनी पगे लाई अमुके की ताताई , अमुके पास लाई फूरो मंत्र लूणो चमार की आण , शब्द साँचा पिंड कांचा , मेरी गुरु की भक्ति फुरो मंत्र ईश्वरा वाचा

 आभार -श्री वीरेंद्र जखमोला , जसपुर , गढ़वाल

  There are also many folk songs wherein song creators illustrated Khair  as –
धारि  मा की उर्ख्याळी ए ,  ब्वे कुटेन्दि बि नी च
आलु झन्ग्वर ए , ब्वे कुटेन्दि बि नी च
खैराकी  गंजेळी ए , ब्वे उठेन्दि बि नी च 
-
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai 2017
-
Plant Myths  , Religious Importance, Traditions , Garhwal, Uttarakhand ; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Kumaon, Uttarakhand ;Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, Himalaya; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, North India; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, South Asia



Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1

Myths and Religious Importance of Tumri, Tumdi, Tumbi , Elongated Neck Bottle Gourd in Uttarakhand 
-
Plant Myths, Religious Importance, and Traditions in Uttarakhand (Himalaya) – 20
By: Bhishma Kukreti, M.Sc. (Botany) (Mythology, Culture Research Scholar)
-
Botanical name – Lagineria vulgaris Synonyms –Lagineria siceraria
Local name –Tumri, Tumdi, तुमड़ी
Hindi Name –  तुम्बी ,  घड़ा गर्दन की लौकी , कडुवी लौकी
Sanskrit Name – Tumbani, Katu Tumbi
Economic benefits – Ayurveda medicines referred in  Charak Samhita as cough, useful in heart problem, useful for pregnant women, if not bitter useful for vegetables. Containers were common in Uttarakhand before plastic revolution.
                   Myths, Religious Importance and Traditions
        The Nath priest use Tumri, Tumdi or pitecher neck bottle gourd for making Ektara or Tumbi a one sting musical instrument.
                     Seeds for Children Garland
 People put a garland on orphan age child neck. There are many materials on such garland as the purified tiger nails, ajwain /ajowan  thaili (small bag of purified ajowan seeds) and purified seeds of Tumdi/Tumri.
   Use in  Thief Catching Tantric-Mantric Ritual
 In past Tumri/Tumdi तुमड़ी मंत्र, was performed by Tantric-Mantric for catching the thief in case of theft. The ritual performer or Tantric used to catch Tumri /Tumdi by a tag and used to recite following Mantra or other Mantras. Tumri/Tumdi  used to walk and used to reach at thief place. (It was a perception perhaps).  People call that Tantric ritual as Tumdi Chalana. 
-   चोर पकड़ने हेतु तुमड़ी मंत्र
-   -
ओउम नमो गुरु को आदेस
माता पिता गुरु देवता को आदेस
काली काली महाकाली, अघोर काली
ब्रह्मा कि बेटि, राजा इन्द्र की शाली
इन्द्र शान से बजावे ताली
क्या क्या करन्तो आयी
आप काली भस्मन्ती आइ ,
पर लोह की कील उखेल्न्ती आइ
आप चौकी उखेलन्ती आइ
पर चौकी उठालन्ती आइ
मेरा चोर पकड़ी नी लाइता नौ नौरतों की पूजा नी पाई
काली कुखडी मंद की घाट ट्ज देखो
तेरा अवतार आपकी चौकी करनी लाइ
तो आगे जादू पीछे घाऊ, माता चंदीका की दूधि दंता लाइ
अपना गुरु का मांश  खाई
मेरा गुरु की दुआई
फोर मंत्र इश्वरो वाच:

Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai 2017
-
Plant Myths  , Religious Importance, Traditions , Garhwal, Uttarakhand ; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Kumaon, Uttarakhand ;Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, Himalaya; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, North India; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, South Asia



Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1

Myths, Religious Importance of Jau, Barley on Basant Panchami festival in Uttarakhand 
-
Plant Myths, Religious Importance, and Traditions in Uttarakhand (Himalaya) – 21
By: Bhishma Kukreti, M.Sc. (Botany) (Mythology, Culture Research Scholar)
Botanical name – Hordeum vulgare
Local name – Jau, जौ
Hindi Name – Jau, जौ
Sanskrit Name –Akshta, Aksta, Dhanyaraja
Economic benefits – Many medicinal and food values (Will explain in other chapter)
              Barley (Jau) Myths, Religious Importance and Traditions on Basant Panchami
 There are many religious importance of barley in Uttarakhand. However, one of the very important aspects of barely myth is putting barley plants on door head sides on Basant Panchami. This ritual perhaps, is exclusive in India.
   Basant Panchami is sign of arrival of spring in India.
 On Basant Panchami, the iron smith of the family uses up root barely with roots before sun rise. Then before sun rise, the iron smith puts piles of barley plants with root on the courtyard of his master (Thakur).
   After taking bath by all family members the ritual of sticking barley plant on both sides of door head starts. Turmeric Pithai is spit on barley plants. The four or five barely roots are put on fresh cow dung. Then cow dung with barely roots are stuck on both sides of door heads. The barley stems with leaves hang downside on Singar of door. The person sees that the dung and roots are properly stuck.  Usually, elder the family member puts turmeric on door center head and on barley stuck on door head too (Pithai). Barley roots with cow dung are stuck on each door of house and cattle yard too.
  After the rituals, people start taking Puri-Pakode.
  People color a new white cloth by turmeric solution as symbol of Basant Panchami.
This is the day, in Garhwal and Kumaon, collective song and dance also start in night. This song and dance in night continues till Bikhot (Baishakhi).
 


-
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai 2017
-
Plant Myths  , Religious Importance, Traditions , Garhwal, Uttarakhand ; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Kumaon, Uttarakhand ;Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, Himalaya; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, North India; Plant Myths , Religious Importance, Traditions , Uttarakhand, South Asia



Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
        उत्तराखंड  परिपेक्ष में   मकोई , मकोय   की सब्जी ,औषधीय व अन्य   उपयोग और   इतिहास

                                                 
          History /Origin /introduction, Food uses , Economic Uses of  Himalayan Black Nightshade   in Uttarakhand context

          उत्तराखंड  परिपेक्ष  में  जंगल से उपलब्ध सब्जियों  का  इतिहास - 32

        History of Wild Plant Vegetables ,  Agriculture and Food in Uttarakhand - 32                       
         
           उत्तराखंड में कृषि व खान -पान -भोजन का इतिहास --   73

                     History of Agriculture , Culinary , Gastronomy, Food, Recipes  in Uttarakhand -73
-
      आलेख -भीष्म कुकरेती (वनस्पति व सांस्कृति शास्त्री )
-
वनस्पति शास्त्रीय नाम - Solanum nigrum
सामन्य अंग्रेजी नाम -Black Nightshade
संस्कृत नाम - ध्वांक्क्षमाची , काकामाची
हिंदी नाम -मोकोय
नेपाली नाम -जंगली बिही
उत्तराखंडी नाम -मकोई , मकोय
 मकोई एक वार्षिक शाखीय पौधा है जिसकी लम्बाई 60 सेंटीमीटर तक  है और खड़ा मिलता है। पत्तियां अंडाकार किन्तु कोने तीखे होते हैं। फल शुरू में हरे ,  हैं जो पककर नारंगी या काले हो जाते हैं।  वास्तव में मकोई एक खर पतवार है जो पानी के नजदीक, छाया व फसल के साथ उगता है।  फसल को नुक्सान पंहुचाने वाला खर पतवार माना जाता है।
                   ---जन्मस्थल संबंधी सूचना -
मकोई प्राकृतिक रूप से   उत्तरी -पश्चिम अफ्रिका , यूरेसिया -तुर्की आदि , चीन व हिमालय माना जाता है। आज यह सब जगह पाया है।  मिड्टेरियन को भी इसका जन्मस्थल माना जाता है। । प्राचीन ब्रिटेन के प्रागैतिहासिक मलवे में मकोई के बीज कोयला मिलने से भी सिद्ध होता है मकोई पुराना पौधा है। एडवार्ड सैलिसबरी का मानना है ब्रिटेन में यह पौधा निओलिथिक कल से भी पहले पाया था। चरक संहिता में मकोई / काकामाची का उल्लेख सब्जी व दवा हेतु हुआ है (जी  . सी चक्रवर्ती , 1896 ) . भावप्रकाश (सोलहवीं सदी ) में भी मकोई का उल्लेख मिलता है . सिद्ध साहित्य में मकोई को मन्नत्ताक्काली कहा  गया है। सी पी खरे अनुसार सुश्रुता ने मकोई को सुरासादी वर्ग में रखा है।
-
                        ---आयुर्वेद में प्रयोग
मकोई त्वचा रोग अवरोधक, पेचिस अवरोधक है।  मकोई में कैल्सियम , फोस्फोर व विटामिन A होता है , पत्तियों व डंठल रस अल्सर व अन्य पेट की बीमारी में उपयोग होता है। फल स्वास , भूख बढ़ाने , मूत्र बढ़ाने , पेचिस रोकने , आँख बीमारी में उपयोग होते हैं।
-
      ---भोजन रूप में गलत फहमी -
 मकोई की तरह एक पौधा Atropa belladonna  (Deadly  Nightshade ) वातव में विषैला होता है किन्तु गलतफहमी में मकोई को भी विषैला मान लिया जाता है।
-
         -------मकोई की पत्तियों की सब्जी भोजन विधि ---
   सामग्री
कटी या साबुत पत्तियां -  आवश्यकतानुसार जैसे दो बड़े कप (पत्तियों को तने  से अलग कर पानी में छोड़ दें जिससे मिटटी आदि नीचे बैठ जाय , फिर दो  धो कर पानी निथार दें )
मूंग दाल - दो चमच (वैकल्पिक  )
झंगोरा या चावल या गहथ - भिगोकर पिसा  हुआ पेस्ट
तेल - १ से डेढ़ चमच
राई , जीरा -तड़का हेतु
मिर्च , लहसुन, हल्दी  सहित मसाले - सामन्य गढ़वाली मसाले पिसे या सिल -वट्ट में  पीसे  हुए
हरी मिर्च - एक कटी
प्याज - तीन चार कटे
   तेल को कढ़ाई में गरम होने के बाद जीरा , राई व भाग को तड़के , फिर प्याज व मूंग को तड़कने दें , पत्तों को मसालों के साथ भूनें व फिर झंगोरे /चावल पेस्ट को डालकर भुने।  पानी डालकर ढक्क्न लगाकर पकाएं।
 बिना झंगोरे /चावल पेस्ट के भी राई /पालक जैसी सब्जी बनाई जा सकती है। गरमा गरम परोसें।



Copyright@Bhishma Kukreti Mumbai 2018

Notes on History of Culinary, Gastronomy in Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Pithoragarh Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Doti Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Dwarhat, Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Pithoragarh Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Champawat Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Nainital Uttarakhand;History of Culinary,Gastronomy in Almora, Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Bageshwar Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Udham Singh Nagar Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Chamoli Garhwal Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Rudraprayag, Garhwal Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Pauri Garhwal, Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Dehradun Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Tehri Garhwal  Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Uttarakhand Uttarakhand; History of Culinary,Gastronomy in Haridwar Uttarakhand;

 ( उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; पिथोरागढ़ , कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ;चम्पावत कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; बागेश्वर कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; नैनीताल कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ;उधम सिंह नगर कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ;अल्मोड़ा कुमाऊं  उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; हरिद्वार , उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ;पौड़ी गढ़वाल   उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ;चमोली गढ़वाल   उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; रुद्रप्रयाग गढ़वाल   उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; देहरादून गढ़वाल   उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; टिहरी गढ़वाल   उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; उत्तरकाशी गढ़वाल   उत्तराखंड में कृषि व भोजन का इतिहास ; हिमालय  में कृषि व भोजन का इतिहास ;     उत्तर भारत में कृषि व भोजन का इतिहास ; उत्तराखंड , दक्षिण एसिया में कृषि व भोजन का इतिहास लेखमाला श्रृंखला )

 

Sitemap 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22