Author Topic: Garhwali Dialect Words by Bhishma Kukreti -गढ़वाली शब्दकोष -भीष्म कुकरेती द्वारा  (Read 27050 times)

एम.एस. मेहता /M S Mehta 9910532720

  • Core Team
  • Hero Member
  • *******
  • Posts: 40,912
  • Karma: +76/-0
गढ़वाली शब्दकोष -भीष्म कुकरेती द्वारा
July 23 at 2:28pm ·
गढ़वाली शब्दकोष (10)
गढ़वाली लोकनृत्यों के २५ से अधिक प्रकार पाए जाते हैं
इनमें प्रमुख हैं
१. मांगल या मांगलिक गीत,
२. जागर गीत,
३. पंवाडा,
४. तंत्र-मंत्रात्मक गीत,
५. थड्या गीत,
६. चौंफुला गीत,
७. झुमैलौ,
८. खुदैड़,
९. वासंती गीत,
१०. होरी गीत,
११. कुलाचार,
१२. बाजूबंद गीत,
१३. लामण,
१४. छोपती,
१५. लौरी,
१६. पटखाई में छूड़ा,
१७. न्यौनाली,
१८. दूड़ा,
१९. चैती पसारा गीत,
२०. बारहमासा गीत,
२१. चौमासा गीत,
२२. फौफती,
२३. चांचरी,
२४. झौड़ा,
२५. केदरा नृत्य-गीत,
२६. सामयिक गीत,
२७. अन्य नृत्य-गीतों में -
हंसौड़ा, हंसौडणा, जात्रा, बनजारा, बौछड़ों, बौंसरेला, सिपैया, इत्यादि। इन अनेक प्रकार के नृत्य-गीतों में गढ़वाल की लोक-विश्रुत संस्कृति की झलक स्पष्ट दृष्टिगोचर होती है

एम.एस. मेहता /M S Mehta 9910532720

  • Core Team
  • Hero Member
  • *******
  • Posts: 40,912
  • Karma: +76/-0
गढ़वाली शब्दकोष -भीष्म कुकरेती द्वारा
July 24 at 6:09pm ·
गढ़वाली शब्दकोष (11)
गढ़वाली में वर्तमान निरंतर काल
अंग्रेजी की तरह हिन्दी में तो कोई निरंतर काल का तो कोई प्रावधान नहीं है ,हाँ हिन्दी में अपूर्ण वर्तमान कहते हैं । पर गढ़वाली में इसे निरंतर वर्तमान (अँग्रेजी के प्रेजेण्ट कोंटीनुयस की तर्ज़ पर ) कहना अधिक उचित होगा ,क्योंकि यह अपूर्णता से अधिक निरंतरता का परिचायक है ।
गढ़वाली सर्वनाम खाण(खाना) हिंदी रूप
मि खाणु छौ (मैं खा रहा हूँ )
तू खाणु छै (तू खा रहा है)
तुम खाणा छौ (आप खा रहे हैं)
उ खाणु/खाणी च (वो खा रहा /रही है)

हम खाणा छौ (हम खाएँगे)
तुम सबि खाणा छौ (तुम सब खाओगे )
उ सबि खाणा छन (वे सब खा रहे हैं)

एम.एस. मेहता /M S Mehta 9910532720

  • Core Team
  • Hero Member
  • *******
  • Posts: 40,912
  • Karma: +76/-0
गढ़वाली शब्दकोष -भीष्म कुकरेती द्वारा
July 25 at 11:31am ·
गढ़वाली शब्दकोष (12)
गढ़वाली में वर्तमान काल
आज हम गढ़वाली क्रियाओं के वर्तमान काल के रूप (conjugations) पढेंगे. जैसे कि आपको बताया जा चुका है कि क्रिया काल ,पुरुष और वचन के अनुसार अपना रूप बदलती है तो चलिए आज पढते हैं वर्तमान काल :
कुमाऊँनी सर्वनाम (हिंदी सर्वनाम )
खाण(खाना ) जाण(जाना ) पढण(पढ़ना)
मि (मैं ) खान्दु जान्दु पढन्द
तु (तू ) खांन्द जान्द पढन्द
तुम(आप/तुम) खन्दो जान्दो पढदो
उ(वह) खान्द जान्द पढद
हम(हम सब ) खन्दो जन्दो पढदो
तुम(तुम सब ) खान्दो जान्दो पढदो
उ(वे सब) खन्दी जन्दी पढदी
नोट : पहले ही बताया जा चुका है कि गढ़वाली में "आप " सर्वनाम का प्रयोग नहीं होता. सम्मानसूचक के तौर पर भी "तुम" ही कहा जाता है. जैसे
आप क्या पढ रहे हैं ? गढ़वाली में कुछ ऐसा होगा : तुम क्य पढ़दो ?

एम.एस. मेहता /M S Mehta 9910532720

  • Core Team
  • Hero Member
  • *******
  • Posts: 40,912
  • Karma: +76/-0
गढ़वाली शब्दकोष -भीष्म कुकरेती द्वारा
 
गढ़वाली शब्दकोष (13)
गढ़वाली में प्रश्नवाचक वाक्य
गढ़वाली में वैसे तो कुछ प्रचिलित शब्द है प्रश्नवाचकों के तौर पर उपयोग होने के लिए ,पर फिर भी उनमें क्षेत्रीय अंतर आ ही जाता है इसीलिए उन सभी की सूची यहाँ दी जा रही है उनके हिंदी पर्याय के साथ,ध्यान रहे कि क्रमवार सबसे प्रचिलित शब्द सबसे पहले है :
क्यों : किलै /क्यो
कब : कैबेर/कैबर/कब
कैसे : कन/ कनकै/कन्क्वै
कितने : कतका/कतुक/कतना
कौन : को
कहाँ : कख
किसलिए : किलै
किधर : कनै/कन्है
वाक्य प्रयोग :
आपका नाम क्या है ?
तुमर नौ क्या च ?
आप कहाँ रहते हैं ?
तुम कख रह्न्दो ?
आप कैसे जाते हो ?
तुम कनकै जंदो ?
वो कौन है ?
वो को च ?
तू कब सोयेगा ?
तु कैबेर सेल ?
कितने आदमी थे ?
कतका आदिम छा ?

एम.एस. मेहता /M S Mehta 9910532720

  • Core Team
  • Hero Member
  • *******
  • Posts: 40,912
  • Karma: +76/-0
गढ़वाली शब्दकोष -भीष्म कुकरेती द्वारा
 
गढ़वाली शब्दकोष (15 )
गढ़वाली में क्रिया विशेषण
क्रिया विशेषण जैसे कि नाम ही बता रहा है वह शब्द होते हैं जो कि क्रिया की विशेषता बताते हैं .गति ,ढंग आदि की जानकारी यह बताते हैं, जैसे कि हिंदी में "राम तेज दौड़ रहा है." वाक्य में 'तेज' शब्द 'दौड़ना ' क्रिया की विशेषता बता रहा है ,इसीलिए वह क्रिया विशेषण है. आइये ऐसे ही कुछ गढ़वाली के क्रिया विशेषण सीखते हैं :
धीरे : मठु
तेज : तेज
ढंग से : अक्वे
वाक्य प्रयोग :
धीरे धीरे चलो .
मठु मठु हीटो.
ठीक से गाड़ी चलाओ.
अक्वे गाड़ि चल्यादी .

एम.एस. मेहता /M S Mehta 9910532720

  • Core Team
  • Hero Member
  • *******
  • Posts: 40,912
  • Karma: +76/-0
गढ़वाली शब्दकोष -भीष्म कुकरेती द्वारा
 
गढ़वाली शब्दकोश (16)
गढ़वाली परम्परिक परिधान
पुरषों के परिधान
धोती ,चूड़ीदार,पायजामा,जांघिया(सलवार),कुर्ता,मिरजई,कोट,काली टोपी(गढ़वाली टोपी),सफेद टोपी,पगड़ी,फेतकि(बास्कट या जवाहर कट)आदि
स्त्रियों के परिधान
धोती,घागरा,चोली,कुर्ती,सलवार(सुलार),तिग्बंदा,फुन्दा,दुशलु(खंडेली)आदि
बच्चों के परिधान
झगुली इस झगुलु,चूड़ीदार पायजामा,कुर्ता,सलदरास,मिरजई,टोपी आदि
 · Provide translation to English

एम.एस. मेहता /M S Mehta 9910532720

  • Core Team
  • Hero Member
  • *******
  • Posts: 40,912
  • Karma: +76/-0
गढ़वाली शब्दकोष -भीष्म कुकरेती द्वारा
August 1 at 3:21pm ·
गढ़वाली शब्दकोश (17)
गढ़वाली में विशेषण
गढ़वाली में भी हिंदी से ही मिलते जुलते संस्कृत मूल के विशेषण थोड़े परिवर्तन के साथ बहुतायत में मिलते हैं . अधिकतर पुल्लिंग के लिए अंत में "उ /ु " की मात्रा या उच्चारण लगता है तथा स्त्रीलिंग के लिए "इ/ि " मात्रा/उच्चारण प्रयुक्त होता है . उदारहणतः
हिंदी गढ़वाली
अच्छा / अच्छी अच्छु/अच्छि(अधिक प्रचलित है भलु/भलि )
बुरा /बुरी बुरु/बुरि (अधिक प्रचलित है निकमु/निकमि)
लंबा/लंबी लम्बू/लंबि
छोटा/छोटी छ्वट्टु/छ्वट्टी
पुराना/पुरानी पुरऽणु/पुरऽणि
नया/नयी नयु ,/नै
जिन्दा/जिन्दी जिंदु/जिन्दि
मरा/मरी म्वर्यू/म्वरीं
कच्चा/कच्ची काचु/काचि
मोटा/मोटी म्वाटु/म्वाटि
पतला/पतली पतलू/पतलि
बड़ा /बड़ी बड़ु/बड़ि
नन्ह/नन्हि छोटा/छोटी
ज्वान युवा
दानु/दानि बुजुर्ग
लेकिन इनसे इतर कई ऐसे विशेषण हैं जो कि भले ही हिंदी से कुछ मेल खाते हों पर उनका अर्थ कुछ और होता है. कुछ शब्द तो संस्कृत उत्पत्ति के ही नहीं हैं और हिंदी से काफी भिन्न हैं या वे उर्दू , फ़ारसी जैसी किसी अन्य भाषा से आये हैं और ओनके रूप में काफी परिवर्तन हों चुका है उदाहरणतः -
भंडी/बहोत : बहुत
स्वाणु/स्वाणि : सुंदर
रौतेलु/रौतेली : आकर्षक
मयालु : प्रेमपूर्ण
बव्वा : आँवारा
लाटु/लाटी : मंदबुद्धि
बौल्या (समान रूप ) : पागल,दीवाना

एम.एस. मेहता /M S Mehta 9910532720

  • Core Team
  • Hero Member
  • *******
  • Posts: 40,912
  • Karma: +76/-0
गढ़वाली शब्दकोष -भीष्म कुकरेती द्वारा
 
गढ़वाली शब्दकोश (18)

आदरणीय बड़ा भैजी दिनेश बिजल्वाण जी न यी शब्द भेज्या छन।
खेत और कृषि से जुड़े कुछ गढ़वाली शब्द
ओडू—सीमा चिन्ह
बिटू- खेत का किनारा
बौलू – खेत में सिंचाई के लिए बनाये गयी छोटी गूल
गुल – छोटी नहर
उक्खड- बिना सिंचाई वाली जमीन
सिमार – दलदली
कटील – पथरीली
सेरा - सिंचाई वाली जमीन
खिलु= खेत
पुंगडा- खेत
कटलू – एक खेत का प्रकार
गथवाडा= गथ के खेत
मुंगरयाड़ा= मक्का के खेत
सटयाड़ा = चावल के खेत
गेंवाडा - गेहूं के खेत
झंग्र्यडा – झंगोरे के खेत
कोदाडा- कोदे के खेत
फड़ईन्कू – फसल काटने के बाद नयी फसल बोने के लिए पहली बार चलाया जाए वाला हल
जोल- पाटा
मया – जन्दरा
हलसुंगु – हल
ह्ल्या- हलवाहा
जुआ – बैलो को हल में जोड़ने के लिए उनके काँधे पर रखा जाने वाला यंत्र
नसडू- हल का निचला हिस्सा जिसमे लोहे का फल (फाला ) लगा होता है
फालु - लोहे का फल
दंदालू - कोदे की फसल में से घास फूस के हटाने के लिए पांच मुह वाला कृषि यंत्र
आडा- खेत में उग आये कांटे वाले पौधे जिन्हें फसल के लिए खेत तेयार करते समय काट कर जला देते हैं
बिज्वाड – पौध तैयार करना
अंगरा- अंकुर
नेल्नु – खर पतवार हटाना
साब्लू – लोहे का सब्बल
दाथ्डू – दरांती
थमालू – बड़ी दरांती
कुटलु – छोटी कुदाल
फौलु- फावड़ा
गैंती- गैंती , कुदाल
- दिनेश बिजल्वाण, सुप्रसिद्ध नाटककार/रंगकर्मी

एम.एस. मेहता /M S Mehta 9910532720

  • Core Team
  • Hero Member
  • *******
  • Posts: 40,912
  • Karma: +76/-0
गढ़वाली शब्दकोष -भीष्म कुकरेती द्वारा
 
गढ़वाली शब्दकोश (19)
गढ़वाली सीखो
GARHWALI
गढवाली
What do you want ?
Tum tai kya chainu ?
तुम तै क्या चैणु च ?
A glass of Milk.
ek gilass doodh
एक गिलास दूध।
What are you writing ?
Tum kya lyakhna chha ?
तुम क्या ल्यखणा छा ?
A letter
Chithee
चिठ्ठी
What do you want to say ?
Tum kya bolan chana chha ?
तुम क्या बोलण चाणा छा ?
Nothing.
kuchh naa
कुछ न
What's your name ?
Tumaru naam kya ch?
तुमारु नाम क्या च ?
Bhism khushal kukreti Rawat
Bhism khushal Kukreti Rawat
भीष्म खुशहाल कुकरेती रावत
What's your father ?
Tumaru Bubaa ji kya karadi ?
तुम्हारा बुबा जी क्या करदी ?
He's a writer
Wu lekhwar chhan
वु ल्यख्वार छन
What's your mother ?
Tumari Bwe kya karad ?
तुमरी ब्वे क्या करद ?
She is a house wife
Wa ghar ma raind (Grihani )
वा घरा काम करद
What are you doing these days ?
Ajakluen tum kya kanna chhawa ?
तुम अजकलूँ क्या काम कना छा ?
Studying
Padai
पड़ै
What have you seen in Ramnagar ?
Tumal Ramnagar ma kya dyakh?
तुमल रामनगर म क्या द्याख ?
National corbet Park
Rashtriya korbet Parak
राष्ट्रीय कॉर्बेट पारक
What did you write to your father ?
Tumal apda Buba ji khuni kya lyakh ?
तुमल अपड़ा बुबा खुनी क्या ल्याख ?
About my result
Apda bara ma
अपड़ा बारा म
What was your mother doing in Kotdwar ?
Tumari Bwe kotdwar ma kya karandi chhai ?
तुम्हारी ब्वे कोटद्वार म क्य करंदी छै ?
She was teaching in Primary School
Wa primary sgol(school) ma padandi chhai
व प्राइमरी स्कूल म पडाँदि छै। ....Copyright Bhishma Kukreti

एम.एस. मेहता /M S Mehta 9910532720

  • Core Team
  • Hero Member
  • *******
  • Posts: 40,912
  • Karma: +76/-0
गढ़वाली शब्दकोष -भीष्म कुकरेती द्वारा
August 3 at 8:27pm ·
Let Us Learn Garhwali -53 आवा गढवाली सिखला -५३
Fauna of Garhwal -1 गढवाळ का जीव जन्तु -१
Fauna of Garhwal -1
Cockroach : संगुळ
Bigger cockroach : झौडा संगुळ
Ant :किरम्वळ
Black Big Ant : सिपडी
Bee : म्वार, चिमलठ / रिंगाळ
Cat : बिरळ
Centipedes : घिरळ
Snail : गंडेळ
Fly : माख
Frog : मिंडख़
Fish : माछ
Tadpole : डॉख़ /Daukh
Mosquitoe : झांझ
Scorpio : बिच्छु
Snake : गुरौ
Lizard : छिपड़
Crab : गिगुड़
Insect : कीडु
Earthworm : किदलु
Copyright Bhishma Kukreti,

 

Sitemap 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22