Author Topic: मध्य हिमालयी कुमाउनी,गढ़वाळी एवं नेपाली भाषाओं व्याकरण का तुलानाम्त्क अध्ययन  (Read 16599 times)

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Grammar of Kumauni Language
Grammar of Garhwali Language
Grammar of Languages of Uttarakhand
Grammar of Nepali Language
Grammar of Mid Himalayan Languages

                                       मध्य हिमालयी कुमाउंनी , गढ़वाली एवं नेपाली भाषा-व्याकरण का तुलनात्मक अध्ययन भाग -20

                                                                                                                                                                                                                                                                            Comparative  Comparative Study of Grammar of Kumauni, Garhwali Grammar and Nepali Grammar ,Grammar of Mid Himalayan Languages-Part-20)         

                                                                      सम्पादन : भीष्म कुकरेती

                                        Edited by : Bhishm Kukreti

 

                                                                       Adverbs in Garhwali


                                                                        गढ़वाली में क्रिया विशेषण


१- कालवाचक क्रिया विशेषण

अब्बि, ब्याळे, ब्याळि, भोळ,  अज्युं, एकदां, अमणे, अमिण, ऐन्सु, कैबरि-कैब , कत्तिदौं/दें



२- स्थान वाचक क्रिया विशेषण

अगनै, पिछनै,  बेड़, तौळ, ऐंच, कख, ढीस , उन्द , उख,  उथैं ,  अणथ    ( आधी  ण ) 



३- रीति वाचक

 ठञडो-मठों , औंकै,  कनकै, न्य्क्क, घल्ळ, खड़बट   



४- प्रश्न वाचक क्रिया विशेषण



किलै, कथगा , कख

५- परिमाण वाचक 

अति,  थुपडौंण, इच्छि , बिंडि, हौर, ढिञडोकरीइ 



६- कारण कारक

याँन, इलै , तबि त



७- स्वीकारात्मक

योअ, हुंअ, हौ, अ



८- निषेधात्मक

उंहुं , अहाँ , कतैना, ना , नि                   


                                                                       
 
 
सन्दर्भ






१- अबोध बंधु बहुगुणा , १९६० , गढ़वाली व्याकरण की रूप रेखा, गढ़वाल साहित्य मंडल , दिल्ली ( Structure of Garhwali Grammar)

२- बाल कृष्ण बाल , स्ट्रक्चर ऑफ़ नेपाली ग्रैमर , मदन पुरूस्कार, पुस्तकालय , नेपाल (Structure of Nepali Grammar)


३- डा. भवानी दत्त उप्रेती , १९७६, कुमाउंनी भाषा अध्ययन, कुमाउंनी समिति, इलाहाबाद (Study of Kumauni Language Grammar)

४- रजनी कुकरेती, २०१०, गढ़वाली भाषा का व्याकरण, विनसर पब्लिशिंग कं. देहरादून ( Grammar of Garhwali Language)


५- कन्हयालाल डंड़रियाल , गढ़वाली शब्दकोश, २०११-२०१२ , शैलवाणी साप्ताहिक, कोटद्वार, में लम्बी लेखमाला (Garhwali- Hindi Dcitionary)

६- अरविन्द पुरोहित , बीना बेंजवाल , २००७, गढ़वाली -हिंदी शब्दकोश , विनसर प्रकाशन, देहरादून (Garhwali hindi Dictionary )


७- श्री एम्'एस. मेहता (मेरा पहाड़ ) से बातचीत

८- श्रीमती हीरा देवी नयाल (पालूड़ी, बेलधार , अल्मोड़ा) , मुंबई से कुमाउंनी शब्दों के बारे में बातचीत


९- श्रीमती शकुंतला देवी , अछ्ब, पन्द्र-बीस क्षेत्र, , नेपाल, नेपाली भाषा सम्बन्धित पूछताछ


१० - भूपति ढकाल , १९८७ , नेपाली व्याकरण को संक्षिप्त दिग्दर्शन , रत्न पुस्तक , भण्डार, नेपाल (Briefs on Nepali Grammar)

११- कृष्ण प्रसाद पराजुली , १९८४, राम्रो रचना , मीठो नेपाली, सहयोगी प्रेस, नेपाल (Nepali Grammar)

१२- चन्द्र मोहन रतूड़ी , गढ़वाली कवितावली ( सं. तारा दत्त गैरोला, प्र. विश्वम्बर दत्त चंदोला) , १९३४, १९८९





Comparative Study of Kumauni Grammar , Garhwali Grammar and Nepali Grammar (Grammar of , Mid Himalayan Languages ) to be continued ........



. @ मध्य हिमालयी भाषा संरक्षण समिति

 

 

 

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Grammar of Kumauni Language
Grammar of Garhwali Language
Grammar of Languages of Uttarakhand
Grammar of Nepali Language
Grammar of Mid Himalayan Languages


                      मध्य हिमालयी कुमाउंनी , गढ़वाली एवं नेपाली भाषा-व्याकरण का तुलनात्मक अध्ययन भाग -21



Comparative Comparative Study of Grammar of Kumauni, Garhwali Grammar and Nepali Grammar ,Grammar of Mid Himalayan Languages-Part-21         

                                                                 
                                               सम्पादन : भीष्म कुकरेती
 

                              Edited by : Bhishm Kukreti

 
                                                      नेपाली में क्रिया विशेषण
                                  Adverbs in Nepali

१- काल वाचक क्रियाविशेषण

हिज (बीता कल) , आज, भोली (आने  वाला कल ), अहिले (अब),  ,

 २- स्थान वाचक

यहाँ, त्यहाँ, उ त्यहाँ,  जता त्य्ते ( सब जगह)

३- रीति वाचक

ज्यादै, असल, चौडे  (जल्दी)

४- अवृतिको क्रिया विशेषण

संधऐ  (हमेशा), कहिल पनि (कभी नही)

                                                                     



सन्दर्भ 




 १- अबोध बंधु बहुगुणा , १९६० , गढ़वाली व्याकरण की रूप रेखा, गढ़वाल साहित्य मंडल , दिल्ली ( Structure of Garhwali Grammar)

२- बाल कृष्ण बाल , स्ट्रक्चर ऑफ़ नेपाली ग्रैमर , मदन पुरूस्कार, पुस्तकालय , नेपाल (Structure of Nepali Grammar)

३- डा. भवानी दत्त उप्रेती , १९७६, कुमाउंनी भाषा अध्ययन, कुमाउंनी समिति, इलाहाबाद (Study of Kumauni Language Grammar)

४- रजनी कुकरेती, २०१०, गढ़वाली भाषा का व्याकरण, विनसर पब्लिशिंग कं. देहरादून ( Grammar of Garhwali Language)

५- कन्हयालाल डंड़रियाल , गढ़वाली शब्दकोश, २०११-२०१२ , शैलवाणी साप्ताहिक, कोटद्वार, में लम्बी लेखमाला (Garhwali- Hindi Dcitionary)

६- अरविन्द पुरोहित , बीना बेंजवाल , २००७, गढ़वाली -हिंदी शब्दकोश , विनसर प्रकाशन, देहरादून (Garhwali hindi Dictionary )

७- श्री एम्'एस. मेहता (मेरा पहाड़ ) से बातचीत

८- श्रीमती हीरा देवी नयाल (पालूड़ी, बेलधार , अल्मोड़ा) , मुंबई से कुमाउंनी शब्दों के बारे में बातचीत

९- श्रीमती शकुंतला देवी , अछ्ब, पन्द्र-बीस क्षेत्र, , नेपाल, नेपाली भाषा सम्बन्धित पूछताछ

१० - भूपति ढकाल , १९८७ , नेपाली व्याकरण को संक्षिप्त दिग्दर्शन , रत्न पुस्तक , भण्डार, नेपाल (Briefs on Nepali Grammar)

११- कृष्ण प्रसाद पराजुली , १९८४, राम्रो रचना , मीठो नेपाली, सहयोगी प्रेस, नेपाल (Nepali Grammar)

१२- चन्द्र मोहन रतूड़ी , गढ़वाली कवितावली ( सं. तारा दत्त गैरोला, प्र. विश्वम्बर दत्त चंदोला) , १९३४, १९८९

Comparative Study of Kumauni Grammar , Garhwali Grammar and Nepali Grammar (Grammar of , Mid Himalayan Languages ) to be continued ........

. @ मध्य हिमालयी भाषा संरक्षण समिति

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Grammar of Kumauni language
Grammar of Garhwali Language
Grammar of Languages of Uttarakhand
Grammar of Nepali Language
Grammar of Mid Himalayan Languages



                                      मध्य हिमालयी कुमाउंनी , गढ़वाली एवं नेपाली भाषा-व्याकरण का तुलनात्मक अध्ययन भाग -22

            Comparative Comparative Study of Grammar of Kumauni, Garhwali Grammar and Nepali Grammar ,Grammar of Mid Himalayan Languages-Part-22       


                                                                     सम्पादन : भीष्म कुकरेती

                                          Edited by Bhishm kukreti


                                                        कुमाउंनी में  अव्यय   


                        १- कुमाउंनी  में  समुच्चय  बोधक अव्यय

              डा. भवानी दत्त उप्रेती ने कुमाउंनी समुच्चयों को निम्न प्रकार विभाजित किया है

१- संयोजक - और/हौर, आजि

२-प्रतिरोध वोधक- पर, लेकिन, परन्तु, मगर

३-आश्रय - कि,

विभाजक-

अ-  इश्ये,  जश्ये

ब- चाये, या,

                                                         २- कुमाउंनी में विस्मय  वोधक अव्यय

ओहो! , अहा!

                                       

                                                          ३- कुमाउनी में  दशा सूचक अव्यय

हाय !, राम राम ! , छिछि


                               ४- कुमाउंनी में अनुमोदक वोधक अव्यय

ह्साबाश! , होय, होय होय


                               ५- कुमाउंनी में तिरस्कार वोधक  अव्यय

छि: , चुप, हत्, बप्


                                      ६- कुमाउंनी में संबोधन वोधक अव्यय

ओ !, रे!, ल़ा, रे, ऊ 


   


सन्दर्भ




१- अबोध बंधु बहुगुणा , १९६० , गढ़वाली व्याकरण की रूप रेखा, गढ़वाल साहित्य मंडल , दिल्ली ( Structure of Garhwali Grammar)

२- बाल कृष्ण बाल , स्ट्रक्चर ऑफ़ नेपाली ग्रैमर , मदन पुरूस्कार, पुस्तकालय , नेपाल (Structure of Nepali Grammar)

३- डा. भवानी दत्त उप्रेती , १९७६, कुमाउंनी भाषा अध्ययन, कुमाउंनी समिति, इलाहाबाद (Study of Kumauni Language Grammar)

४- रजनी कुकरेती, २०१०, गढ़वाली भाषा का व्याकरण, विनसर पब्लिशिंग कं. देहरादून ( Grammar of Garhwali Language)

५- कन्हयालाल डंड़रियाल , गढ़वाली शब्दकोश, २०११-२०१२ , शैलवाणी साप्ताहिक, कोटद्वार, में लम्बी लेखमाला (Garhwali- Hindi Dcitionary)

६- अरविन्द पुरोहित , बीना बेंजवाल , २००७, गढ़वाली -हिंदी शब्दकोश , विनसर प्रकाशन, देहरादून (Garhwali hindi Dictionary )

७- श्री एम्'एस. मेहता (मेरा पहाड़ ) से बातचीत

८- श्रीमती हीरा देवी नयाल (पालूड़ी, बेलधार , अल्मोड़ा) , मुंबई से कुमाउंनी शब्दों के बारे में बातचीत

९- श्रीमती शकुंतला देवी , अछ्ब, पन्द्र-बीस क्षेत्र, , नेपाल, नेपाली भाषा सम्बन्धित पूछताछ

१० - भूपति ढकाल , १९८७ , नेपाली व्याकरण को संक्षिप्त दिग्दर्शन , रत्न पुस्तक , भण्डार, नेपाल (Briefs on Nepali Grammar)

११- कृष्ण प्रसाद पराजुली , १९८४, राम्रो रचना , मीठो नेपाली, सहयोगी प्रेस, नेपाल (Nepali Grammar)

१२- चन्द्र मोहन रतूड़ी , गढ़वाली कवितावली ( सं. तारा दत्त गैरोला, प्र. विश्वम्बर दत्त चंदोला) , १९३४, १९८९

Comparative Study of Kumauni Grammar , Garhwali Grammar and Nepali Grammar (Grammar of , Mid Himalayan Languages ) to be continued ........

. @ मध्य हिमालयी भाषा संरक्षण समिति

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Grammar of Kumauni language
Grammar of Garhwali Language
Grammar of Languages of Uttarakhand
Grammar of Nepali Language
Grammar of Mid Himalayan Languages

                                  मध्य हिमालयी कुमाउंनी , गढ़वाली एवं नेपाली भाषा-व्याकरण का तुलनात्मक अध्ययन भाग -23


Comparative Comparative Study of Grammar of Kumauni, Garhwali Grammar and Nepali Grammar ,Grammar of Mid Himalayan Languages-Part-23       


                                         सम्पादन : भीष्म कुकरेती
 
                         Edited by Bhishm kukreti


                                               गढवाली में अव्यय


                                                १- सम्बन्ध बोधक

चुले (अपेक्षा ), ऐथर, अग्वाड़ी, बिगर, सी , दगडे, तरौं, बाना, का, कु, कि, रा, रु, रि 


                                                         २- सम्मुचय बोधक

अ- संयोजक - अर, बि

ब-वियोजक- चा, निथर,

स- विरोध  दर्शक  - पर

द- परनाम दर्शक - यां/इलै

इ- कारण वाचक - किलैकि

फ- उदेश्य बाचक - ज्यान की

ज- संकेत बाचक- जु, त

ह- व्याख्या बाचक-   याने की, हैं कि ना

                                                                    ३- विस्मय  बोधक   

त्वा, द यार , चुछौ, यू: , हे राम दा,  हैं, ह्व़ा ,

                                                                   ४- अनुकारक  अव्यय

टळपळ  टळपळ  ; खल्तम; खीं-च्वी;   पुळपुळ पुळपुळ; सड़म , च्याँ                                                           


सन्दर्भ :


- अबोध बंधु बहुगुणा , १९६० , गढ़वाली व्याकरण की रूप रेखा, गढ़वाल साहित्य मंडल , दिल्ली ( Structure of Garhwali Grammar)
२- बाल कृष्ण बाल , स्ट्रक्चर ऑफ़ नेपाली ग्रैमर , मदन पुरूस्कार, पुस्तकालय , नेपाल (Structure of Nepali Grammar)

३- डा. भवानी दत्त उप्रेती , १९७६, कुमाउंनी भाषा अध्ययन, कुमाउंनी समिति, इलाहाबाद (Study of Kumauni Language Grammar)

४- रजनी कुकरेती, २०१०, गढ़वाली भाषा का व्याकरण, विनसर पब्लिशिंग कं. देहरादून ( Grammar of Garhwali Language)

५- कन्हयालाल डंड़रियाल , गढ़वाली शब्दकोश, २०११-२०१२ , शैलवाणी साप्ताहिक, कोटद्वार, में लम्बी लेखमाला (Garhwali- Hindi Dcitionary)

६- अरविन्द पुरोहित , बीना बेंजवाल , २००७, गढ़वाली -हिंदी शब्दकोश , विनसर प्रकाशन, देहरादून (Garhwali hindi Dictionary )

७- श्री एम्'एस. मेहता (मेरा पहाड़ ) से बातचीत

८- श्रीमती हीरा देवी नयाल (पालूड़ी, बेलधार , अल्मोड़ा) , मुंबई से कुमाउंनी शब्दों के बारे में बातचीत

९- श्रीमती शकुंतला देवी , अछ्ब, पन्द्र-बीस क्षेत्र, , नेपाल, नेपाली भाषा सम्बन्धित पूछताछ

१० - भूपति ढकाल , १९८७ , नेपाली व्याकरण को संक्षिप्त दिग्दर्शन , रत्न पुस्तक , भण्डार, नेपाल (Briefs on Nepali Grammar)

११- कृष्ण प्रसाद पराजुली , १९८४, राम्रो रचना , मीठो नेपाली, सहयोगी प्रेस, नेपाल (Nepali Grammar)

१२- चन्द्र मोहन रतूड़ी , गढ़वाली कवितावली ( सं. तारा दत्त गैरोला, प्र. विश्वम्बर दत्त चंदोला) , १९३४, १९८९

Comparative Study of Kumauni Grammar , Garhwali Grammar and Nepali Grammar (Grammar of , Mid Himalayan Languages ) to be continued ........

. @ मध्य हिमालयी भाषा संरक्षण समिति

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Grammar of Kumauni language
Grammar of Garhwali Language
Grammar of Languages of Uttarakhand
Grammar of Nepali Language
Grammar of Mid Himalayan Languages

                                            मध्य हिमालयी कुमाउंनी , गढ़वाली एवं नेपाली भाषा-व्याकरण का तुलनात्मक अध्ययन भाग -24



Comparative Comparative Study of Grammar of Kumauni, Garhwali Grammar and Nepali Grammar ,Grammar of Mid Himalayan Languages-Part-24



                                                                       सम्पादन : भीष्म कुकरेती
                                     

                                            Edited by Bhishm Kukreti



                                                                       नेपाली में अव्यय
                                                   

अनि, अथवा,कि, किन्तु, तर , यद्यपि, नकि, बा , परन्तु तैपनि  र, न .. न 

-----,

अधि, कि, भने, पछि,यदि

-----

                                            सम्बन्ध बोधक

अगाडि,  मा, सित

                                                           विस्मय  बोधक

अं, अहं  , ओहो, अबुई , लै छि, धतेरिका , अया




सन्दर्भ :

 

- अबोध बंधु बहुगुणा , १९६० , गढ़वाली व्याकरण की रूप रेखा, गढ़वाल साहित्य मंडल , दिल्ली ( Structure of Garhwali Grammar)
२- बाल कृष्ण बाल , स्ट्रक्चर ऑफ़ नेपाली ग्रैमर , मदन पुरूस्कार, पुस्तकालय , नेपाल (Structure of Nepali Grammar)

३- डा. भवानी दत्त उप्रेती , १९७६, कुमाउंनी भाषा अध्ययन, कुमाउंनी समिति, इलाहाबाद (Study of Kumauni Language Grammar)

४- रजनी कुकरेती, २०१०, गढ़वाली भाषा का व्याकरण, विनसर पब्लिशिंग कं. देहरादून ( Grammar of Garhwali Language)

५- कन्हयालाल डंड़रियाल , गढ़वाली शब्दकोश, २०११-२०१२ , शैलवाणी साप्ताहिक, कोटद्वार, में लम्बी लेखमाला (Garhwali- Hindi Dcitionary)

६- अरविन्द पुरोहित , बीना बेंजवाल , २००७, गढ़वाली -हिंदी शब्दकोश , विनसर प्रकाशन, देहरादून (Garhwali hindi Dictionary )

७- श्री एम्'एस. मेहता (मेरा पहाड़ ) से बातचीत

८- श्रीमती हीरा देवी नयाल (पालूड़ी, बेलधार , अल्मोड़ा) , मुंबई से कुमाउंनी शब्दों के बारे में बातचीत

९- श्रीमती शकुंतला देवी , अछ्ब, पन्द्र-बीस क्षेत्र, , नेपाल, नेपाली भाषा सम्बन्धित पूछताछ

१० - भूपति ढकाल , १९८७ , नेपाली व्याकरण को संक्षिप्त दिग्दर्शन , रत्न पुस्तक , भण्डार, नेपाल (Briefs on Nepali Grammar)

११- कृष्ण प्रसाद पराजुली , १९८४, राम्रो रचना , मीठो नेपाली, सहयोगी प्रेस, नेपाल (Nepali Grammar)

१२- चन्द्र मोहन रतूड़ी , गढ़वाली कवितावली ( सं. तारा दत्त गैरोला, प्र. विश्वम्बर दत्त चंदोला) , १९३४, १९८९

Comparative Study of Kumauni Grammar , Garhwali Grammar and Nepali Grammar (Grammar of , Mid Himalayan Languages ) to be continued ........

. @ मध्य हिमालयी भाषा संरक्षण समिति

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Grammar of Kumauni language
Grammar of Garhwali Language
Grammar of Languages of Uttarakhand
Grammar of Nepali Language
Grammar of Mid Himalayan Language

      मध्य हिमालयी कुमाउंनी , गढ़वाली एवं नेपाली भाषा-व्याकरण का तुलनात्मक अध्ययन भाग -२५

Comparative Comparative Study of Grammar of Kumauni, Garhwali Grammar and Nepali Grammar ,Grammar of Mid Himalayan Languages-Part-25   
   
                         सम्पादन : भीष्म कुकरेती                                   
                                                                 
                  Edited by Bhishm Kukreti
                                         
                                                                 कुमाउंनी में उपसर्ग
                     
                   उपसर्ग कुमाउंनी में संज्ञा व विशेषण में स्न्राचक का काम करते हैं
उपसर्ग -----------शब्द
अ------------------अथा, अपढ़ , अश्यानो 
अद्------------------अद्पाको
अन्-------------------अन्गिन्ति , अनपढ़
अप --------------------अपजशि   
औ ---------------------औगुणि
क-------------------------कपूत
कु--------------------------कुरूप, कुकरमि 
खर -------------------------खरदिमाग
न ---------------------------नहुनो 
नि ---------------------------निरोगी
दु--------------------------------- दुबलो
ना---------------------------------नालैक
बे------------------------------------बेहोश 
बौ -------------------------------------बौमुक्तो
बद--------------------------------------बदनाम
ल़ा----------------------------------------लापता
बिला-------------------------------------बिलाकशूर
खुश --------------------------------------खुशकिश्मत   
गैर ----------------------------------------गैरशरकारी
ल़ा (फारसी) -------------------------------लाचार
पौन -----------------------------------------पौनेदो
शवा -----------------------------------------शवादो 
शाढ़े -------------------------------------------शाढ़े तीन   
उन---------------------------------------------उनतीस   

सन्दर्भ :
- अबोध बंधु बहुगुणा , १९६० , गढ़वाली व्याकरण की रूप रेखा, गढ़वाल साहित्य मंडल , दिल्ली ( Structure of Garhwali Grammar)
२- बाल कृष्ण बाल , स्ट्रक्चर ऑफ़ नेपाली ग्रैमर , मदन पुरूस्कार, पुस्तकालय , नेपाल (Structure of Nepali Grammar)
३- डा. भवानी दत्त उप्रेती , १९७६, कुमाउंनी भाषा अध्ययन, कुमाउंनी समिति, इलाहाबाद (Study of Kumauni Language Grammar)
४- रजनी कुकरेती, २०१०, गढ़वाली भाषा का व्याकरण, विनसर पब्लिशिंग कं. देहरादून ( Grammar of Garhwali Language)
५- कन्हयालाल डंड़रियाल , गढ़वाली शब्दकोश, २०११-२०१२ , शैलवाणी साप्ताहिक, कोटद्वार, में लम्बी लेखमाला (Garhwali- Hindi Dcitionary)
६- अरविन्द पुरोहित , बीना बेंजवाल , २००७, गढ़वाली -हिंदी शब्दकोश , विनसर प्रकाशन, देहरादून (Garhwali hindi Dictionary )
७- श्री एम्'एस. मेहता (मेरा पहाड़ ) से बातचीत
८- श्रीमती हीरा देवी नयाल (पालूड़ी, बेलधार , अल्मोड़ा) , मुंबई से कुमाउंनी शब्दों के बारे में बातचीत
९- श्रीमती शकुंतला देवी , अछ्ब, पन्द्र-बीस क्षेत्र, , नेपाल, नेपाली भाषा सम्बन्धित पूछताछ
१० - भूपति ढकाल , १९८७ , नेपाली व्याकरण को संक्षिप्त दिग्दर्शन , रत्न पुस्तक , भण्डार, नेपाल (Briefs on Nepali Grammar)
११- कृष्ण प्रसाद पराजुली , १९८४, राम्रो रचना , मीठो नेपाली, सहयोगी प्रेस, नेपाल (Nepali Grammar)
१२- चन्द्र मोहन रतूड़ी , गढ़वाली कवितावली ( सं. तारा दत्त गैरोला, प्र. विश्वम्बर दत्त चंदोला) , १९३४, १९८९
Comparative Study of Kumauni Grammar , Garhwali Grammar and Nepali Grammar (Grammar of , Mid Himalayan Languages ) to be continued ........
. @ मध्य हिमालयी भाषा संरक्षण समिति

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Grammar of Kumauni language
Grammar of Garhwali Language
Grammar of Languages of Uttarakhand
Grammar of Nepali Language
Grammar of Mid Himalayan Languages

                     मध्य हिमालयी कुमाउंनी , गढ़वाली एवं नेपाली भाषा-व्याकरण का तुलनात्मक अध्ययन भाग -२६ [/colo     

         Comparative Comparative Study of Grammar of Kumauni, Garhwali Grammar and Nepali Grammar ,Grammar of Mid Himalayan Languages-Part-26   


                                                 सम्पादन : भीष्म कुकरेती

                              Edited by Bhishm Kukreti



                                                      गढ़वाली  में उपसर्ग


उपसर्ग -------------------------------------शब्द 

अ------------------------------------------ अजाण ,

अण----------------------------------------अणबुल्या , अणबिन्ग्या

अध् -----------------------------------------अध्पक्युं,

कु- -------------------------------------------कुसवोर्या

नि -------------------------------------------- निखाणी

चौ -------------------------------------------चौसिंग्या, चौमुख्या

बे -----------------------------------------बेबगत

दु ---------------------------------------- दुपाळी 

दुर-----------------------------------------दुरमति   

एक -------------------------------------एकहड्या

इक -------------------------------------इकसनी

क्या ----------------------------------क्याबुन्या -क्याकन्या 

भौं -----------------------------------भौकुछ

धौ -----------------------------------धौकरी

फुंड /फंड ---------------------------फंडफूक/फुंफूक   

पर-------------------------------------------परचेत

सु--------------------------------------------सुनिंद 



सन्दर्भ :


- अबोध बंधु बहुगुणा , १९६० , गढ़वाली व्याकरण की रूप रेखा, गढ़वाल साहित्य मंडल , दिल्ली ( Structure of Garhwali Grammar)
२- बाल कृष्ण बाल , स्ट्रक्चर ऑफ़ नेपाली ग्रैमर , मदन पुरूस्कार, पुस्तकालय , नेपाल (Structure of Nepali Grammar)

३- डा. भवानी दत्त उप्रेती , १९७६, कुमाउंनी भाषा अध्ययन, कुमाउंनी समिति, इलाहाबाद (Study of Kumauni Language Grammar)

४- रजनी कुकरेती, २०१०, गढ़वाली भाषा का व्याकरण, विनसर पब्लिशिंग कं. देहरादून ( Grammar of Garhwali Language)

५- कन्हयालाल डंड़रियाल , गढ़वाली शब्दकोश, २०११-२०१२ , शैलवाणी साप्ताहिक, कोटद्वार, में लम्बी लेखमाला (Garhwali- Hindi Dcitionary)

६- अरविन्द पुरोहित , बीना बेंजवाल , २००७, गढ़वाली -हिंदी शब्दकोश , विनसर प्रकाशन, देहरादून (Garhwali hindi Dictionary )

७- श्री एम्'एस. मेहता (मेरा पहाड़ ) से बातचीत

८- श्रीमती हीरा देवी नयाल (पालूड़ी, बेलधार , अल्मोड़ा) , मुंबई से कुमाउंनी शब्दों के बारे में बातचीत

९- श्रीमती शकुंतला देवी , अछ्ब, पन्द्र-बीस क्षेत्र, , नेपाल, नेपाली भाषा सम्बन्धित पूछताछ

१० - भूपति ढकाल , १९८७ , नेपाली व्याकरण को संक्षिप्त दिग्दर्शन , रत्न पुस्तक , भण्डार, नेपाल (Briefs on Nepali Grammar)

११- कृष्ण प्रसाद पराजुली , १९८४, राम्रो रचना , मीठो नेपाली, सहयोगी प्रेस, नेपाल (Nepali Grammar)

१२- चन्द्र मोहन रतूड़ी , गढ़वाली कवितावली ( सं. तारा दत्त गैरोला, प्र. विश्वम्बर दत्त चंदोला) , १९३४, १९८९

Comparative Study of Kumauni Grammar , Garhwali Grammar and Nepali Grammar (Grammar of , Mid Himalayan Languages ) to be continued ........

. @ मध्य हिमालयी भाषा संरक्षण समिति
[/b]

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Grammar of Kumauni language
Grammar of Garhwali Language
Grammar of Languages of Uttarakhand
Grammar of Nepali Language
Grammar of Mid Himalayan Languages

                      मध्य हिमालयी कुमाउंनी , गढ़वाली एवं नेपाली भाषा-व्याकरण का तुलनात्मक अध्ययन भाग -27


Comparative Comparative Study of Grammar of Kumauni, Garhwali Grammar and Nepali Grammar ,Grammar of Mid Himalayan Languages-Part-27   


                                                                सम्पादन : भीष्म कुकरेती

                                 Edited by Bhishm Kukreti


                                                                नेपाली में उपसर्ग

बे ---------------------------बेकारी

निर्-------------------------निर्दोष

अन-------------------------अनपढ़   

हर ---------------------------हरघडी

ल़ा ---------------------------लापरवाह

सर -------------------------सरजिमिन



सन्दर्भ :


- अबोध बंधु बहुगुणा , १९६० , गढ़वाली व्याकरण की रूप रेखा, गढ़वाल साहित्य मंडल , दिल्ली ( Structure of Garhwali Grammar)
२- बाल कृष्ण बाल , स्ट्रक्चर ऑफ़ नेपाली ग्रैमर , मदन पुरूस्कार, पुस्तकालय , नेपाल (Structure of Nepali Grammar)

३- डा. भवानी दत्त उप्रेती , १९७६, कुमाउंनी भाषा अध्ययन, कुमाउंनी समिति, इलाहाबाद (Study of Kumauni Language Grammar)

४- रजनी कुकरेती, २०१०, गढ़वाली भाषा का व्याकरण, विनसर पब्लिशिंग कं. देहरादून ( Grammar of Garhwali Language)

५- कन्हयालाल डंड़रियाल , गढ़वाली शब्दकोश, २०११-२०१२ , शैलवाणी साप्ताहिक, कोटद्वार, में लम्बी लेखमाला (Garhwali- Hindi Dcitionary)

६- अरविन्द पुरोहित , बीना बेंजवाल , २००७, गढ़वाली -हिंदी शब्दकोश , विनसर प्रकाशन, देहरादून (Garhwali hindi Dictionary )

७- श्री एम्'एस. मेहता (मेरा पहाड़ ) से बातचीत

८- श्रीमती हीरा देवी नयाल (पालूड़ी, बेलधार , अल्मोड़ा) , मुंबई से कुमाउंनी शब्दों के बारे में बातचीत

९- श्रीमती शकुंतला देवी , अछ्ब, पन्द्र-बीस क्षेत्र, , नेपाल, नेपाली भाषा सम्बन्धित पूछताछ

१० - भूपति ढकाल , १९८७ , नेपाली व्याकरण को संक्षिप्त दिग्दर्शन , रत्न पुस्तक , भण्डार, नेपाल (Briefs on Nepali Grammar)

११- कृष्ण प्रसाद पराजुली , १९८४, राम्रो रचना , मीठो नेपाली, सहयोगी प्रेस, नेपाल (Nepali Grammar)

१२- चन्द्र मोहन रतूड़ी , गढ़वाली कवितावली ( सं. तारा दत्त गैरोला, प्र. विश्वम्बर दत्त चंदोला) , १९३४, १९८९


Comparative Study of Kumauni Grammar , Garhwali Grammar and Nepali Grammar (Grammar of , Mid Himalayan Languages ) to be continued ........

. @ मध्य हिमालयी भाषा संरक्षण समिति

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Grammar of Kumauni language
Grammar of Garhwali Language
Grammar of Languages of Uttarakhand
Grammar of Nepali Language
Grammar of Mid Himalayan Languages

                   मध्य हिमालयी कुमाउंनी , गढ़वाली एवं नेपाली भाषा-व्याकरण का तुलनात्मक अध्ययन भाग -28


Comparative Comparative Study of Grammar of Kumauni, Garhwali Grammar and Nepali Grammar ,Grammar of Mid Himalayan Languages-Part-28   


                                                                 सम्पादन : भीष्म कुकरेती

                                        Edited by Bhishm Kukreti
 

                                                                          कुमाउंनी में प्रत्यय
१- संज्ञा संरचक प्रत्यय

अ- स्वदेशी

ब- विदेशी

क- स्वदेशी संज्ञा संरचक प्रत्यय

आद् + अ आद

हांण  +आ = हाणा

श्यार + आ = श्यारा

चौथ = इ = चौथि

सफेद + इ = सफेदि

बीश = इ = बीशि

हंश + इ = हंशि

पौंच +इ = पौंचि 

झाड + उ = झाडु

परि =उ = परु

बुर = ऐ = बुरै

ढूंढ़ + ऐ = ढुंढऐ

ठंड +ऐ = ठनडै 

उखाल = ओ = उखालो

ताल = ओ = तालो

पार + ओ = पारो

गड़ +ओ = गड़ो

lekh + न +ओ = लेखनो

हिट + न + ओ= हिट्नो

पड़ + औ = पडौ

तल् + औ = तलौ

ढोल= क + इ = ढोलकि

ठंड + अक = ठंडक

ज - किसी रिश्ते का द्योतक - भतीजो/ भतिजि

ट- लिंग बोधक ---- रमटा 

बच् + अत = बचत

लग् +अन= लगन

सुहाग = अन = सुहागन

कल् + आट  =कल्लाट

नौर+ आट = नौराट

शल्ला + आड़ - इ  = शल्याडि

बर + आत=  बरात

कह + आन+_ इ = कहानि 

लु + आर = ल्वार

घास + आर + इ = घस्यरि

घास + आर + ओ = घस्यारो

निरबट  +आर + ओ = निब्टारो

भांग = आल = भंगाल

बोल + आव  + आ = बुलाला

शौर = आश =शौराश

कश + इण = इ = कशिणि

लुट + इया =लुट्या

हल + इया= हलिया 

बानर + इया = बनरिया

पील + इया =पीलिया

भितर + इया = भितरिया

टहल + उआ = टहलुआ

कट + उआ =कटुआ

कर + ऐठ + ओ =करेठो 

बज+ एड़ = बजेड़ 

कम +एड़ = कमेड़

बद +एत = बड़ेत

कोठो +अर +इ = कोठरि

मिल +आप = मिलाप

भर+ आन + ओ =भरानो

दयोरा +आन = द्यौरान

साल + आन +आ  = सालाना

घाणो +एल + घणेल

पंच + ऐत=पंचैत

चुकिलो +ऐन +इ =चुकिलैनि 

रख + एल = रखैल

खो + आल +आ = ख्वाला

गौ +आ; +ओ = ग्वालो

बाटो +उल +इ = बाटुलि

दाम + ओड़ +इ  दामडि

तिन + ओड + ओ =तिनोड़ो 

हाथ = औड़ ओ  =हथौड़ो

शिर +औण + ओ  =शिरौणो 

कट + औट + इ=कटौति

बिछ +ऑन + ओ = बिछौनो

आदिमि+ ऑल + इ = आद्म्यौलि   

धींग + ऑल = इ = धिंगयौलि   

भेट + ऑल + इ = भेटौलि   

बड़ +अप्पन = बडप्पन

बन + आवट =  बनावट

गरम + आहट =  गरमाहट

शौ+कड़ +ओ = शैकड़ो 

गो + ठ =गोठ

बस + ति =बस्ति

शाड़ +न +ओ =शाड़नो

शत +ल़ा = शल्ला

पिछ = वाड़ + ओ =   पिछ्वाड़ो

खिल + वाड़ =खिलवाड़

ब- विदेशी प्रत्यय

बाग़ +इचा =बगिचा 

जान + कार =जानकार

गम +खोर =गमखोर

इसी तरह के शब्दों में प्रत्यय हैं - कुल्लिगिरी , तबलची, हरामजादा  आदि

स्वतंत्र प्रत्यय

छाप = खान +ओ = छापोखानो और इसी तरह - बीड़ीबाज, उमेदवार , रन्ग्शाज आदि

कुछ स्वदेसी प्रत्यय इस प्रकार हैं

बुड +काल = बुड्याकाल 

मल + कोट =मलकोट

नान + तिन  =नानतिन

चु+ दान+ इ =चुदानि 

खोल + देलि  =खोल्देलि

तैल + फाट =तैलफाट

माह + वार +इ = माहवारि

तलि+ शार +इ = तलिशारि

घर +वाल + इ =घर्वालि

घर +वाल +ओ =घरवालो

पी +हर = पीहर

हनों +हार = होनहार



सन्दर्भ :

- अबोध बंधु बहुगुणा , १९६० , गढ़वाली व्याकरण की रूप रेखा, गढ़वाल साहित्य मंडल , दिल्ली ( Structure of Garhwali Grammar)
२- बाल कृष्ण बाल , स्ट्रक्चर ऑफ़ नेपाली ग्रैमर , मदन पुरूस्कार, पुस्तकालय , नेपाल (Structure of Nepali Grammar)

३- डा. भवानी दत्त उप्रेती , १९७६, कुमाउंनी भाषा अध्ययन, कुमाउंनी समिति, इलाहाबाद (Study of Kumauni Language Grammar)

४- रजनी कुकरेती, २०१०, गढ़वाली भाषा का व्याकरण, विनसर पब्लिशिंग कं. देहरादून ( Grammar of Garhwali Language)

५- कन्हयालाल डंड़रियाल , गढ़वाली शब्दकोश, २०११-२०१२ , शैलवाणी साप्ताहिक, कोटद्वार, में लम्बी लेखमाला (Garhwali- Hindi Dcitionary)

६- अरविन्द पुरोहित , बीना बेंजवाल , २००७, गढ़वाली -हिंदी शब्दकोश , विनसर प्रकाशन, देहरादून (Garhwali hindi Dictionary )

७- श्री एम्'एस. मेहता (मेरा पहाड़ ) से बातचीत

८- श्रीमती हीरा देवी नयाल (पालूड़ी, बेलधार , अल्मोड़ा) , मुंबई से कुमाउंनी शब्दों के बारे में बातचीत

९- श्रीमती शकुंतला देवी , अछ्ब, पन्द्र-बीस क्षेत्र, , नेपाल, नेपाली भाषा सम्बन्धित पूछताछ

१० - भूपति ढकाल , १९८७ , नेपाली व्याकरण को संक्षिप्त दिग्दर्शन , रत्न पुस्तक , भण्डार, नेपाल (Briefs on Nepali Grammar)

११- कृष्ण प्रसाद पराजुली , १९८४, राम्रो रचना , मीठो नेपाली, सहयोगी प्रेस, नेपाल (Nepali Grammar)

१२- चन्द्र मोहन रतूड़ी , गढ़वाली कवितावली ( सं. तारा दत्त गैरोला, प्र. विश्वम्बर दत्त चंदोला) , १९३४, १९८९

 

Comparative Study of Kumauni Grammar , Garhwali Grammar and Nepali Grammar (Grammar of , Mid Himalayan Languages ) to be continued ........

. @ मध्य हिमालयी भाषा संरक्षण समिति

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Grammar of Kumauni language
Grammar of Garhwali Language
Grammar of Languages of Uttarakhand
Grammar of Nepali Language
Grammar of Mid Himalayan Languages

                                मध्य हिमालयी कुमाउंनी , गढ़वाली एवं नेपाली भाषा-व्याकरण का तुलनात्मक अध्ययन भाग -28

               Comparative Comparative Study of Grammar of Kumauni, Garhwali Grammar and Nepali Grammar ,Grammar of Mid Himalayan Languages-Part-28


                                                सम्पादन : भीष्म कुकरेती


                          Edited by Bhishm Kukreti

                                                   
                                                  गढवाली में प्रत्यय
 

अबोध बंधु बहुगुणा ने गढ़वाली भाषा में दो प्रकार के प्रत्ययों की विवेचना की है- १-कृत प्रत्यय और २- तद्धित प्रत्यय.

  जब कि रजनी कुकरेती ने  तीन प्रकार के प्रत्ययों की विवेचना की है- १-क्रिया प्रत्यय २- कृत प्रत्यय व ३-तद्धित प्रत्यय , . व्याकरणीय  दृष्टि व सही प्रयोग की दृष्टि से रजनी की विवेचना तर्क संगत है

                                                     १- क्रिया प्रत्यय

धातु में जब प्रत्यय लगते हैं तो क्रिया बज जाय उसे क्रिया प्रत्यय खते हैं

आणु  -- खाणु

आणि - कहानी

आन्दु -- खांदु

अन्दन - खान्दन

ऐगि  -  खैगि 

एगेन - खैगेन

                                                    कृत प्रत्यय

जब शब्द कोई संज्ञा , विशेषण या क्रिया विशेषण बनाते है तो वे शब्द कृत प्रत्यय कहलाते हैं

वळु, वळा/ वळी    --खाणवळु, खाणवळा, घटवळी

अन्दरू/अन्दरा  - खन्दरु/खंदरा 

आलु/ऐलु - झगडालू/झगडैलु /बिगडैलु 

सार  - मिलनसार

एकी- पकी

दिदां - देदिदां

तैं - जैकितैं

गिरि - पटवरिगिरि

कुछ शब्द भाववाचक संज्ञा बनाते है जैसे

चढ़न से  चढ़े   (ढ़ +ऐ)

मुतण से मुताड़   

गाण से गवय्या

रुण से रुताडु

जग्वळण से जग्वाळ

, हुणमांग, बरज़ात  आदि

                                              तद्धित प्रत्यय

वळु - घौरवळु

अरु -  म्यारु

गुणु  -दुगुणु

अङ्गत - पंगत 

या - दुघर्या

अणि - सलाणि

याण - सड़याण

दां - तेरिदां

 







सन्दर्भ :

- अबोध बंधु बहुगुणा , १९६० , गढ़वाली व्याकरण की रूप रेखा, गढ़वाल साहित्य मंडल , दिल्ली ( Structure of Garhwali Grammar)
२- बाल कृष्ण बाल , स्ट्रक्चर ऑफ़ नेपाली ग्रैमर , मदन पुरूस्कार, पुस्तकालय , नेपाल (Structure of Nepali Grammar)

३- डा. भवानी दत्त उप्रेती , १९७६, कुमाउंनी भाषा अध्ययन, कुमाउंनी समिति, इलाहाबाद (Study of Kumauni Language Grammar)

४- रजनी कुकरेती, २०१०, गढ़वाली भाषा का व्याकरण, विनसर पब्लिशिंग कं. देहरादून ( Grammar of Garhwali Language)

५- कन्हयालाल डंड़रियाल , गढ़वाली शब्दकोश, २०११-२०१२ , शैलवाणी साप्ताहिक, कोटद्वार, में लम्बी लेखमाला (Garhwali- Hindi Dcitionary)

६- अरविन्द पुरोहित , बीना बेंजवाल , २००७, गढ़वाली -हिंदी शब्दकोश , विनसर प्रकाशन, देहरादून (Garhwali hindi Dictionary )

७- श्री एम्'एस. मेहता (मेरा पहाड़ ) से बातचीत

८- श्रीमती हीरा देवी नयाल (पालूड़ी, बेलधार , अल्मोड़ा) , मुंबई से कुमाउंनी शब्दों के बारे में बातचीत

९- श्रीमती शकुंतला देवी , अछ्ब, पन्द्र-बीस क्षेत्र, , नेपाल, नेपाली भाषा सम्बन्धित पूछताछ

१० - भूपति ढकाल , १९८७ , नेपाली व्याकरण को संक्षिप्त दिग्दर्शन , रत्न पुस्तक , भण्डार, नेपाल (Briefs on Nepali Grammar)

११- कृष्ण प्रसाद पराजुली , १९८४, राम्रो रचना , मीठो नेपाली, सहयोगी प्रेस, नेपाल (Nepali Grammar)

१२- चन्द्र मोहन रतूड़ी , गढ़वाली कवितावली ( सं. तारा दत्त गैरोला, प्र. विश्वम्बर दत्त चंदोला) , १९३४, १९८९

 

Comparative Study of Kumauni Grammar , Garhwali Grammar and Nepali Grammar (Grammar of , Mid Himalayan Languages ) to be continued ........

. @ मध्य हिमालयी भाषा संरक्षण समिति

 

Sitemap 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22