Author Topic: Tantra and Mantra of Garhwal, Tantra and Mantra of Kumaun, Tantra and Mantra of  (Read 88424 times)

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Garhwali folk Literature
Ukhel Bhed : Evolution of Vedic  Mantra or Localization of Vedic mantras
                              Bhishma Kukreti
    Those who are well versed with Vedic Rhymes/Hymn  they know that Vedic mantras are the rhymes /hymn  are the poem of Autosuggestion therapy. The Garhwali Gorakhpanthi Mantra rhymes are nothing but psychological therapy poems/songs Our prechers transformed Vedic mantras into local language mantras adding local colours and local legends into Vedic mantras
 Here is one example of showing that Ukhel Bhed rhyme of Garhwali Gorakhpanthi is nothing but evolution of Vedic mantras in local language, here Braj and Garhwali mix.
  The 9th shloka of third chapter of Rig-Veda states as
( Rishi-Sage: Utkeelkaty. Devta -deity -Agni, Chhand- Tristup)
  O Agni (deity of Fire) ! You are with abundant energy, you become lighted . You kill enemies, foes and notorious Rakhsas  , you are great of greatest, you are great, you provide happiness, you are caller of  great of greatest. I beg you to provide me shelter
(Rigveda, 3:9, )
 The following stanza is called Ukhel Bhed which is Gorakhpanthi Mantra

           When a person is effected by evil desire of his /her enemy/foe the Tantrik/Mantrik reads the following stanza


 
 
                      उखेल/उषेल  भेद  मंत्र

                 कौन देस जाई जता फिकराई 
                 सौ मण लुब्बा सांगुळ कसकी पग मुड़ी बंधाऊं
 
                आऊ रे मेरा मैमंदा बीर बेग मन्तर तेग मन्तर आऊ
 
               चडंती  आऊ पढ़न्ति आऊ गाजन्तो आऊ गरज्न्तो आऊ

                 उबरन्तो   आऊ डुकरन्तो आऊ किल्कन्तो आऊ

             चौदंतो फेरन्तो आऊ छपन कोटि चामुंडा तोडंती आऊ
 
               इस पिण्डा की सुषति  बिथा का सोत्रमार देषदि  बिथा की औंसी मार
 
             बोलांदी बिथा की जिन्या मार , हांणदि  बिथा की हाथ मार
 
             चलदी बिथा की पाग मार , मार मार मैमंदा बीर मार
 
             बाठा का छांदा को बाण  उखेल , अबट का बंजा को बाण उखेल   
 
             धार की माटी को बाण उखेल, राजस्थान को माटी को बाण उखेल

              धरती अगास फेरन्ता चले , अयाणा चले सपना चले

             छल चले छलभूत चले , नाटिक चले चेटक चले

            मार मार करन्तो बीर मैमंदा चले , चले बीर मैमंदा चले

 Here, in Ukhel Bhed mantra ,  the Tantrik calls brave Memanda to eradicate devilish Oman  . As in the rhyme of above Rig Veda sholka , caller prases Agni and request to eradicate devil , same way here in Ukhel bhed there is appreciation/praise of brave Maimanda and is a request to brave Maimanda for killing bad evil

  Though, Abodh bandhu Bahuguna calls these peoms as initiating/original poems of garhwal but the words Rajasthan, Dhar and maimanda are the proofs that these peoms are borrowed from Rasthani languages by Rajashthani Gorakhpanthi priests

Copyright Bhishma Kukreti, bckukreti@gmail.com

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Bhabhoot Mantra: Mysteriousand Spiritual Folk Song from Rawain, Garhwal

 

(Notes on Mysteriousand Spiritual Folk Song from Rawain, Mysterious and Spiritual Folk Song fromGarhwal, Mysterious and Spiritual Folk Song from Uttarakhand, Mysterious and SpiritualFolk Song from Himalaya, Indian Mysterious and Spiritual Folk Song   India, Asian Mysterious and Spiritual FolkSong )

                                                     BhishmaKukreti

                                  Mantras were there in local Languages long before Vedas

                  As discussed in past thatNathpant started its influence from sixth century in Garhwal especially fromJaunsar, Jaunpur and Rawain regions. Many learned persons claimed that Mantrascame in existence from Vedas. Sorry! The Mantra concept was there from the daya human being came in existence.  Mantraswere available in local languages among Indian societies centuries back fromVedas. Vedas recorded Mantras in grammatically refined language ‘Vedic Sanskrit‘

                      Guru Gorakhnath and his successorscreated Mantras (created Tantras too) in local language –Rajashthani, Braj andPanjabi languages. When the Nathpanthi preachers came to Garhwal region, thesepreachers popularized Mysterious and Spiritual Mantras among common people.Since the language of these Mysterious and Spiritual Mantras were easilyunderstandable among people of Garhwal and at the same time, King Ajaypal andhis successors also promote Nathpanthi preachers, the Nathpanthi Mysterious andSpiritual Mantras of Rajashthani and Braj languages became part of Garhwaliculture. These Mysterious and Spiritual Mantras seem as if they are created byGarhwalis. Due to this reason learned scholars as Dr. Govind Chatak, AbodhBandhu Bahuguna, Dr. Shiva Nand Nautiyal, Dr Bhatt, Dr. Vishnu Datt Kukreti andDr. Nand Kishor Dhoundiyal called these Mysterious and Spiritual Mantras‘Garhwali Mantras’.   In the same way DrJagdish Naudiyal calls Nathpanthi Mysterious and Spiritual Mantras practiced inRawain as if these Mysterious and Spiritual Mantras were in Rawain language.

                       There is no doubt thatGarhwalis have been practicing these Mysterious and Spiritual folk prose songsfor tens of centuries. However, these Mysterious and Spiritual folk songs arenot in Garhwali language. Yes these Mysterious and Spiritual folk songs arepart and partial of Garhwal but scholars should never call these Mysterious andSpiritual folk songs as Garhwali Mysterious and Spiritual folk songs but shouldcall Mysterious and Spiritual folk songs from Garhwal.

            Dr. Jagdish Naudiyal collected thefollowing Nathpanthi Mysterious and Spiritual folk song from Rawain region ofGarhwal. When a person becomes ill due to any reason first of all the familymember goes to Mantrik for Bhabhhot. The Mantrik speaks Mantra and at the sametime mixes ash by hand in a paper or leave. When the Mantra is over, the Mantrik rubsthe Bhabhhoot – the ash practiced by Mantras on the ailing person.

 Dr Jagdish Naudiyal provides following BhabhhootMysterious and Spiritual Mantra practiced in Rawain region of Garhwal.

 

                   रवाईंक्षेत्र में भभूत मंत्र

 

 

ओउम नमो भभूत माता भभूत पिता

भभूत तीन लोक तारणी

ओउम नमो भभूत माता भभूत पिता सर्व दोष की निवारणी

ईश्वर औणी गौ जाली छाणी

अनंत सिद्धौ ण मस्तक चढ़वाणी

चढ़े भभूत निपडे हाउ

रक्षा करें आतम विस्वामी गुरु गोरखनाथ

जरे-जरे तरी फले धरेती माता गायत्री चारे

सुषे -मुषे अग्निमुख जले सयास भभूत

नौनाथ पूर्षु चढ़े

तिरा तेरा भभूत तीन लोक कू चढ़े

चतुर्थी भभूत चार वेद कू चढ़े

पंचमे भभूत पंच देव कू चढ़े

हंसन देवे तुम्हारे आऊँ

आय गुरु दाता तारी

 

1-Collectionof folk song by- Dr Jagdish Naudiyal, Uttarakhand ki Sanskritik Dharohar

2-Otherworks on Mysterious and Spiritual folk literature/songs of Garhwal byAbodh Bandhu Bahuguna, Dr. Chatak, Dr Nautiyal and Dr Vishnu Datt Kukreti)

 

Copyright@Bhishma Kukreti

Notes on Mysterious and Spiritual Folk Songfrom Rawain, Mysterious and Spiritual Folk Song from Garhwal, Mysterious andSpiritual Folk Song from Uttarakhand, Mysterious and Spiritual Folk Song fromHimalaya, Indian Mysterious and Spiritual Folk Song   India, Asian Mysterious and Spiritual FolkSong to be continued




 

 


--

 



Regards
B. C. Kukreti

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Tantra Mantra in Garhwal-Kumaun (Hills of Uttarakhand)

                        Vibhuti Mantra -  Apraksha Mantra

                         विभूति मंत्र अथवा आपरक्षा मन्तर

           

          Web Presentation: Bhishma Kukreti

 
 
           Collected and  Edited by Abodh Bandhu Bahuguna
(कृपया  किसी भी मन्तर को अपने आप अनुष्ठान नही करना चाहिए . बगैर गुरु के अनुष्ठान नही किया जाता है )

      ॐ नमो गुरूजी को आदेस गुरु को जुवार विद्वामाता को नमस्कार : विभूति माता विभूति पिता विभूति तीन लोक तारणी अंतर सीला मौन प्रवात सुमरी मै . श्री गोरख ऊँ दर्शन पैरो मै तुमरे नाऊँ ज्ञान खड्ग ल़े मै काल सन्गारो जब मरों तब डंक बजाऊं डंकण   शंकण मै हाफिर खाऊं रोग पिंड विघिन बिनास ण जावै कचा घडा तरवे  पाणि : डाडा  वस्त्र गये कुआर शंकर स्वामी करले विचार : गल मै पैरो  मोती  हार : अमर दूदी पिउन धीर : बजरन्ग्या  सादी ल़े रे बाबा श्री गोरखबीर : गोरख कुञ्जळी  चारन्ति अर विचारती श्री गुरुपा काय नमस्तुते : घट पर गोष छेने रुतहा के वस्त्र नाथ का वचन : सीदा जने ना मा रि भय दुत :   धर्म धात्री तुम को आरि : वंदि  कोट तुमकौ आरि: वालारो वै फन्तासुर दाड़ी ईस  पिंड का असी मसाण ताड़ी :बावन बीर ताड़ो छ कड़ दैत्र तोड़ो ताड़ी अग्नि पठ देउन उज्याळी ताड़ी ताड़ी माहा ताड़ी ईस पिंड का सब्बा सौ बाण दियुं ढोळी प्र्च्चेद का बाण दिऊँ ढाळी प्रभेद को बाण दिऊँ ढाळी प्रजन्त्र को बाण दिऊँ ढाळी प्रमन्त्र को बाण दिऊँ टाळी ल्यूं बाण दिऊँ टाळी लग्वायुं वां दिऊँ टाळी  वायुं बाण दिऊँ ढाळी बाप बीर हणमंत चार डांडा पुरवी तोड्न्तो लायो : बाप बीर हणमंत चार डांडा पसीमी तोडंतो ल्याओ : बाप बीर हणमंत चार डांडा दखणी तोड्न्तो लायो बाबा बाप हणमंत चार डांडा उतरी तोड्न्तो ल्यायो : बाबा बीर बापबीर हणमंत जोधा चार दिसा का चार बाण तोड्न्तो ल्यायो : चार बाण औदी का तोड्न्तो ल्यायो बापबीर हणमंत जोधा से क्वा क्वा लंकाण  बाण झंकाण बाण उखेल : बाबा बापबीर हणमंत खायु बाण उखेल लायुं बाण लग्वायुं बाण उखेल , कौं कौं बाण उखेल कवट को बाण उखेल छल को बाण उखेल छिद्र को बाण उखेल , लस्ग्दो बाण उखेल चस्गदो  बाण उखेल , नाटक चेटक को बाण उखेल ,: ईस पिंड को आब्र्ट भैरों को बाण उखेल , धौण तोड्दा भैरों का बाण उखेल , मौण मोड़दा भैरों का बाप उखेल बापबीर हणमंत जोधा दृष्टि भैरों का बाण उखेल , घोर  भैरों का बाण उखेल अघोर भैरों का बाण उखेल, कच्च्या भैरों को  बाण उखेल , निच्या भैरों को बाण उखेल , खंकार भैरों को बाण उखेल , हंकार भैरों को बाण उखेल , लोटण भैरों को बाण उखेल , लटबटा भैरों का बाण उखेल , . सुसा भैरों का बाण उखेल , चौसठ भैरों का बाण उखेल , नौ नरसिंगुं ,बाण उखेल , .प्रथम  सुन भैरोंकी बाणी को बाण उखेल , बसून  भैरों की बाणी को बाण उखेल   घोर भैरिओं की बाणी को बाण उखेल , अघोर भैरों की बाणी को बाण उखेल चौसठ भैरों की बाणी को बाण उखेल : बापबीर हणमंत जोधा दूना भैरों को बाणी को बाण उखेल , पोसण भैरों की बाणी को बाण उखेल, धौण तोड्दा भैरों की बाणी को बाण उखेल , मौण तोड्दा भैरों की बाणी को बाण उखेल , बाबा अठावन सौ कलुवा का बाण उखेल , बाप  बीर हणमंत नि उखेली खाई त सात भाई चमारिका हात को पाणी पी : सुई का रंगत नायी: गै काच्डा दांत लगाई : नरम जाई : जागजंत्र  लागतन्त्र : फुर मन्तर इश्वरो वाच : या रखवाळी विभूति मंत्रणि की छ : अपणा वास्ता आप रक्षा की छ और उखेल का काम कु सीध छ : शुभम :

 

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Culture of Garhwal and Kumaun
 
            Dariyavali Mantra in Chhaya, Nagjad, Dolgaddi Tantrik Performaces
 
              छाया , नगजाड डोलगड्डी  अनुष्ठान में दरियावली मन्त्र

           (Mantra Tantra in Garhwal, Mantra Tantra in Kumaun, Mantra Tantra in Uttarakhand, Mantra Tantra in Himalaya

 
 
                Bhishma Kukreti
 
       छाया का अर्थ है किसी भूत , अतृप्त आत्मा का किसी महिला पर दोष लगना . छाय निवारण हेतु कुमौं एवम गढवाल में छाय पूजी जाति है जो की एक तांत्रिक अनुष्ठान है   छाया तन्त्र के कई  प्रकार के अनुष्ठान होते हैं . सादी छाया , नगजोड़ , डोलगड्डी  आदि . नगजोड़ (महिला  को नंगा अनुष्ठान करना पड़ता है ) अनुष्ठान के डो भाग होते हैं एक घर में एवम दूसरा किसी नदी/ गधन  किनारे या किसी उन्चीए छोटी में

     छाया अनुष्ठान में मान्त्रिक दरियावली भी पढ़ता है या कहें की दरियावली मन्त्र पढ़ता है . दरियावली के दोहे बहुत हैं उन्हें एक साथ संकलित करना इस मध्यम में सम्भव नही है किन्तु मैं कुछ दोहों को पाठकों के सामने उदधगृत कर रहा हूँ जिससे उन्हें समझ आ सके की गढ़वाल में नाथपंथी मन्त्रों की असलियत क्या है ? और इन मन्त्रों का हमारे आज के जीवन में भी क्योंकर महत्व है . बिना पढ़े ही  हम पढ़े लिखे लोग अपनी धरोहर (मन्त्र)  की अवमानना किस तरह कर रहे हैं वह दरिय्वाली के कुछ  पद पढ़ कर समझ में आ जायेगा !!

       दरिया लच्छन साधू  का क्या गिरही क्या भेख
 
        निहकपटी निरसंक रही बाहर भीतर एक
 
       सत शब्द सत गूमुखी मत गजंद -मुखदन्त
 
       यह तो तोड़े पौलगढ़  वह तोड़े करम अनंत

       दांत रहे हस्ति बना पौल ण टूटे कोय

      कई कर थारे कामिनी के खैलाराँ होय
 
      मतवादी जाने नही ततवादी की बात 
 
       सूरज उगा उल्लुवा गिं अँधेरी रात
 
       सीखत ज्ञानी ज्ञान गम करे ब्रह्मा की बात
 
       दरिया बाहर चांदनी भीतर काली रात
 
       दरिया बहू बकबाद तज कर अनहद से नेह
 
        औंधा कलसा उपरे कंहाँ बरसावे मेह
 
        जन दरिया उपदेस से भितर प्रेम सधीर

       गाहक हो कोई हीक कर कहाँ दिखावे हीर

        दरिया गैला जगत को क्या कीजै सुलझाय

         सुलझाया सुलझे नही सुलझ सुलझ उलझाय

        रोग नीसरै देह में पत्थर पूजे जाय

         कंचन कंचन ही सदा कांच कांच को कांच

        दरिया झूठ सो झूठ है सांच सांच सौ सांच

इसी तरह दरियावली में सैकड़ो पद हैं जो छाया या अन्य तांत्रिक अनुष्ठानो में मान्त्रिक -तांत्रिक पढ़ता है और अब आपको भी समझ में आ जाएगा की दरियावली के मन्तर

दर्शन , सच्चाई , आध्यात्म , वास्तविकता से भरे हैं

Copyright @ Bhishma Kukreti bckukreti@gmail.com

         

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Garhwali Kumauni culture

                           Mantra of Goril, Gwill , Goria, Gol Deity

                            गोरिल, ग्विल्ल, गोरिया , गोल देवता का मन्त्र

                          (Mantra Tantra in Garhwal, Mantra and Tantra in Kumaun , Mantra and Tantra in Himalaya , Mantra Tanra in uttarakhand )

                            Presented by Bhishma Kukreti

                          ( Manuscript : Dharmma nand Pasbola, vill Naini, Banghat Paurigarhwal , Ramkrishn kukreti, vill Barsudi )
 
                           (Collected and edited by Dr Vishnu Datt Kukreti , vill. Barsudi, Langur Valla)
 
        नाथपंथ ने कुमाऊं  - गढ़वाल क्षेत्र को की देवता व मन्तर दिए है . इनमे एक मन्त्र ग्विल्ल , गोरिल देवता का सभी गाँव में महत्व है . यदि किसी पर ग्विल्ल/गोरिल का दोष लग जाय तो मान्त्रिक दूध , गुड, राख आदि को मंत्रता  है और यह मन्त्र इस प्रकार है :

                    ॐ नमो गुरु को आदेस

                  रिया : हंकार आऊ : बावन ह्न्तग्य तोडतो आऊ : हो गोरिया : कसमीर   से चली आयो : जटा फिकरन्तो   आयो,: घरन्तो आयो :गाजन्तो आयो : बजन्तो आयो : जुन्ज्तो आयो : पूजन्तो आयो : हो गोरिया बाबा : बारा कुरोड़ी क्रताणी : कुबन्द : नौ करोडी उराणी कुबन्द : : तीन सौ साट : गंगा बंद , नौ सौ नवासी नदी बंद : यक लाख अस्सी हजार वेद की कला बंध : रु रु बंद : भू भू बंद :   चंड बंद : प्रचंड बंद : टूना पोखर बंद : अरवत्त बंद : सब रत्त बंद :अगवाडा बंद का बेद बंदऊँ  : पीछे पिछवाडा को बेद बंदऊँ : महाकाली जा बन्दों : वन्द वन्द को गोरिया : हो  गोरिया : नरसिंग की दृष्टा बंद : युंकाल की फांस बंद : चार कुणे  धरा बंद : लाया तो भैराऊं बंद : खवायाँ चेडा  बंद : सगुरु विद्या कु बंद निगु

 This Mantra  reveals that Goril came from Kashmir by crossing all hurdles and was brave, tactful and knowledgeable personality . Goril was also knoledgeable to tackel varios problems of common men , geographical or psychological . Goril was available to solve various problems

If readers read the Goril mantra carefully, they will ome to conclusio that there is very less difference in markendey Puran (Devi Puran) and Goril mantra except that Markendey Puran is in sanskrit aand there is praiseful history of Devi and  Goril Mantra is described in Khadi Boli/Braj with some mixing of Garhwali of old time

इस मन्तर के अध्ययन  से साफ़ पता चलता है की इस मन्तर में गोरिल की वीरता व ज्ञान की प्रशंशा की गयी है

9 गोरिल कलुआ देव के भाई थे और राजतंत्र या अधिनायक तंत्र के विरुद्ध जन आन्दोलन में भाग लेते थे  एवम वे विकराल रूप भी धारण करते थे यही कारण है की गोरिल ग्राम देवताओं की सूची में आते हैं क्योंकि वे जन नेता थे )



Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Kumauni-Garhwali Folk Literature

           Spirituality in Garhwali Folk Literature -3

                       Presented by Bhishma Kukreti

(Cursey by Dr Vishnu datt Kukreti : Nathpanth : Garhwal ke Paripeksh men , Manuscript : Pundit Maniram Godal Kothiwale )
 
                        घट थापना -३
 
ष = ख़

         १४- त्र पत्र डंडा डोंरु सेली सींगी : त्रिशूल मुद्रा : झोली मेषला : उड़ाण की छोटी : फावड़ी : सोकंती : पोक्न्ति : सुणती भणती : आकाश : घट थाप्न्ती या तो रे बाबा दुवापर की वारता बोली जै रे स्वामी : ईं अवतार कन्च मंच का : त्रिथा जुग मधे ल़े जा रे स्वामी : श्री मछिंदर आदिणाट : आचार जंगे अदंगे : फरसराम राम : महाराम करणी    : भीमला देवी : षीर   ब्रिष गजा कंठ : आसण त्रिथा जुग मधे ल़े जा रे स्वामी : कीतन ताल पुरषा कितने ताल अस्त्री : कितने बर्स

१५- की मणस्वात की औषया बोली जै रे स्वामी : आठ टाल पुरुषा : सादे छै ताल अस्त्री : हजार बरस की मणस्वात बोली जै रे : स्वामी : त्रिथा जुग मध्ये ल़े रे स्वामी : एक बेरी बोणों तीन बेरी लौणो : आठ पल चौंल : पांच पल गींऊ : मणस्वात को तीन मण को हार : त्रिथा जुग मधे ल़े रे स्वामी : तामा के घट : तामा के पाट : तामा

१६- के वारमती : तामा के आसण ; बासण सिंगासण : छत्र पत्र डंडा डोंरु : सेली सींगी : त्रिसुल मुद्रा : झोली मेषला : उड़ाण कछोटी : फावड़ी : सोक्न्ती : पोषंती : सुंणती  : भणती आकाशम : घट थाप्न्ती : या तौ  रे बाबा त्रिथा जुग की वार्ता बोली जा रे स्वामी : तीन औतार कन्च मंच का : तब कली जुग मधे ल़े रे स्वामी : श्री गुरु गोरषनाथ : आचार जंगे कलिका देवी : बीर बृषभ गजा कटार : आसण "

शब्दार्थ :
 
अस्त्री : स्त्री

आसण = आसन
 
औतार = अवतार
 
षारी = खारी  , नमकीन

गींऊ = गेंहू

चौल = चावल

त्रिथा : त्रेता युग

जुग : युग

ताल : अंगूठा व मध्यमा अंगुली के बीच की दूरी

पाट = दरवाजे

बोण= बोना

लौण = काटना (फसल )

औषया  = अवस्था

पुरुषा = पुरुष

बासण : बर्तन / भांडे

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Nathpanthi Deities of Garhwal and Kumaun

               गढ़वाल कुमाऊँ  के नाथपंथी देवता
                            भीष्म कुकरेती

गढ़वाल व कुमाओं में छटी सदी से नाथपंथी अथवा गोरखपंथी प्रचारकों का आना शुरू हुआ और बारवीं सदी तक इस पंथ

का पूरे समाज में एक तरह से राज रहा इसे सिद्ध युग भी कहते हैं

कुमाओं व गढ़वाल और नेपाल में निम्न नाथपंथी देवताओं की पूजा होती है और उन्हें जागरों नचाया भी जाता है

१- नाद्वुद भैरव : नाद का अर्थ है पहली आवाज और नाद वुद माने जो नाद का जानकार है  जो नाद के बारे में बोलता है . अधिकतर जागरों में नाद्वुद भैरव को जागरों व अन्य मात्रिक तांत्रिक क्रियाओं में पहले स्मरण किया जाता है , नाद्वुद भगवान शिव ही हैं

                    पैलो  का प्रहर तो सुमरो बाबा श्री नाद्वुद भैराऊं.... राम्छ्ली नाद बजा दो ल्याऊ. सामी बज्र दो आऊ व्भुती पैरन्तो आऊ . पाट की मेखळी  पैरंतो आऊ . ब्ग्मरी टोपी पैरन्तो  आऊ . फ्तिका मुंद्रा पैरंतो आऊ ...

२- भैरव : भैरव शिव अवतार हैं. भैरव  का एक अर्थ है भय से असीम सुख प्राप्त करना . गाँव  के प्रवेश द्वार पर भैरव मुरती स्थापित होती  है भैरव भी नचाये जाते हैं

        एक हाथ धरीं च बाबा तेरी छुणक्याळी लाठी

        एक हाथ धरीं च बाबा तेरी तेज्मली को सोंटा
 
         एक हाथ धरीं च बाबा तेरी रावणी चिंता

         कन लगायो बाबा तिन आली पराली को आसन

         .....
 
३- नरसिंह : यद्यपि नरसिंघ विश्णु अवतार है किन्तु गढवाल कुमाओं में नरसिंह नाथपंथी देवता है और कथा संस्कृत आख्यानो से थोड़ा भिन्न है . कुमाऊं  - गढवाल में नरसिंह गुरु गोरखनाथ के चेले /शिष्य के रूप में नचाये जाते है जो बड़े बीर थे नरसिंह नौ  है -

 इंगले बीर नरसिंघ, पिंगला बीर नरसिंह, जाती वीर नरसिंघ , थाती बीर नरसिंघ, गोर वीर नरसिंह, अघोर्बीर नरसिंघ, चंद्बीर नरसिंघ, प्रचंड बीर नरसिंघ, दुधिया नरसिंघ, डोडिया नरसिंह , नरसिंघ के हिसाब से ही जागरी जागर लगा कर अलग अलग नर्सिंगहो का आवाहन करते है

   जाग जाग नरसिंह बीर जाग , फ़टीगु  की तेरी मुद्रा जाग

   रूपा को तेरा सोंटा जाग ख्रुवा की तेरी झोली जाग

.............
 
४- मैमंदा बीर : मैम्न्दा बीर भी नाथपंथी देवता है मैमंदा बीर मुसलमानी-हिन्दू  संस्कृति मिलन  मेल का रूप है मैम्न्दा को भी भैरव माना जाता है

     मैम्न्दा बीरून वीर पीरून पीर तोड़ी ल्यासमी इस पिण्डा को  बाण कु क्वट भूत प्रेत का शीर

५- गोरिल : गोरिल कुमौं व गढ़वाल का प्रसिद्ध देवता हैं गोरिल के कई नाम हैं - गोरिल, गोरिया , गोल, ग्विल्ल , गोल , गुल्ली . गोरुल देवता न्याय के प्रतीक हैं .ग्विल्ल की पूजा मंदिर में भी होती है और घड़े ल़ा लगा कर भी की जाती है

       ॐ नमो कलुवा गोरिल दोनों भाई......

       ओ गोरिया कहाँ तेरी ठाट पावार तेरी ज़ात

       चम्पावत तेरी थात पावार तेरी ज़ात

६- कलुवा वीर ; कलुवा बीर गोरुल के भाई है और बीर हैं व घड़ेल़ा- जागरों में नचाये जाते हैं

      क्या क्या कलुवा तेरी बाण , तेरी ल़ाण .... अजी कोट कामळी बिछ्वाती हूँ .....
 
७- खेतरपाल : माता महाकाली के पुत्र खेतरपाल (क्षेत्रपाल ) को भी नचाया जाता है

             देव खितरपाल घडी -घडी का बिघ्न टाळ
             माता महाकाली की जाया , चंड भैरों खितरपाल
              प्रचंड भैरों खितरपाल , काल भैरों खितरपाल
               माता महाकाली को जायो , बुढा महारुद्र को जायो
               तुम्हारो द्यां जागो तुम्हारो ध्यान जागो 

८- हरपाल सिद्ध बाबा भी कलुवा देवता के साथ पूजे जाते हैं नचाये जाते है

न्गेलो यद्यपि क्ष व कोल समय के देवता है किन्तु इनकी पूजा भी या पूजा के शब्द  सर्वथा नाथपंथी हैं यथा

न्गेलो की पूजा में

उम्न्मो गुरु का आदेस प्रथम सुमिरों नाद भैरों .....
 
निरंकार ; निरंकार भी खश व कोली युद के देवता हैं किन्तु पुजाई नाथपंथी हिसाब से होती है और शब्द भी नाथपंथी हैं

( डा पीताम्बर दत्त बर्थवाल, डा विश्णु दत्त कुकरेती, डा गोबिंद चातक , डा कुसुम पांडे , डा शिवानन्द नौटियाल की पुस्तकों से संकलित )
 
Copyright @ Bhishma Kukreti bckukreti@gmail.com

 

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Garhwali Folk Literature

   Spirituality in Garhwali folk Literature II
 
      गढ़वाली लोक साहित्य में अध्यात्म --- II
 
                  Web Presentation :  Bhishma Kukreti

Curtsey Dr Vishnu Datt Kukreti : Nathpanth : Garhwal ke Paripeksh men 
 
Original Manuscript by Pandit Maniram Godal of Kothiwale

                    घट थापना - II
 
         ११- पुरुष : एकिस ताल अस्त्री रे : लाष बरस की मणस्वात की औष्या बोले जै  रे  स्वामी : सती जुग मधे ल़े रे स्वामी : अठार हात षटग : छै हात कटार : येकीस  गज कमाण :
 
               : सती जुग मधे ल़े रे स्वामी : एक बेरी बोणो : दस बेरी लौणो : चावन पल चौंळ : बावन पल गींउ  : तीन गज चौंळ  तीन मुन्डेता गींऊ  : दस मण को मणस्वात को हार : सती         
 
             जुग  मधे ल़े रे स्वामी : सोना कै घट : सोना के पाट सोना के आसण ; बासण : सीन्गासण : छत्र पत्र :
 
'          १२- डंडा ड़ोरु : सेली सींगी : त्रिसुल : मूंद रा : झोली  मेषला :  वड़ाण कछौटी फावड़ी : सोकन्ति : पोषती : सुणती  : भणती : आकास घडा थापंती या तोरे बाबा सती जुग की वारता :तीन       कंच  मंच  का : तब दुवा पर मध्ये ल़े रे स्वामी : श्री चौरंगी आदिनाथ आचार जगै अरदगे : मंगलादेवी षीर  वीर गजा कंत : दुवापर मधे ल़े रे स्वामी कीतने ताल अस्तरी : कीतने बरस की :

१३- मणसंत औष्या बोली जै रे स्वामी  : द्वापर मधे ल़े रे स्वामी : सोळ ताल पुरषा : तेर ताल अस्तरी : लाष बरस की मणस्वात की औष्या बोली जै रे स्वामी : दुवापर मधे  ल़े रे स्वामी : नौ हात खटग : तीन हात कटार : साडे दस गज कमाण : दुवापर ल़े जै रे स्वामी : एक बेरी बोणो पांच बेरी लौणो ; सत्ताईस पल चौंल : छबीस पल गींऊ : डेड गज चौंळ : डेड मुंडीता गीउ : पांच मण

मणस्वात का हार : बोली जै रे स्वामी रूपा के घट : रूपा के पाट : रूपा के बारमती रूपा के आसण बैसण छ

 

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
गढ़वाली लोक साहित्य में उपनिषद व्याख्या

                          भीष्म कुकरेती

    गढ़वाली लोक साहित्य विशेषत गोरखपंथी या नाथ संप्रदायी लोक साहित्य व घडेल़ा जागर दर्शन शास्त्रों से सब तरह से प्रेरित हैं .
 
इसी लिए इस साहित्य में हमे उपनिषद की कई व्याख्याएं मिलती हैं

 वृहदकारणय  उपनिषद के छठे ब्राह्मण में गार्गी व याज्ञवल्क्य के सम्वांड हैं

गार्गी पूछती है , " हे याज्ञवल्क्य ! यह जो कुछ है सब जल में ओतप्रोत है . जल किस में ओत प्रोत है ?"
 
यागव्ल्क्य उत्तर देते हैं , " हे गार्गी वायु में "
 
गार्गी , " वायु किस्मे ओतप्रोत है ?"
 
यागव्ल्क्य , " अंतरिक्स लोक में "
 
गार्गी < " अन्त्रिक्स  लोक किस्मे ओत प्रोत    है "
 
याज्ञवल्क्य , " गंधर्व लोक में "
 
गार्गी , " गंधर्व लोक किस्मे ओतप्रेत है ?
 
याज्ञवल्क्य , " आदित्य्लोक में "
 
इस तरह इस उपनिषद के गार्गी -याज्ञवल्क्य संवाद भाग में कई लोकों (मान व भौतिक लोक ) का वर्णन आता है ऊँ लोकों की मनोवैज्ञानिक व्याख्या भी होती है

इसी तरह गढ़वाळी रखवाळी में भी कई लोकों की व्याख्या बृहदकारेणय उपनिषद के अनुसार इस तरह हो पायी है

भूत उतारने की रख्वाळी
             ओम नमो रे बाबा गुरु को आदेस , जल मसाण

             जल मसाण को भयो थल मसाण

             थल मसाण को भयो वायु मसाण
 
             वायु मसाण को भयो वर्ण मसाण
 
             वर्ण मसाण  को भयो बहुतरी मसाण 
 
             बहुतरी मसाण को भयो चौडिया मसाण

             चौडिया मसाण को भयो मुंडिया मसाण

             मुंडिया मसाण को भयो सुनबाई मसाण
 
              सुनबाई मसाण को भयो बेसुनबाई मसाण 
 
              लेटबाई मसाण  , दरद बाई मसाण  , मेतुलो मसाण

               तेतुलो मसाण , तोप मसाण , ममड़ादो मसाण

              बबड़ान्दो मसाण धौण तोड़ी मसाण

              तोड़दो मसाण , घोर मसाण, अघोर मसाण

             मन्तर दानो मसाण , तन्त्र दानौ  मसाण

             बलुआ मसाण कलुआ मसाण  , तातु मसाण आदि

 स्रोत्र : अबोध बंधु बहुगुणा , धुंयाळ , पृष्ठ ७५

तैत्तरीयो उपनिषद के ब्रम्हानंद वल्ली का प्रथम अनुवाक भाग क में आत्मा की व्याख्या या आत्म जागरण की विधि इस प्रकार है :
 
             तस्मात् वै अत्स्माद आत्मन : आकाश सम्भूत :

              आकाशात वायु , वायो अग्नि , अग्ने : आप :
 
             अद्रिव्ह्य पृथ्वी :, पृथ्व्या औषधय , औद्सधिभ्य अन्नं
 
              अन्नत रेत :, रेतस : पुरुस :, स : एष पुरुष अन्न रसमय :

अब ज़रा एक घ ड़या ल़ो के शब्दों पर गौर कीजिये जो सभी तरह से तैत्त रीयो उपनिषद की व्याख्या  ही करता है

                      घड़ेल़ा में जागरण मन्तर या गीत

परभात का परब जाग , गौ सरूप पृथ्वी जाग
 
धर्म्सरूप आकाश जाग, उदयकारी कांठा जाग

 भानुपंखी गरुड जाग , सतलोक जाग

मेघ्लोक जाग , चन्द्रलोक जाग

इन्द्रलोक जाग , सूर्य लोक जाग

पवन लोक जाग, तारा लोक जाग

जन जीवन जाग , हरो भरो संसार जाग
 
.....
 
इस तरह हम पाते हैं कि गढवाली लोक साहित्य में उपनिषदों , सभी दर्शनों की व्याख्या स्थानीय परिस्थिति व स्थानीय मनुष्यों की भाषागत समझ के हिसाब से की गयी है

 
 
 
 
copyright @ Bhishma Kukreti, bckukreti@gmail.com

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Kumauni Garhwali Folk Literature
                                            The Secret of Rakhwali

                                               Bhishma Kukreti

Rakhwali is very common concept of removing Fear oriented problem of human being and domestic animals in Garhwal and Kumaun . Rakhwali is Nath sect literature and nath sect came first in Jaunsar Babar area in six th century .
 Rakhwali means the mantra of Rakh (ashes) . Lord Shiva and Goddess Parvati showed the rakh and told its importance to the world. The Originator of Nath Sect , one of the greatest philosopher and Gorakhpanthi Karmkandi sage Gorakh started putting Rakh Teeka for protection of his disciples and their relatives
 Rakhwali Mantra is a sound, syllable , word, group of words related to Nad of Gorakh philosophy
 Rakhwali have many Mantras created by Gorakhpanthis and are the means of Auto-Suggestion Therapy .

 
                                    रौष्वाळी/ रख्वाळी

 ओम नमो बभूत  , माता बभूत  , पिता बभूत 
 
बभूत तीन लोक तारणि


 ओम नमो बभूत  , माता बभूत  , पिता बभूत 
 
सब दोष की निवारणी 
 
इश्वरंन   औणी गौजलि छाणी
 
अनंत सिद्धों ने मस्तक चढ़ावणी 
 
चढ़े बभूत नि पड़े हाउ
 
रक्छा करे आतम विश्वासी गुरु गोर्क राउ
 
जरे जरे धरेतरी फले, धरेतरी मात गायत्री चरे ,
 
सुषे सुषे अगनि मुख जले

सया बभूत नौनाथ प्रपूत चढ़े

सया बभूत हंसदा कमल को चढ़े

तिर्तिया बभूत तीन लोक कूं चढ़े
 
चतुर्थी बभूत चार वेदूं कूं चढ़े
 
चढ़े पंचमे बभूत पंचदेव कूं चढ़े
 
हँसान दिखे तुमारु नाऊँ   
 
आप गुरु दाता तारो, ज्ञान खड्ग ल़े काल मारो
 
औंदी डैनकणी    द्यालों पातळ
 
दूष नाचे , सुष बैठे बस कुंवार किकरे माया   
 
इस पिंड की अमर कया
 
अमर पिरथवी बजूर की काया 
 
घर घर गोरख वै कर सिद्धि काया निर्मल निधि
 
सोल कला स पिंड वाला घट पिंडक गोरक रखवाला
 
अमर दूदी पीवे   घोर घटे पिंड रखले गोरखवीर

Meaning of This Rakhwali

Oum , I bow to vibhuti  (reverend Ash) mother vibhuti, father vibhuti, protector of all three universe.
Oum , I bow to vibhuti  (reverend Ash) mother vibhuti, father vibhuti, the eradicator of all illnesses and weaknesses
God created you, the accomplished sages put you on their forehead after seiving/puring the ash
Putting this auspicious ash, you don’t feel any kind of fear, the confidence Guru Gurakhnath protects them
By its uses, always, the green earth prosperous, caws graze the grass the remained of fire is put on th forehead of accomplished saints.
 The same auspicious ash is offered on the  feet of saints, the auspicious  ash is offered to three worlds , auspicious ash is offered to four Vedas, The auspicious ash is offered to five deities. This auspicious ash makes human being as good as immortal. This auspicious ash makes a man strong as Bjra. This auspicious ash kills and sent the dakini to Patal
This auspicious ash is full of sixteen arts and blessing of Grouchier (Guru gorakhnath)

Rakhwali refrence: Abodh Bandhu Bahuguna , Dhunyal

Copyright @ Bhishma Kukreti , bckukreti@gmail.com

 

 

Sitemap 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22