Author Topic: Jagar: Calling Of God - जागर: देवताओं का पवित्र आह्वान  (Read 249709 times)

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1

 RadhaKhandi  Nach-Gan:  Garhwali Folk Dance –Song  of Love Rapture with Spiritual Senses

(Garhwali Folk Dance-Song, Traditional Dance-Songs of Uttarakhand, Himalayan, Indian Folk Dance-Songs) 

                                  Bhishm Kukreti
                          Radhakhnadi, a Garhwali dance-song is a song and dance of love of rapture.  The base of songs and dances are the love between Radha and Krishna, between Rukmani and Krishna and Chandravali and Krishna . The love of Radha-Krishna had been the sign of high standard without any sin, without any desire for body for years. The love between Rukmani and Krishna had been the sign of a pure love between husband and wife and definitely, there is the question of possessiveness of wife for her husband.   The dance-songs are based on the above two love stories which, have been there in Indian scenes for centuries.
           Badi-Badan and Mirasi-Mirasan (the professional dancing-singing classes) perform these Garhwali folk dance-songs.    Usually,  Radhkhandi folk dance-song  is performed in spring season.
                The Bad0-Badan or Mirasi-Mirasan use the folk music instruments dholki  (drum) and sarangi  (string instrument)  for performing Radhakhandi folk dance-songs.
             Before starting the dance-song, the people including dance-song performers worship lord Krishna, Radha and Rukmani.  The dance is free in dancing and is certainly entertaining and ritual too.
     The songs for Radhakhandi are always in poetic dialogue system. The dialogues are between Krishna and Radha, between Rrukmani and Krishna and between Chandravali and Krishna.
   The dances are of varied nature and are with high drama of eternal love between Krishna and his lovers as Radha, Rukmani or Chandravali.  Many times Krishna comes in female form to tease Radha, Rukmani or Chandravali.  The forms of love by Krishna are exhibited in many ways and means while dancers are performing dances.
 In old age, the Mirasi-Mirasan or Badi-badan used to entertain the Kings, ministers and Thokdars of Garhwal by Radhakhandi dance-song.  The dancers perform with dramatic ways that is performance by eyes, feet, body and hands.
             An Example of Folk Song for Radhakhandi Dance-Song
      The following song of Radhakhandi folk dance is having figures of speeches and the last part of each verse/line creates a very sensational sound too
               राधा कृष्ण नाच- गाण कु गीत


कृष्ण: तेरा खुटु का घुंघुरू बाजा, छनना , छनना , छन-छन
टु भली छै बांदा राधा छनना , छनना , छन-छन.
राधा: तू बडी हौन्सिया कन्हया , छनना , छनना , छन-छन
भलो विराज देंदा हाथ की वान्सु ळी , छनना , छनना , छन-छन
कृष्ण : तेरा मुंड कि लटूली उड़ीन सररा , सररा सर सर
तू बडी रंगीली राधा छनना , छनना , छन-छन
राधा : मेरो दिल लागी कन्हैया, त्वेपर फररा, फ़ररा फर फर
तू बड़ो हिन्सौण्या कन्हैया , सररा , सररा सर सर
कृष्ण : तेरी नथुली बुलाक हिली , झलला, झलला झल-झल
तू मेरी दिल कि पियारी , सररा , सररा सर सर
राधा : तेरी गौडियों की घांडी बाजि , ठनना ठनना ठन-ठन
उनि मुरली की सोर बाजि , हररा, हररा , हर हर
कृष्ण : राधा की गागर फूटी .ठनना ठनना ठन-ठन
बैठी ग्याई राधा रुण , आंसू ऐना तरर , तरर तर तर
राधा : तीन मुरली बजाई , छनना , छनना , छन-छन
तब दौड़ी ऐग्युं मी, हीरिरि,हीरिरि , हिर-हिर
कृष्ण : तेरा खुटु का घुंघुरू बाजा, छनना , छनना , छन-छन
तू फूलूँ माकी फूल राधा छनना , छनना , छन-छन



Copyright@ Bhishm Kukreti, Mumbai
 Notes on Folk Dance –Song of Love Rapture with Spiritual Senses; Garhwali Folk Dance –Song of Love Rapture with Spiritual Senses; Kumaoni Folk Dance –Song of Love Rapture with Spiritual Senses; Himalayan Folk Dance –Song of Love Rapture with Spiritual Senses; North Indian Folk Dance –Song of Love Rapture with Spiritual Senses; Indian Folk Dance –Song of Love Rapture with Spiritual Senses; South Asian Folk Dance –Song of Love Rapture with Spiritual Senses; Folk Dance –Song of Love Rapture with Spiritual Senses; Oriental Folk Dance –Song of Love Rapture with Spiritual Senses;

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Shyam Kalyaani: A Garhwali Folk Dance-Song by Aujees in the Chait month
(Notes on Garhwali Traditional Songs, Traditional Himalayan Songs, Traditional Uttarakhandi Songs, Traditional Garhwali Songs)

                                    Bhishm Kukreti
   
                       Chait is the peak month for cultural activities in villages of Kumaun and Garhwal.  In every village the respective Aujees (a drummer class) to village and play drums.
                     Aujees play different tune and sing different song in morning, at afternoon and in evening.
   In old age  (from Khas and Kainturaai eras), the king used to erect a temple every year  and Aujees used to play drums in morning, at afternoon and in evening with different tunes. In evening Aujees used to play drums with Shyam Kalyani tune.
                Even today, Aujees play drums with Shyam Kalyani tune in the evening of first day of month Chait. Mostly the songs are the prayer of deities.
                 The following is an example of Shyam Kalyani tune played and sung by Aujees in the evening of first day of month Chait.

 चैत माह में संध्या समय औजियों द्वारा बजाये जाने वाला 'श्याम कल्याणी' नृत्य- गीत
स्थाई चरण - झै माता सकल भवानी
सहायक चरण - जाल थल उदपी भवानी झै माता सकल भवानी
द्यूल थाल कपास की बाती माता सकल भवानी
सवा गज जोत जगाई माता सकल भवानी
माता को रिंगद छतर चढ़ाई झै माता सकल भवानी
द्यबतौं की टु ध्याणी भवानी माता सकल भवानी
दैन्तू को दल भगसीणे भवानी माता सकल भवानी
यक दांत अगास यक दंत पाताल माता सकल भवानी
लोई तिसाली मासू की मुकाली माता सकल भवानी
खडग चक्रर लेकी आजा माता सकल भवानी


गीत मूल स्रोत्र : केशव अनुरागी , नाद नंदनी
सन्दर्भ- डा शिवा नन्द नौटियाल


Copyright@ Bhishma Kukreti
Notes on Garhwali Folk and Traditional Songs, Traditional and Folk Himalayan Songs, Uttarakhandi folk and Traditional Songs, Garhwali Folk and Traditional i Songs to be continued …

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
                      Worshipping Folk Song for Duryodhan in Garhwal, Uttarakhand

 (Notes on Duryodhan Temples in India, Notes on Duryodhan Temples in Himalayas, Notes on Duryodhan Temples in Uttarakhand, Duryodhan Temples in Garhwal, Duryodhan Temples in Uttarkashi, Duryodhan Temples in Rawain region)
(Notes on Garhwali Traditional Songs, Uttarakhandi Traditional Songs, Himalayan Traditional Songs, Indian Traditional Songs, Asian Traditional Songs)

 
                                    Bhishma Kukreti

                   Duryodhan or Suyodhan was eldest Kaurava. Bhima killed Duryodhan in Kurukshetra battle. In Mahbharata, barring his enmity against Pandavas , the narrator never criticized Duryodhan. When Duryodhan dies many representatives from his subject praised Duryodhan for his help to his subject.
                      Since, historian especially Mahabharata narrator made Duryodhan a villain there are rarely the worshippers of Kaurava or Duryodhan in India. However, there are areas where Duryodhan is worshipped and there are temples of Duryodhan in India. 
                   Duryodhan Worshipping and   Duryodhan Temple in Kerala, South India
     There is a temple dedicated to Duryodhan and Kauravas in Kollam district of Kerala called Malanada Temple. Duryodhan is worshipped in Malanada temple as ‘Malayappooppam’. T duryodhan is chief deity of this area. The ‘Kurava’ community of Kollam area worships Duryodhan as their chief deity.
                   There are small shrines and idols of Bhishm, Drona, Karna, and Dushla in the Malanada temple of Duryodhan.
   The rituals are as per Dravidian styles in Duryodhan temple. The worshipers offer deity Duryodhan and other deities local liquor (toddy), betel nuts, rooster, arrack and red clothes in Duryodhan temple- Malanada .
                 Kurava community the devotee of Duryodhan celebrates Malakuda festival in March at the Duryodhan temple. The procession ‘Kettukazhcha’ is organized for Malakuda festival in  Kollam district.
                             Worshipping Duryodhan in Uttarkashi, Uttarakhand


                Twenty two villages of  Fateh mountain shrines,Panch gai Osla Netwad, and Harki Doon worship Kaurava or Duryodhan.  Saty Sarada Kandula, Dr. Jagdish Naudiyal state that there are temples of Duryodhan and Kauravas in every village of this area.
  The biggest temple of Duryodhan is in Netwad-jakhol-Osla. It is believed that Duryodhan protected the inhabitant of this area and when Duryodhan was killed the people of this region wept so vigorously that Tamas(tones) river emerged in the area.
   There are many festivals related to Kaurav-Duryodhan worshipping. The biggest festival is celeberated in Baishakh. People keep jagran in night and a man who is affected by the soul of lord Duryodhan goes meeting place of Rupan and Supan rivers to attend the conference of Bhoots chaired by Yamraj. He asks the questions to Bhoots and Yamraj and comes back at third period of night.
      People offer sheep to lord Duryodhan. It is believed that offering sheep to lord Duryodhan protects bad evils.  There is a folk story that a person did not offer sheep to lord Duryodhana and he died instantly.
     People sing the following folk song for worshipping lord Duryodhana and other Kauravas.           
         
दुर्योधन पूजा लोक गीत

(संकलन - डा-जगदीश नौडियाल )

तू लाइ सच्ची हामू, देव दुर्योधन
हामू देई ताई भेड़ी, देव दुर्योधन
चार सिंगा खाडू ,देव दुर्योधन
बात रीत लाणी , देव दुर्योधन
भेड़ी देऊ भौत ,देव दुर्योधन

सन्दर्भ: डा जगदीश नौडियाल , उत्तराखंड कि सांस्कृतिक धरोहर )


Copyright@ Bhishma Kukreti
Notes on Garhwali Traditional Songs, Uttarakhandi Traditional Songs, Himalayan Traditional Songs, Indian Traditional Songs, Asian Traditional Songs to be continued……
Notes on Duryodhan Temples in India, Notes on Duryodhan Temples in Himalayas, Notes on Duryodhan Temples in Uttarakhand, Duryodhan Temples in Garhwal, Duryodhan Temples in Uttarkashi,  Duryodhan Temples in Rawain region to be continued…..


Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
       सम्पूर्ण नंदा जात जागर
 
(s = आधी अ )
 
मूल संकलन - डा नन्द किशोर हटवाल , देहरादून
इंटरनेट प्रस्तुती - भीष्म कुकरेती
 
               सृष्टिs   रच्याण (सृष्टी  की रचना )
 
 
जनमी  गाया  पंखी-पंखीण
 पंखी-पंखीण नल -नलीण
तनारा ह्वेग्या तीन आंडूर
  ख्यलैल्या मायान हथकऴयुं  मा   
तीन अंडूरा छैयी फंड्येला
तुम अंडूरा आंयाँ -बाँयां न जाया
 
यौक   फंड्येली ऊपर  धोळि   
जनमी गये ऐंच आगास
 
हाकि फण्येटि धरतीमा ड्वोऴये (धोळे)
जनमी गये तौळ धरति
 
यौक फण्येटि पूरब धोळि
जनमि गैयि पूर्बो राज
 
 यौक फण्येटि पश्चिम धोळि         
जनमि गैयि पश्चिम राज
 
यौक फण्येटि दक्षिण धोळि
जनमि गैयि दक्षिण  राज
 
यौक फण्येटि उत्तर धोळि
जनमि गैयि उत्तर  राज
                                 
 
            हेमंतs मैणा क ब्यौ
 
    सात पांच ऋषि वै बाटा पंथ लौ
कवड़यों का देश वै ठाकुर जी को राज
ठाकुर जी होलि सात कन्या
ठाकुरे की होलि , वै झुमकैलो
सात लाड़ी कन्या, वै झुमकैलो
अणब्यवा अणमांगी, वै झुमकैलो       
 कि होलि अमूस्या, वै झुमकैलो
कि होलि चौदस्या, वै झुमकैलो
कि होलि मूल्या, वै झुमकैलो
कि सतमंगळि, वै झुमकैलो
सात भाई ऋषि वै ठाकुर जी का पास
सबसे बडो होलो ये हेमंत ऋषि
सबसे कणसि होलि वै रैणा दि मैणा
बडो हिमंत ऋषि वै ?  घरजंवाई   रयो
छैइ भाइ ऋषि वै ऋषि वै रिषासौऊ ऐग्या   
 
                                       
 
                      हेमंतs  भाजण और नंदा जन्म   

बड़ू नारद हेमंत का पास
सूण ह्यूँदा टक लगई बात
पंछियों मा कुपंछी घौरs कुखुड़
मनख्यों मा कुमनखि  घरजवाईं
बड़ो हिमंत ऋषि  ठाण मनसूबा
हिमंत ऋषि वै ऋषासौ भाजि गे
राणी मैणावती वै पिछा पिछा लैगी
योगयि सोगयि वै मामला बुग्याऴ।
xxx
नंदू का बैराट वै भोलड़ो बियायो।
कुर -कुर्या जोंको छौ सुर-सुर्या जौर।।
xx
बाटा मांग होली वै नन्दू की मटखाणा
मैणावतीन यो खाड धोळि दे
आफु मैणावती वै ऋषासॊउ ऐ ग्याई       
     
 
 
            यशोदा तै नंदा मिल्दि   
 
          (यशोदा को किस प्रकार नंदा मिलती है)
 
जब मैनावती ने अपनी कन्या को नन्दू के बैराट में मिटटी की खान में दबा दिया और अपने मायका आ गयी तो यशोदा मटखंडी जाती है और वहां उसे एक कन्या मिलती है। वः कन्या लहू में सनी थी। कन्या मंद मंद हंस रही थी। यशोदा उस कन्या को पोंछती है और गोद में रखती है। फिर यशौदा कन्या को अपने राजमहल ले आती है। अब कन्या के नामकरण की बारी आती है तो ?
 
मटखांड देखि पै  ल्वैढाळि कनया
 ल्वैढाळि कनया पै मूल मूल हैंसणि
कनया उठाई पै गोद मा धर्येल्यो
ब्वथायो बुथायि पै ये प्वोंजो मलाशी
पौंछि गे माता अपणा बैराठ
गोद मा धर्याली पै रिष्यों की लाडली
अब होंद कन्या को नामकरण?   
   
             
 
 
 
                 नंदा नामकरण हेतु नारद ऋषि को निमंत्रण
 
 
न्यूती कै ब्वोलाया , ह्वोलि बाली ह्वो
द्योब ऋषि नारद, ह्वोलु बाली ह्वो
ब्रह्मान गाड़ी ह्वोलु, बाली ह्वो
ग्रहमान गाडी गाडयेली ,ह्वोलु बाली ह्वो
धुऴयेटि पातड़ी,  ह्वोलु बाली ह्वो
रूपेगी लिखणी,ह्वोलु बाली ह्वो
 
नन्द और यशोदा देव कन्या के नामकरण हेतु ऋषि नारद को निमंत्रण भेजते हैं
ब्रह्मा ने कन्या की जीवनी लिखी
नारद ऋषि ने जन्म पत्री बनाने का कार्य प्रारम्भ किया
अब नारद जी ग्रहचाल लिखने को तैयार हुए
 
             नंदा कु नामकरण
 
 जब नारद नामकरण हेटी आये तो कहने लगे सारे खिड़की और दरवाजे बंद कर दो तभी ही कन्या का नामकरण होगा।
किन्तु कन्या धुआँ जाने के छेड़ से बाहर चली गयी। और चलते चलते अपना नाम अपने आप हे रख लेती है। इसके बाद रिषासौ पर दोष लग जाता है। पुछेर/भविष्यवक्ता  से गणत निकालने पर मालुम हुआ कि नंदा का दोष लगा है। ह्मेंट और मैनावती समस्त रिषासू के लोग उत्साह पुर्बक नंदा को लाने चल पड़े। मैणा ने ल्हुयुक्त कन्या को पोंछा और उसे थपथपाया। मैणा पश्चाताप से झल रही थी कि उसने कन्या को मिटटी की खान में कैसे छोड़ा?
घणा रिषासाउ   पै सुणा द्यब्ताओ
घणा रिषासाउ पै स्योलागो द्वाष
हमारा मूलक बै क्यगे ह्वालो द्वाष
तुमारो मूलक पै देबी ह्वोलो द्वाष
निर्धारि निर्पंखी बै छाया की चौरड़ी
ल्वैढाळी कनया पै तखी बैठि ह्वोलि
बड़ा बूडों रिस्यों पै  छाया की चौरड़ी
हेमंत -मैना पै   छाया की चौरड़ी
मैणान उठाइ पै गोद धरयाली
ये पोंछि पलासि पै रवथाई ब्वोथाइ
शरमक मारा पै तैं मैणा पातले
माटा खंडोलि पै मिन छ्वोडि ह्वोलि     
 
      रिसासौमाम नंदा कु बचपन
 
 
 गढवाली लोक साहित्य के विद्वान् डा नन्द किशोर हटवाल के अनुसार निम्न जागर पंक्तियों में नंदा का बचपन, बड़ा होना, सहेलियों के साथ खेलना कूदना आदि का वर्णन बड़ी आत्मीयता से हुआ है।
 
ये नंदा हिंवाळि, झुमकैंलो
ख्येलनी, नाचनी, झुमकैंलो
तरुण जवानी,  झुमकैंलो
दिन-दिन बढ़ली,झुमकैंलो   
 
 
 शिव और पार्वती मांगणि -जांगणि प्रसंग
 
 रिसासौ मांग छ्वाड़े पयाणों
कैलाश मांग जननी जोत
तुमार घौर अगरे च च्येला
तुमारा घौरोगो जल्ल नि प्योन
तुमारा घौरो आसण नि ल्योलो
तुमारा घौरोगों भोजन नि खौलो
रिसासौ माग गौरा द्येबी
गौरीशंकरेगी जुगती जुड़ोलो
वर्मा लोक छवोड़े पयाणो   
 रिसासौ माग गौरा द्येबी
तुमारा घौर अगरे च कन्या
अगरी घौरो को पाणि नि प्योनु
आगरा हाथों को कवा कोलो नि खान
आगरे हाथों को भोजन नि  कन
आगरे घौरो जल्ल नि प्योलू
अगिंड़ो नारद पछिन्ड़ो ह्वैग्यी
आपणा कन्यै की जुगती दे द्यावा
तुमारी कन्या को मंगण्या ह्वै रौलो 
जना कनो को द्योना नी च
कन्या सरीखा पौना नी च
कन्या सरीखा  बर ख्वोज्युलू
कैलाश मांग भोले शम्भूनाथ
रिसासौ मांग गौरादेवी
 गौरीशंकरेगी जुगती जुड़ोलो
घर हीण देइ बर हीण नि देइ
 
                    सर्वारम्भ
रिसासोऊ मांग सर्वारम्भ दीन
दाळ ध्वयेगी चौंळ छ्णेगी
कैलाश बर्मान छ्वोड़े पयाणो
रिसासौ मांग जागनी जोत
रिसासो माग दिनपट्टा बांच्येगे
रिससोऊ मांग मिठे   बाटेगे
रिसीगा घौर  बढ़ाई बजीग्ये
सर्वारम्भ
रिसासो गाँव में सर्वारम्भ शुरू हो गया है
पकोड़ों के लिए दाल धुल गयी है, अर्षा के लिए चावल छाने गये हैं 
कैलाश में वर्मा जी ने सूचना दी है
रिसासो में जोत जगा ली गयी है
रिसासो में दिनपट्टा पढ़ लिया  गया है 
रिसासो में मिठाई बाँट दी गयी है
रिसी के घर बाजे बजने लगे हैं
 
 
    वेदी चिण्याण   
 
न्यूता कें ल्यावा बौड़ा कू चेल्यू
बौड़ कु च्योलू बेदि चिणलो
म्येटी कें ल्यावा कटुवा पत्थर
 कटुवा पत्थरन  ब्येदि चिणलो
न्यूती कें ल्यावा मठ्याणा की माटी
 मठ्याणाs  माटीन ब्येदि लिप्यालो
न्यूती कें ल्यावा क्योंळू क्वंळै
 क्योंळू क्वंळै अस्ताम्भ घैंटेल्या
         
वेदी निर्माण
बौड़ा के चेले को न्योता भेजा 
बौड का चेला बेदी बनाएगा
वेदी चिनने के लिए  कटुवा पथर आ गये हैं
वेदी लीपने के लिए मठ्याणा की मिटटी लाई गयी है
स्तम्भ बनाने के लिए चीड की शाखाएं आ गयी हैं
 
 
                           गौराs खऴका(मंगल स्नान )
 
 रिसासौउ मांग मंगल स्नान
गौरा जीs  मंगल स्नान
न्यूती के ल्यावा सिद्ध गणेश
न्यूती के ल्यावा बर्मा जी को च्यालो
बर्मा कु च्यालो बेद पढ़ोलू
न्यूती के ल्यावा तिलबाड़ी का तील
न्यूती के ल्यावा जौबाड़ी का जौ
न्यूती के ल्यावा जौ सार्य़ा का जौ
न्यूती के ल्यावा ऐरवाऴया च्येली
गौरा को खळका बैठाला जी
गौरा को खळकु नायेणु
ल्यो मेरी जिया तांबा की रै बारी
 ल्यो मेरी जिया तातु तत्वाणी
  ल्यो मेरी जिया स्योळु पाणी
गौरा इसूर को खळकु अस्नान
डांडा लै कुयेड़ी सर्ग लै  बादल   
कख बिटे आया पाणि का बूँद
अब  ह्वे  गे खळकु अस्नान जी
  गौरा को खळकु नायेणु जी
अब ल्यावा बराई लाणु
अब ल्यावा बार पैरावा जी
को द्योउ खळका द्यों
इसुर  खळका बैठालो द्यो
न्यूती लीयाया बामण को च्येलो
बरमा को च्येलो खळका करलो
बरमा को च्येलो बान द्योलु
न्यूती के मंगाया न्यूती के मंगाया   
एरवाल्या च्येली
 एरवाल्या च्येली मंगल लगाली   
 
गौरा का मंगल स्नान
सभी औरतें मंगल गीत गा रही हैं --
रिसासु में मंगल स्नान होगा
गौरा जी का मंगल स्नान होगा
सिद्ध गणेश को निमंत्रण भेजा जाएगा
बर्मा जी के शिष्य को निमंत्रण भेजा जाएगा
वर्मा जी का शिष्य वेदपाठ करेगा
तिल्वाड़ी से तिल मंगाए जायेंगे
जौबाड़ी से जौ मंगाए जायेंगे
जौ साड़ी से हरे जौ के पौधे मंगाए जायेंगे
मंगळेरी की चेली को निमंत्रण भेजा जाएगा
गौरा को स्नान हेतु चौकी पर बिठाया जाएगा   
ताम्बे की बर्तन में स्नान हो रहा है
गर्म पानी से स्नान हो रहा है
ठंडे पानी से स्नान हो रहा है
गौरा व इश्वर का स्नान हो रहा है
इसी समय पर्वत कुहरा लेकर आये हैं , इसी समय आकश बादल ले आये हैं
गौरा जी को ब्योली के वस्त्र पहनावों
दिया जलावो
इश्वर को भी स्थान पर बिठावो
ब्राह्मण के शिष्य को निमंत्रण दो
ब्राह्मण का शिष्य मंगल स्नान के बाद मन्त्र पढ़ेगा
ब्रह्मा का शिष्य बाने देगा
मंगळेरी की चेली मांगळ गीत गायेगी 
 
 
 
 
            गौराs सिंगार 
 
 ल्यो जिया रेशमी रुमाल जी
 ल्यो जिया कमरी पटुवा  जी
  ल्यो जिया मखीमल आंगी जी                 
 ल्यो जिया शाल दुश्वाला  जी
ल्यो जिया बार बैगौंणा जी
ल्यो जिया पायो प्वोलिया जी
ल्यो जियाबारा झंवोरा जी
अब ल्यावा हाथ्यों पौंछी जी
अब ल्यावा सोना की चूड़ी जी
ल्यो जिया सिरम्वोरी नथ जी
ल्यो जिया टाटू तिमण्या जी   
ल्यो जिया झालूर्या बेसर  जी
 ल्यो जिया कानूं कुंडल जी
अब पैर्या बारा बारा जेवर जी
 
गौरा का श्रृंगार
 
 मेरी जिया के पास रेशमी रुमाल जी
मेरी जिया ने पहना कमर का पटुवा जी
मेरी जिया ने पहना मखमली अंगरखी जी 
 मेरी जिया ने ओढ़ा  शाल दोशाला जी
मेरी जिया ने पहना बाढ़ बैंगाणा जी
 मेरी जिया ने पहना पावों की पायजीब  जी
मेरी जिया ने पहना बढ़ झंवोरा जी
मेरी जिया ने पहना हाथों की पौंछी जी
मेरी जिया ने पहना सोने की  चूड़ियाँ जी
मेरी जिया ने पहना सिरमोरी नाथ जी
मेरी जिया ने पहना टाटू  तिमन्या जी
मेरी जिया ने पहना झालरदार बेसर जी
मेरी जिया ने पहना कानो के कुंडल जी
अब मेरी जिया ने बढ़ जेवर पहने जी
 
 
 
 कैलाशम ब्यौ त्यारि
  कविलाश बाजिग्ये बारा बढ़ाई
द्यब्तों का सजी गे आसमानी रथ
इंदरको संजि गे ऐरावत हाथी
नारैण कु सजी गरुड़ी को रथ
बर्मा जीको सजी ग्ये हंसवां रथ
शिवजीको सजी ग्ये नंदीगण रथ
पंचनाम द्यब्तों का रथ सौजीग्ये
कबिलास बाजी गे बारा बाजणी
कबिलाश ह्वे गे पात पिठाई
कबिलाश बरात तयार ह्वेइ   ग्येयी     
 कबिलाश बरात बाटा उठी लगी
 
कैलाश में विवाह तैयारी
 
कैलाश में औजियों ने बारह  किस्म के तालों से ढोल बजा क्र बधाई/प्रशंशा (बड़ें दीण) दे दी है
देवताओं का आकाशीय रथ सज गये हैं
देव राज इंद्र का ऐरावत हाथी सज गया है
भगवान विष्णु का गरुड़ रथ सज गया है 
ब्रह्मा  जी का हंस रथ सज गया  है
शिवजी का नंदी रथ सज गया है
पंचनाम देवताओं के रथ सज गये हैं
कैलाश में सभी को शुभ तिलक लग चुका है
कैलाश में बरात तैयार हो गयी है
कैलाश में बरात रास्ते के लिए उठने लगी है
 
 
 
      कैलाशम पौणों सजण   
 
 सजण बैठिग्या भोले शम्भुनाथ
  सजण बैठिग्या नंदीगण 
 कैलाशी पौणा सजण बैठिग्या
सजण बैठिग्या काणा ड्यबाणा
बांगा त्यबांगा नंगा निर्वाण
नंगा भूखा, लूला लंगड़ा
सजण बैठिग्या बावन द्योउ
ला पौंणि दल सि बर्याती पैटीग्या
 
 
 भोला मादेव को सजण
 
अंग्मा रमेली बभूत राख
खार - शैण छराल मालिश ह्वे गे
कानाउन डाळेल्यी मुंड मागी माला
अंगमा लग्येली बागम्बर छाला
अंगमा छयेली भंगोया अंचल
कमरवा बांध्येलि तिपुऴ न्ग्या बाबुलू
कंधा डाळेल्यी खैरुवा झोळी
खुट्युमा   लग्येल्या खुट्यु खड़ाउ
हाथोंम पैर्येलि केदारी कंकण
पैर्येल्या शिवजीन अपणों  पेर्वार
आगे-आगे चललो बुड्या 
           
 मैणावती नारद सम्वाद
 
क्वो मेरो घिया को जवाईं च नारद लो
जू होलू बैल मा बैठ्युं च  मैणावती लो
सू तेरो घिया को जवाईं च मैणावती लो
तेसूं को ग्वेरा नि द्योनु मि नारद लो
 क्वो मेरो घिया को जवाईं च नारद लो
जैका चा सेला सा दांत जी मैणावती लो
 स्यु तेरो घिया को जवाईं च मैणावती लो
क्वो मेरो घिया को जवाईं च नारद लो
जैकि होलि मैणावती विभूति रवाईं
स्यु तेरो घिया को जवाईं च मैणावती लो
तेसूं को ग्वेरा नि द्योनु मि नारद लो
जैकि होली मैणावती बाग्म्बर छाला
स्यु तेरो घिया को जवाईं च मैणावती लो
तेसूं को ग्वेरा नि द्योनु मि नारद लो
 
 
 
 
मैणा ka  नंदा को रूप छुपाने कहना
 
वोदु आवो न्योड़ू म्येरी लाडली
सुण मेरि लाड़ी बल तू म्यरी बारता
तुवू मेरी लाड़ी बल रूप की अग्याळी
त्येरू जंवै ह्वोलो बल अद्भुत जोगी
जाऊ मेरी लाडली तू रूप लुकाऊ
तेइ जोगी ग्वोरा ग्वोरा नि द्योलू
तब गैया ग्वोरा डिपाला कनाला
डिपाला कंनाला रूप छुपैली
गौरान का रूप को फ्यूंळी फूल ह्वैग्ये
गौराउ ह्वेग्येयि  अब्येनि भब्येनि
अब्येनिउ भब्येनि रिषाषौउ ऐग्ये             
 
 
 
 
  शिव का  सुन्दर रूप वर्णन
 
  अफु बल क्या माया रंचन
जाई पौंछि इसुर नौनाला मंगरी
नौनालाऊ मंगरी नायेन ध्वोयेन
प्यूंळी धैंको भैंसाल खैलाइ
अफु भगवान क्या माया रंचन 
नायी  धोयी  इसुर हुर्र्या फुर्र्या ह्वैगी
पैरणऊ बैठीगी पीताम्बर धोती
पैरणऊ बैठीगी मुंडमा मुंड्यासी
कनु पैरी इसुर सिर्माग मुकुट
कनु पैरी इसुर सीरू कंकड़े
 
बरात का रिसासौ पंहुचना
 
सिसासौउ मांग ऐग्ये बरात
हिमंत ऋषि आदर करन
आदर करन बांवळी पकड़णा
भारद्वाज रिसी आदर करन
 बशिष्ठ रिसी आदर करन
अंग्लीसा रिसी आदर करन
गौतम  रिसी आदर करन
सौनक  रिसी आदर करन
हिमंत  रिसी आदर करन
सात सप्त रिसी आदर करन
 
गौरी शंकर की कुंडली
द्यालो रिसियुनं कन्या को दान
गौरी शंकर की जुगती जुड़ी गे
गौरी शंकरन लाया उड़ेली
भाई बिनसरन लाया उड़ैल्ये
लाटू केदारून लाया उड़ैल्ये
 
गौरी का वेदी  में बैठना
गौरा इसुर कु ब्यौ च जी
अब गौरा वेदी बैठाला जी
गौरा इसुर कु ब्यौ च जी
पैली कुनाली फिरावा जी
गौरा इसुर कु ब्यौ च जी         
 
 
 
बरातौ वापस जाणो तयार हूण
रिषासौ ह्वेगे सौ पात पिठाई
पंचनाम द्यब्तों की पात पिठाई 
रिषासौ ह्वेगे सी पान सुपारी
 
बरात वापसी
 
कविलाश पैटीग्ये इसुर बरात
आज मेरि माता क्या बैनू ब्वलानि
सूणा म्यारा पूतोऊ तू म्यरी बारता
 
नंदा कू सौर्यास जांदी बगत दुखी होण
 
कनकै छ्वड़ोलो मी रिसासौ को मैत
 
 कनकै छ्वड़ोलो मी माता जी मैणा
कनकै छ्वड़ोलो मी पिताजी हेमंत
कनकै छ्वड़ोलो मी सातपांच बैण्यो 
 कनकै छ्वड़ोलो मी संग की सहेल्यो
कनकै छ्वड़ोलो मी नौख्म्बा डंडऴयाळी
नौखंबा  डंडऴयाळी च चौखंबा च द्वारे   
 कनकै छ्वड़ोलो मी नौ नाला मंगरी
 कनकै छ्वड़ोलो मी गोदी का भतीजा
कनकै छ्वड़ोलो मी रीठामाळी चौक
 कनकै छ्वड़ोलो मी मैन्यु लीगो गोदी
 कनकै छ्वड़ोलो मी घड़ेली दगड़ी   
कनकै छ्वड़ोलो मी भौज्याणु संग 
 
 
 मेघासुर  वध
 
[नंदा जात जागर में कई अलग अलग  कहानियाँ जुडी हैं। कई क्षेत्रों में दैंतों का संहार की कहानियाँ भी नंदा जात गीतों/जाद्रों में गाये जाते हैं। यथा]
 
  आज कैली मातान दैंतुं संघार ए
मट्टी जन दैंत  को मॉस झड़ी गे
ढुंग्युं जन दैंतों को हाड झड़ी गे
खोड़ जन दैंतों का रूमा झड़ी गे 
नदी जन दैंतों खून बगी गे
मेघासुर को वध  करी गे
 
 
 नंदा जात जागर -फड़कि (भाग)-18
 
  नंदा को मायके की याद आना
 
[गढ़वाल में पूस महीना मायके का महीना (मैतुड़ा मैना ) कहलाया जाता है जब लडकियाँ ससुरास से अपने मायके आती हैं , नंदा जब ब्याह कर कैलाश आई तो उसे कैलास का मौसम रास नहीं आया और    में    है।]
 
आजकालै की ऋतू यो दखिणी परब
भगवान को ह्वेगै दखिण को पैतु
माथलोक नग सी नाग्लोग ह्वैग्या
सागर की  पंछ्यों  सी भाबर ह्वैग्यी
डांडा को वो पालसी भबर ह्वै गैयी
सौरास की ब्वारी मैतुड़ा ह्वैग्यी
ह्युंवाळी नंदा तू सौरास ब्वारी
  ह्युंवाळी नंदा सी भौं कारुणा रवैनि
सात पांच बैण्योमा मी ह्वोई कुलाड़ी
मैणी दीलि बुबान उच्चा कविलासे
याई कविलाश सु काका नि बासन
ह्युंवार्यों  को डन्कार बीस की फुंकारे
 ह्युंवो कु वा डस्याण ह्युंवो कु ढक्योणै
भांग घोटी घोटी मेरी हथगुळी बश्येग्ये
धूनु फूकी फूकी म्येरी बठुंणी फूलिगे
बेटी ब्वारी सब्बी  सी मैत्वाड़ा ऐग्या         
मैंयी रैयि गैयि सु सौरासै ब्वारि
क्वोउ मैती मीन्तै बल ऋतू जाणालो
ये पापी कैलास ता रितु नि जाणेदी
ऋतू नि जाणेनी ता वाखा नि सुण्येनी
ओ बचनु औन ता ह्वा गिरिजा ग्वाले
      नंदा जात जागर का  अंतिम भाग -फड़कि (भाग)-19
 नंदा को का मायका की  याद और कैलाश वर्णन 
 
मूल संकलन: डा नन्द किशोर हटवाल
इंटरनेट प्रस्तुती: भीष्म कुकरेती
 लुप लुप्या कुयाड़ो छ झुमा झुम्या पाणि
मामली दहयाण छ टांटरि ढक्याणे
 ह्यूं को फुंकार च विष को डन्कारे
कनी कीं रौल मि उंचा हिमांचले
नीचा पाटो लैंचो मि दूद भात खैंचो
बड़ो  ह्वेइं जाया म्येरि मैति रिस्युंगौं
माता की कुलाड़ी मी पिटा की कुलाडी
जन पापी रैहोला मी कैलाश बियावों
वार चान पान मी अन्धेघोर राज
औनो चानो जाने मी गिरी कबिलास 
 


 रिषाशौ में उत्सव आयोजन और मायके जाने हेतु नंदा -शिव संवाद

चार दिनों स्वामी मी मैतुड़ा जायनु
म्यार मैत ऋषाशौं  कारिज उर्युं  च
 म्यार मैत ऋषाशौं ता बुलावा आयुं च
व स्वामी हंकार वै बोन लागे बातें
ब्याळो  परिभात ह्वे कैसो मैत त्योरे
स्यूणी को  च्वपण तू मैल्याण नि देणी     
वा स्वामी  मनाइ करणा छई
गवरी सरील वै भरी भरी ऐ गे
एक आंखी सौण छ यक आंखी भादौ
हांडी से उमाळ छ डिबलो से गाजे
आंसू ढोळणि त रंग कैसो ह्वे
चार दिनों स्वामी मी मैतुड़ा जायनु 
मायके में नंदा के भीतर पैदा हुयी संवेदना
तू बि ह्वोलि माता तू मैता  की धियाण
प्यौट भौरी खाली तू गात भौरी लाली
त्वैनी द्योला गौरा सू भौरि जल
धूध कु वा नायेणू धूध को च खाणों
त्वै नि द्योला यु नौणी को च्वपड़
त्वै नि द्याला माता ये घ्यू को   ग्वनक
मैत सुवा घियाण क्या खानी क्या लानी
तुबि माता तू कंयारू ना ह्वोया
कबि धारों जानि बेयि कबि गैरू जानि
कबी पाताल्यों जानि क्बी गेरी गेरयों

नंदा जात यात्रा में पड़ाव पर नंदा जात का स्वागत गीत
दुबाला  मैत्योंगी तू दुबाली धियाण
त्येउणि बिछायुं बेयि ये क्वोट कम्बल
त्यरो भाई लाटू च तेरु बुलालो ख्येद्वालो
त्येरो भाइ घन्याल बेयि दगडा आयुं
जाऊ म्येरी बेयि तू छांटो छांटो केयिं
पंचनाम द्यब्तों जातरू आया च
क्वोटी बार मांगो यो दिवा जगोलो
  क्वोटी बार मांग यो जैकार ह्वैगे
  क्वोटी बार मांग यो नंदा की छंतोली
 
 
 Nanda Jat Jagar : A Great  Concern Over Foeticides

          नंदा ज़ात जागर : महिला -पुरुष अनुपात  के प्रति सम्वेदनशीलता

 

                         Bhishma Kukreti

     Many new generation young people take folk literature as useless culture and never cares for the real values hidden in those people sayings by means of proverbs, folk stories, folk songs and Jagar.

    Today, all over India, anthropologists, women activists, social activists and government agencies are worried over foeticides in many places and the decrease in female child  ratio against male children. In most of the cases, it is found that the fetus is destroyed after detecting  the female embryo in pregnancy .this custom will bring many social and economical problems in India .

Our forefathers were very much aware about equal balance between male and female ratio and that is why our society created the following Jagar while worshiping Nanda Jat in her Jatra. This Jagar is performed when Nanda deity starts her journey to her in laws house from her Mayaka. The song of Jagar is very tender and women folk start weeping listening this heart breaking Jagar song .

The special characteristic of this Jagar song is that Nanda Devi curses her Mayka that they will not have female human beings and female calves because the male oppressed the females .. This Jagar song is to preach people not to oppress females and be aware about equal male –female child ratio.
           नंदा ज़ात जागर
सटेडि  पुंगडि मैत्यों की सुखा पोड़ी  जैन
झंगरेडी पुंगड़यों   मैत्यों की झड्या    ह्व़े जैन
कोदाड़ी पुंगडों मैत्यों की चाली जामी जैन
गेंवाड़ी पुंगड़ी  मैत्यों की फ्यूंळी फूली जैन
भैसों का खरीक मैत्यों का बागी इ बागी ह्वेन
गायों का गुठ्यार मैत्यों का बोड़ इ बोड़ ह्वेन
भायों की संतान मैत्यों की नौनि ना ह्वेन
सिसुर जाण की बेला कैकु ना ऐन
 

Reference : Abodh Bandh Bahuguna :Dhunyal

Copyright @ Bhishma Kukreti




Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Culture of Kumaun -Garhwal , Himalayan Culture
   Jatra Jagar  : A Religious Song for Initiating Pilgrimage Tour
                जातरा जागर
 
 (Folk Literature of Garhwal -Kumaun , Himalayan Folk Literature )
                       Presented by Bhishma Kukreti
 When Garhwalis and Kumaunis start a pilgrimage tour as Seem jatra, badrinath jatra , they call jagari to sing the religious Jagar. the jatra jagar is totally based on auto suggestion psychology . In old age, when touring to far place was difficult the pilgrimage tourists require a strong mental state . These jagars are to frame the positive mental state for pilgrims that they see successful tour . The Jagari narrates the story of a deity where the deity wins the war or battle over evils and by this way the religious travellers used to visualize success . when you visualise success definitely you get positive state of mind in this Jagar performance, people dance and see off the tourist to go pilgrimage places
जातरा जागर : धार्मिक लोक   गीत
पंचशिला थान पंचद्यौ  की जागा
उच्चो मन्दिर निस चंद्रभागा
मन्दिर पाछा पाणी निगास
सिला - सणेसुर  शिवलिंग ख़ास
म्द्निर आगा शिवजी को सांड
द्वार सोबदा कांसी को घांड
मन्दिर मा छायो बडो भारी दैंत
मारी खायो ऊन पुरेत
जो बि पुजारी पूजा लागा गें
सी वूं दैन्तुन तखी खैन 
तबी की बात तख जातरा मा
अगस्त मुनि जी पैटी गीना
तीन सौ मन्दिर छाया जख
मुनि माराज ऐ गेना तख
झोंळी कमंडळ मुनि हात लेद
सिला जाण  की तैयारी करद
दक्षिण देस बटी मुनि आयो
उत्तरा  खूंट  उज्ज्याल़ो छायो
अगस्त मुनि च जौंको नाऊँ
ऐगीन जब बामण  गाऊँ
बुडड़ी  बामणि रुण लैगे
नाती अपण न्ह्वोण  लैगे
मुनि माराज तैं दया ऐगे
रुणो कारण   पुछण लैगे
किले बुडड़ी इति माप रोंदी ?
बोले बुड्डी ना रोंदी रोंदी
पूजा ल़ाण को मिन द्योल जाण
नाती दैन्तुन यू तखी खाण 
आज की पूजा वख  मी लगौन्लू
तेरो नाती तैं बचाई द्योंलू
बोले मुनि जीन बामणी मा
पडिगे  बामणी चरणों मा
आरती धुपाणी मुनि हात लींद
द्योल जाण की तैयारी करद
रागस कुण्डी का घेरा ऐग्या
शस्त्र दैंत सी खड़ा ह्व़े गया
तब मनि जी कुख मली की
मैल को गोल़ा  एक बणाइ
गोला दैंत का बीच चलाई
प्रकट बणी कुक्मुंडा माई
खुन्करी खप्पर हात मा लेंदी
दैंत को ल्वे खूब पेंदी
छप छप काटे मुंड रागसूं का
एक दैंत का दस दैंत बणी गे
देखी माता न दैन्तु की लैना
हातुं का हत्यार   छुटी गेना
अगास बटी तब वाणी हेगे
मुनि माराज बि सुणण  लैगे
हत्यार सब पेरू दबावा
दैंत को खून माथा लगावा
सुणी की माता ना उनी कायो
दैंत सब नष्ट होई गायो
कुंड मा रागस मोरी गैना
ड़ी दैंत बची भाजी गैना
एक दैंत सणेसुर भाजी
हैं दैंत बद्रीनाथ भाजी
दैंत का डैर मन्दिर माजा
तब बटी शंख नि बाजा
 
Ref: Dr Shiva nand Nautiyal Shyam Chham Ghunghuru Bajalaa , pg 20-23   
Copyright @ Bhishma Kukreti for commentary
 

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Badrinath Jatara  Jagar 
                         बद्रीनाथ जी का जातरा जागर
                         Presented by Bhishma Kukreti
 Narad said  in Narad sutra
भक्त एकान्तिनो मुख्या :
कंठावरोधरोमंच्वाश्रुभी : परस्परं लपमाना: पव्यन्ति कुलानि प्रिथिवो च
तीर्थोकुर्वन्ति तीर्थानि सुकर्मोकुर्वन्ति कर्माणि स्क्छ्हास्त्री कुर्वन्ति शाश्त्राणि
Narad says that wherever Bhaktas or devotees walk it becomes Pavitr or poise . When people go for Badrinath tour , the Bhaktas sing and dance on the following relgiou song
The dance is free style and depend upon the groups and place of travelling
जै ब्वालो बद्रीनाथ की झमको, दरिशन  करण तुमारो जी झमको
स्यों ऐगी जातिर जी झमको , देश देसु का लोग झमको
खोंळी देवा फाटिक जी झमको , जातिर ऐ गेन जी झमको
मूलक मुल्कों का लोग झमको , जै ब्वालो बद्रीनाथ जी की झमको
दरशन करण जी तुमारो झमको
 
Refrence Dr Shivaa nand Nautiyal 's book

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Garhwali folk Song Describing Birth of Lord Krishna
                                 Garhwali Nagarja Jagar
                                 Presented by Bhishma Kukreti on web medium
                         नागराजा जागर :  गढ़वाली लोक गीतों  में श्री कृष्ण जन्म
                ( गढवाली लोक गीत, उत्तराखंडी लोक गीत , हिमालयी लोक गीत, भारतीय लोक गीत ) 
                                         जमुना पार होलू कंसु को कंस कोट
                                          जमुना पार होलू गोकुल बैराट
                                          कंसकोट  होलू राजा उग्रसेन
                                          तौंकी राणी होली राणी पवनरेखा
                                          बांयीं कोखी पैदा  पापी हरिणा कंश
                                          दांयी कोखी पैदा देवतुली देवकी
                                           ओ मदु बामण लगन भेददा
                                            आठों गर्भ को होलू कंसु को छेदक
                                       हो बासुदेव को जायो प्रभो , जसोदा को बोलो
                                       देवकी नंदन प्रभो , द्वारिका नरेश
                                        भूपति-भूपाल प्रभो , नौछमी नारेणा
                                        भगत वत्सल प्रभो , कृष्ण भगवान्
                                        हो परगट ह्व़े जाण प्रभो, मृत्यु लोक मांज
                                         घर मेरा भगवान अब , धर्म को अवतार
                                         सी ल़ोल़ा कंसन व्हेने , मारी अत्याचारी
                                          तै पापी कंसु को प्रभो कर छत्यानाश
                                          हो देवकी माता का तैंन सात गर्भ  ढेने
                                          अष्टम गर्भ को दें , क्या जाल रचीने
                                          अब लगी देबकी तैं फिलो दूजो मॉस
                                           तौं पापी कंस को प्रभो, खुब्सात मची गे
                                           हो क्वी विचार कौरो चुचां , क्वी ब्यूँत  बथाओ
                                           जै बुधि ईं देवकी को गर्भ गिरी आज
                                            सौ मण ताम्बा की तौन गागर बणाई
                                             नौ मण शीसा को बणेइ गागर की ड्युलो
                                              हो अब जान्दो देवकी जमुना को छाल
                                             मुंड मा शीसा को ड्युलो अर तामे की गागर
                                             रुँदैड़ा लगान्द पौंछे , जमुना का छाल
                                              जसोदा न सुणीयाले देवकी को रोणो 
                                             हो कू छयी  क्या छई , जमुना को रुन्देड
                                              केकु रूणी छई चूची , जमुना की पन्दयारी
                                             मैं छौं हे दीदी , अभागी देवकी
                                              मेरा अष्टम गर्भ को अब होंदो खेवापार
                                              हो वल्या छाल देवकी , पल्या छाल जसोदा
                                               द्वी बैणियूँ रोणोन जमुना गूजीगे
                                               मथुरा गोकुल मा किब्लाट पोड़ी गे
                                               तौं पापी कंस को प्रभो , च्याळआ पोड़ी गे
                                               हो अब ह्वेगे कंस खूंण अब अष्टम गर्भ तैयार
                                               अष्टम गर्भ होलो कंस को विणास
                                                अब लगी देवकी तैं तीजो चौथो मॉस
                                                 सगर बगर ह्व़े गे तौं पापी  कंस को
                                                 हो त्रिभुवन प्रभो मेरा तिरलोकी नारेण
                                                 गर्भ का भीतर बिटेन धावडी लगौन्द
                                                  हे - माता मातेस्वरी जल भोरी लेदी
                                                  तेरी गागर बणे द्योलू फूल का समान
                                                 हो देवकी माता न अब शारो बांधे याले
                                                 जमुना का जल माथ गागर धौरयाले
                                                  सरी जमुना ऐगे प्रभो गागर का पेट
                                                    गागर उठी गे प्रभो , बीच स्युन्दी माथ
                                                     हो पौंची गे देवकी कंसु का दरबार
                                                    अब बिसाई देवा भैजी पाणी को गागर
                                                     जौन त्वेमा उठै होला उंई बिसाई द्योला
                                                  गागर बिसांद दें कंस बौगी गेन
                                                   अब लगे देवकी तैं पांचो छठो मास
                                                    तौं पापी कंस को हाय टापि मचीगे
                                                   हो- अब लागी गे देवकी तैं सतों आठों मॉस
                                                   भूक तीस बंद ह्व़े गे तौं पापी कंस की
                                                    हो उनि सौंण की स्वाति , उनि भादों की राती
                                                   अब लगे देवकी तैं नवों-दसों मास
                                                  नेडू धोरा ऐगे बाला , तेरा जनम को बगत
                                                  अब कन कंसु न तेरो जिन्दगी को ग्यान
                                                   हो! पापी कंस न प्रभो , इं ब्युन्त सोच्याले
                                                    देवकी बासुदेव तौंन जेल मा धौरेन
                                                    हाथुं मा हथकड़ी लेने , पैरूँ लेने बेडी
                                                   जेल का फाटक पर संतरी लगे देने
                                                   हो उनि भादों को मैना उनि अँधेरी रात
                                                   बिजली की कडक भैर बरखा का थीड़ा
                                                    अब ह्वेगे मेरा प्रभो ठीक अद्धा रात
                                                      हो , हाथुं   की हथकड़ी टूटी , टूटी पैरों की बेडी
                                                    जेल का फाटक खुले धरती कांपी गे
                                                     अष्टम गर्भ ह्व़ेगी कंस को काल
                                                      जन्मी गे भगवान् प्रभो , कंसु की छेदनी
 
                   सन्दर्भ डा. शिवा नन्द नौटियाल , गढ़वाल के लोक नृत्यगीत

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
 जागर का द्वितीय सोपान याने द्वितीय चरण की पूजा
            प्रस्तुति : भीष्म कुकरेती
==============================================
            देव खितरपाल घडी -घडी का बिघ्न टाळ
             माता महाकाली की जाया , चंड भैरों खितरपाल
              प्रचंड भैरों खितरपाल , काल भैरों खितरपाल
               माता महाकाली को जायो , बुढा महारुद्र को जायो
               तुम्हारो द्यां जागो तुम्हारो ध्यान जागो 
===========================================
  आभार ; प्रताप सिंह नेगी (पुत्र जागरी स्व डुन्कर  सिंह नेगी, ग्राम जसपुर पौड़ी  गढवाल , दुंकर सिंह जी (१९००- १९७० )  ढाण्गु  और हिंवल तट उदयपुर पट्टी के प्रसिद्ध जागरी थे
       

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Nathpanthi Deities of Kumaun and Garhwal
गढ़वाल कुमाऊँ के नाथपंथी देवता
भीष्म कुकरेती
गढ़वाल व कुमाओं में छटी सदी से नाथपंथी अथवा गोरखपंथी प्रचारकों का आना शुरू हुआ और बारवीं सदी तक इस पंथ
का पूरे समाज में एक तरह से राज रहा इसे सिद्ध युग भी कहते हैं
कुमाओं व गढ़वाल और नेपाल में निम्न नाथपंथी देवताओं की पूजा होती है और उन्हें जागरों नचाया भी जाता है
१- नाद्वुद भैरव : नाद का अर्थ है पहली आवाज और नाद वुद माने जो नाद का जानकार है जो नाद के बारे में बोलता है . अधिकतर जागरों में नाद्वुद भैरव को जागरों व अन्य मात्रिक तांत्रिक क्रियाओं में पहले स्मरण किया जाता है , नाद्वुद भगवान शिव ही हैं
पैलो का प्रहर तो सुमरो बाबा श्री नाद्वुद भैराऊं.... राम्छ्ली नाद बजा दो ल्याऊ. सामी बज्र दो आऊ व्भुती पैरन्तो आऊ . पाट की मेखळी पैरंतो आऊ . ब्ग्मरी टोपी पैरन्तो आऊ . फ्तिका मुंद्रा पैरंतो आऊ ...
२- भैरव : भैरव शिव अवतार हैं. भैरव का एक अर्थ है भय से असीम सुख प्राप्त करना . गाँव के प्रवेश द्वार पर भैरव मुरती स्थापित होती है भैरव भी नचाये जाते हैं
एक हाथ धरीं च बाबा तेरी छुणक्याळी लाठी
एक हाथ धरीं च बाबा तेरी तेज्मली को सोंटा
एक हाथ धरीं च बाबा तेरी रावणी चिंता
कन लगायो बाबा तिन आली पराली को आसन
.....
३- नरसिंह : यद्यपि नरसिंघ विश्णु अवतार है किन्तु गढवाल कुमाओं में नरसिंह नाथपंथी देवता है और कथा संस्कृत आख्यानो से थोड़ा भिन्न है . कुमाऊं - गढवाल में नरसिंह गुरु गोरखनाथ के चेले /शिष्य के रूप में नचाये जाते है जो बड़े बीर थे नरसिंह नौ है -
इंगले बीर नरसिंघ, पिंगला बीर नरसिंह, जाती वीर नरसिंघ , थाती बीर नरसिंघ, गोर वीर नरसिंह, अघोर्बीर नरसिंघ, चंद्बीर नरसिंघ, प्रचंड बीर नरसिंघ, दुधिया नरसिंघ, डोडिया नरसिंह , नरसिंघ के हिसाब से ही जागरी जागर लगा कर अलग अलग नर्सिंगहो का आवाहन करते है
जाग जाग नरसिंह बीर जाग , फ़टीगु की तेरी मुद्रा जाग
रूपा को तेरा सोंटा जाग ख्रुवा की तेरी झोली जाग
.............
४- मैमंदा बीर : मैम्न्दा बीर भी नाथपंथी देवता है मैमंदा बीर मुसलमानी-हिन्दू संस्कृति मिलन मेल का रूप है मैम्न्दा को भी भैरव माना जाता है
मैम्न्दा बीरून वीर पीरून पीर तोड़ी ल्यासमी इस पिण्डा को बाण कु क्वट भूत प्रेत का शीर
५- गोरिल : गोरिल कुमौं व गढ़वाल का प्रसिद्ध देवता हैं गोरिल के कई नाम हैं - गोरिल, गोरिया , गोल, ग्विल्ल , गोल , गुल्ली . गोरुल देवता न्याय के प्रतीक हैं .ग्विल्ल की पूजा मंदिर में भी होती है और घड़े ल़ा लगा कर भी की जाती है
ॐ नमो कलुवा गोरिल दोनों भाई......
ओ गोरिया कहाँ तेरी ठाट पावार तेरी ज़ात
चम्पावत तेरी थात पावार तेरी ज़ात
६- कलुवा वीर ; कलुवा बीर गोरुल के भाई है और बीर हैं व घड़ेल़ा- जागरों में नचाये जाते हैं
क्या क्या कलुवा तेरी बाण , तेरी ल़ाण .... अजी कोट कामळी बिछ्वाती हूँ .....
७- खेतरपाल : माता महाकाली के पुत्र खेतरपाल (क्षेत्रपाल ) को भी नचाया जाता है
देव खितरपाल घडी -घडी का बिघ्न टाळ
माता महाकाली की जाया , चंड भैरों खितरपाल
प्रचंड भैरों खितरपाल , काल भैरों खितरपाल
माता महाकाली को जायो , बुढा महारुद्र को जायो
तुम्हारो द्यां जागो तुम्हारो ध्यान जागो
८- हरपाल सिद्ध बाबा भी कलुवा देवता के साथ पूजे जाते हैं नचाये जाते है
न्गेलो यद्यपि क्ष व कोल समय के देवता है किन्तु इनकी पूजा भी या पूजा के शब्द सर्वथा नाथपंथी हैं यथा
न्गेलो की पूजा में
उम्न्मो गुरु का आदेस प्रथम सुमिरों नाद भैरों .....
निरंकार ; निरंकार भी खश व कोली युद के देवता हैं किन्तु पुजाई नाथपंथी हिसाब से होती है और शब्द भी नाथपंथी हैं
( डा पीताम्बर दत्त बर्थवाल, डा विश्णु दत्त कुकरेती, डा गोबिंद चातक , डा कुसुम पांडे , डा शिवानन्द नौटियाल की पुस्तकों से संकलित )

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
agar for Blessing : Making People Positive Thinker
                  आशीर्वचन जागर
 
                     Bhishma Kukreti
   People arrange Ghadela or Pando Nrity etc for worshipping deities. The Jagari narrates poetic story and plays musical instruments  Daunru-Thali or Dhol-Damau
  At the end Jagari on behalf of deity or Bhoot provide blessing in Jagar style (Bhaun) . This blessing  Jagar is absolutely for enhancing the self esteem, self confidence, self moral and is definitely a positive notes for those who arranged Dev Poojan /Ghadela/pando Nrity /Ranso etc and for audiance too. This is marvelous piece of enhancing self confidence of devoties . There are direct blessing words and symbolic too
I salute to creator of the poem .
  Today psychologists charge unbelievable fess for making patient postive or changing negative frame of mind into POSITIVE FRAME OF MIND and suggest them to speak as " Iam Ok , I will succeed , I believe, I will be healthy, i will have wealth for future.." Our forefathers were born psychologists and they created following poem for creating positive frame of mind for whole population of village
Definitely at all ages making people in postive frmae of mind is difficult job but our folks found the way with the help of Ghadela-Mantra-tantra  etc . The said poem is still valid for who are in villages, towns, cities, metros or are travelling to Marsh
           यूँको राज राखी देवता
           यूँका माथा भाग  दे देवता
           यूँका बेटा -बेटी राज रखी देवता
           यूँका कुल की जोत जगै देवता
            यूँका खजाना जस दे देवता
            यूँका डंड़याळी भरीं रै देवता
             यूँका साग सगवाड़ी रोज रै देवता
               नाज का कुठार  दे देवता
             धन का भण्डार दे देवता
       
Curtsey : Book by Dr Shiva Nand Nautiyal
Copyright Bhishma Kukreti
       

 

Sitemap 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22