Uttarakhand > Music of Uttarakhand - उत्तराखण्ड का लोक संगीत

Folk Stories from Garhwal - गढ़वाल के लोक कहानियां

<< < (28/28)

Bhishma Kukreti:
लिण्ड्र्या छ्वारा


लोक कथा संकलन  :   दीन दयाल सुंदरियाल , चंडीगढ़
-
एक गौ म एक गरीब नोन्याल छौ जु छोटा म ही छ्वरे गे । ब्वे बाबा सिंनक्वालि मरी गेनी, भै बैण क्वी छा ना। सोरा- भारा अर गौं वलों कु हतबुत सरेकि जिनगी बिताणु छौ, याने कि जै दिन, जै बगत, जै मौउ कु काम करी,  वखी खाउ अर रात अपण कोठरी म सेणू ऐ जाउ । इनी वैका दिन गुजर्णा छा । वैका ब्वे बाबा न नाम त धरी छौ लीलाधर, पर वैकु असली नाम क्वी नि ल्हेन्दु छौ। सब्बि छोटा –बड़ा, बैख- बिठुला,  वैकु लिण्ड्र्या छ्वारा हि बोल्दा छा।  लिण्ड्र्या याने लीला र छ्वारा याने जैका ब्वे- बाबा नी। वो भि कैका बोलनों बुरु नि मानदु छौ,  बल्कि सब्बूकू काम करी देन्दु अर सबु दगड़ हेन्सी खेली रन्दु छौ। लिण्ड्र्या कभी स्कूल नि गै पर दिमाग वैकु भौत तेज छौ। वन वो सीधु –सादु नौन्याल छौ ।
 लिण्ड्र्या छ्वारा  जब भि टैम मिल्दु त गौं क तौल बाटा किनर तिमला क डालम बैठी पक्यां तिमला कु मजा लेंदु छौ । क्वी आण जाण वला भि वैमा तिमला मंगदा छा त वो ना नि कर्दू छौ ।  एकदिन एक बुडीड़ सि ज़नानी ऐ अर  वींन लिण्ड्र्या छोरम तिमला मांगिन। वा बुडीड़,  जु असल माँ एक डैण छाई,  मिट्ठा तिमला खाइक भौत खुश ह्वाइ अर सोच्ण बैठी कि रोज़ यूं तिमला खाण वालु यो छोरा कति  मिठठू अर सवादि होलु । पितली गिच्ची करी वींल बोलि ,” हे बुबा, जरा एक तिमला हौरि दे. दे..”। लिण्ड्र्या  जनी तिमला चुट्टाण बैठी त बुडीड न बोलि ,” न न  न, सिन न चुट्टों, तिमला फुटी गे, जरा तौल औ अर म्यार हथम पकड़ौ - - - -“ ।  वो सीधु सादु नौन्याल जनी तौल म सि आई त वीं डैण न झट खेंची, अपण थौला म ड़ालि अर चल्दे । डैण मनमाँ खुश हूणी कि आज राति सवदी शिकारि तर्री अर बासमाती भात खौलु ।
बिचारु लिण्ड्र्या क्य जी करु ? बड़ी मुसकल करी वैन बुडड़ी क थौला पर द्वी छेद करीन तब्त सांस ल्हेणु राइ। थोड़ा सी देरम वै नींद ऐगी।  गौ कि सरहद बिटी जरा सि अगने जैकि डैण झाड़ा फिरणों चलिगे, अप्णु थौला बिसैकि गुयेर छोरों देखभाल कर्णौ बोलिगे । गुयेरुन,  जो लिण्ड्र्या का हि गवां छा,  थौला खोलि।  देखि त लिण्ड्र्या छोरा बंद छौ । वून वो बिजालि अर लिण्ड्र्या भैर ऐगे ।  तब सब्बों न थैला पर घनतर -ढुंगा अर माटू भरी दे अर थौला कु मुक उनि बांधिक सब भाजि गेनी । डैण वापस आइ,  थौला पीठि पर लगै अर चल पड़ी । वींकी पीठी पर ढुंगा बिणाना अर व बोनि , “  निर्बइ लिण्ड्र्या छ्वारा, पुड्यौ पुड्यौ सि घुंडा,  तेरी घुंडीयु कि रशी पीण ब्यखुंदा - - -“।  वा डैण जनी  अप्ण घौर पौंछी अर थौला खोलि त पट्ट खौलेगे ।
हैका दिन वो डैण जोगण-माइ बणी लिण्ड्र्या म तिमला मङ्ग्णौ चलिगे।  जनी लिण्ड्र्या छोरा तिमला ढोल्ण बैठी, त वींन बोलि, “ हे छोरा,  मी चुट्टायीं भीक नि ल्हेन्दु । देणा तिल त म्यार हथम दे - -“। सीधु -सादु लिण्ड्र्या फेर वींका बखयाँ म ऐगे अर जनी वो नजीक आई तिमला देणू,  वीं जोगणन (डैण ) झट खेंची वो,  थौलम बंद करी अर चल्दे । दूर पाणि वाला रौला म जैकि, थौला पुंगड़ा भीटा पर धरी, वा डैण झाड़ा फिरनौ चलिगे। वै दिन लिण्ड्र्या तै निंद नि आइ छै अर वो थैला भित्र कुणमुण कुणमुण लग्यू छौ। तबरी उथेन एक स्याल एग्याई । स्याल न सोची कि थौला पर बखरू या भेड़ू बंद च। वैन तेज़ दांतू न थौला मुक खोलि दे। जनी लिण्ड्र्या वख बिटि भैर आइ स्याल ड़ौर गे अर भाजिगे।  लिण्ड्र्या न थौला उंदी रौलों माटू, किचीड़ भोरि दे अर थौला कु मुक बांधि भाजिगे । जोगण डैण वापस आइ वींन थौला उठाई अर चल पड़ी। कुछ देर म वी पीठि पर कुछ तीन्दु सि लगी त वीं सोचि लिण्ड्र्या  ड़ौर न हग-मुते ग्या। वीं बोलि “ हे छोरा ॥खूब हगी-मूती ले ... घौर जैकी दिखुलु तेरी हगणी - मुतणी .... आज त रशी अर बासमती भात खाण मीन - - -“ फेर जनी  अप्ण घौर पौंछी अर थौला खोलि त डैण खौलेगे ।
तिसरा दिन जब लिण्ड्र्या छ्वारा तिमला डालम बैठ्यूँ छायु त व डैण भारी खूबसूरत बांद बणी ऐ ग्या । लिण्ड्र्या ब्यो जुगता ह्वे त गे छौ,  पर निर्बइ छोरा कि ब्यो-बंद कि बात कैन करणि छै । सुंदर बांद देखी लिण्ड्र्या कु गिच्चा पाणि ऐगे अर वो पक्या-पक्या मिट्ठा तिमला ल्हेकी डालाक तौल ऐ ग्या। जनी वो वीं बांद तिमला देण बैठी, वील झट खेंची वो , थौलम बंद करी अर चल्दे - - -। वै दिन डैण न अपण घौरा पास जंगल से पैलि बिसौण नि करी। लखिपखी जंगल म बाटा क ढीस थौला लुकेइ कि वा झाड़ा फिरणों चलिगे । जरा सी देर म एक रिक्क आइ अर थौला सूंघण बैठी त लिण्ड्र्या छौरा न हाथ जोड़ी बोलि कि “ हे जंगल का राजा जी, मी बचावा ....” हैरान रिक्क न थौला खोलि त लिण्ड्र्या न बोलि , “हे रिक्क दादा, य बांद  बोनी मी दगड़ ब्यो कर । मीन ना बोली त जबर्दस्ती थौला पर बंद करी च ल्हिजाणी।“  रिक्क त बिगरेली बान्दु शौकीन होन्दु। रिक्क न बोलि, “ त्यार जगा मी वीं बांद दगड़ी ब्यो कनो तयार छौ। “  इनू बोलि  वो थौला उंदु बैठिगे अर लिण्ड्र्या न थौला कसिकी बंद कर दे ।  डैण थौला उठे घौर पोंछि।  अप्ण असली रूपं म ऐकी जनी वींल थौला ख्वाल त रिक्क न डैण द्याख अर वों मारी दे। बस वै दिन बिटि लिण्ड्र्या छ्वारा अप्ण गौ वलों दग्ड़  राजी खुशी दिन बिताण बैठी। कहानी खतम,  पैसा हजम ।
       ****             ******              ********

 
Interpretation Copyright@ दीं दयाल सुंदरियाल चंडी गढ़ , 2018
Folk stories from Pauri Garhwal South Asia ; Folk stories from Chamoli Garhwal, South Asia ; Folk stories from Rudraprayag Garhwal, South Asia ; Folk stories from Tehri Garhwal; Folk stories from Uttarkashi Garhwal, South Asia ; Folk stories from Dehradun Garhwal; Folk stories from Haridwar Garhwal, South Asia ; Folk Stories from Garhwal, South Asia 
  पौड़ी गढ़वाल की लोक कथाएं लिंडर्या छ्वारा ; चमोली गढ़वाल की लोक कथाएं लिंडर्या छ्वारा; रुद्रप्रयाग गढ़वाल की लोक कथाएं लिंडर्या छ्वारा; टिहरी गढ़वाल की लोक कथाएं लिंडर्या छ्वारा; उत्तरकाशी गढ़वाल की लोक कथाएं लिंडर्या छ्वारा; देहरादून गढ़वाल की लोक कथाएं लिंडर्या छ्वारा;हरिद्वार  गढवाल की लोक कथायें लिंडर्या छ्वारा

Bhishma Kukreti:
बेलपतरी राणी

लोक कथा संकलन  : दीन दयाल सुंदरियाल 
 Garhwali Folk Story collected by : Din Dayal Sandariyal , Chandigarh
-
एक रज्जा  छौ भुंगू। वैका सात लड़ीक छा । छै नौनयाल  बिवै कि रज्जा न जुदा करि यला छा  । सबसे निकाणसु नौन्याल अणबिवाक छौ ।  वो भारी बिग्ड्यू छौ। सर्या दिन खाऊ-प्याउ, मस्ती करि, क्वी काम धाम ना । बूबा, भाईयूँ क दगड़ हथबटे भी नि करदु छौ। दरअसल वैका होणा कुछ दिन बाद वेकी ब्वे मरीगे छै त सब्योन वै  लाड़- लुटग करि पत्गई द्या । वैकु  सब्बी काणसु –काणसु बोलदा त वैकु नाम पड़गे काणसु।  उन वइकु नाम छौ कृष्णा ।
रज्जा न कृष्णा कु ब्यो करणों सोचि पर वै क्वी नौनि पसंद नि आऊ। खूब खांदु- पीन्दु घौर छाइ, नौनु भी खूब गोरू -उजलु, देखण- दर्शन छा  त वैकी सबी भौजा अप्ण गौउ या रिश्तादर्रिम वैकु ब्यो कराणा तिकड़म म छै। क्वी अप्ण खास बैण,  त क्वी चाचा- बोड़ा की,  त क्वी मामा- फूफू की नौनि द्यूराण बनाण चाहणी छै पर काणसु ऊँ थई अंगुलि नि पकडौन्दु छौ ।
एक दिन काणसु न सबसे बड़ी भौज पूछि, “ हे बौ ! तिन खाणु क्य बणाइ आज ?” बल “दाल अर बासमती भात...” वैल पच्च वींकि देलिम थूकी अर दूसरी भौजा दर्वजा पर ग्या “ हे बौ! तिन क्य बणे आज ?”  बल “ झ्वली अर झंगोरू “, । पच्च वीकी देलिम थूकी तीसरी देलिम गाइ,  “हे बौ क्य  बणाई तिन आज ?”  बल “ फाणु अर बाड़ी - - -“ । पच्च वीकी देलिम थूकी चौथी भौजा घर गैई “ हे बौ क्य बनाइ तिन आज ?" - बल " खीर अर लगड़ी - - -"। पच्च देलिम थूकी पाँचवी भौजा देलिम जेकी पूछ्ण बैठी ।  इनी कर्द कर्द स्यु जब सबसे छोटि भौजा कि देलिम गाइ अर जनी पच्च वींकी देलिम  थुकण बैठी त वींन झट वैकु हथ पकड़ी बोलि मारि दे " द निरबई,  सिन नखराल्यू, त्वे तब चितौलु भुंगू राजौ लड़ीक जब अमरौती बिटि भोज राजा बेटी  कुँवरी -बेलपतरी तै राणि बणाइकि ल्हेलु ।“
कृष्णा न सी बात दिल लगे दे । सीली उबरी झीली खाट करी भीतर पाडिगे। न खाणि न पीणि न कखी आणि जाणि । वाईका बूबा भुंगु राजा जब पता चली वैन पूछि “बेटा इनि क्य बात हवेग्या ? तू मैं बतौ।“ वै नौन्याल न जब सर्रि बात अप्ण बाबुम सूणे त वो भी अकल्चक रेगि क्योकि अमरौती वख बिटि हज़ार कोस दूर दक्खण दिशा म राजा भोज कु राज्य छौ जैकि नौनि कुँवरी बेलपतरी वर्सु पैलि ब्वे म्वना बाद बिटि हेन्सि नी छई। राजा भोज की शर्त छई कि जो बेलपतरी तै हंसा देलु वै दगड़ ही वींकु ब्यो होलु अर कवी कोशिश करी फील ह्वे जालू त वै फांसी पर लटकाए जालु । इन कठण शर्त त एक छोटूसी राजा भुंगु कनमा अप्ण नौन्याल तै वख जाणे इजाजत  द्यो।  द प्रभों, सर्या बात- बिचार सुणी एक दिन कृष्णा घोडम बैठी बिना कइ तै बताया चुपचाप दक्खण दिसा कु चल्दे । दिन-रात चलद-चलद, पुछदआ –बिरड़दआ,  मांगि-देखी खांद पींन्द स्यु कई मैंनों बाद अमरौती पौंछी गे । बिना आराम, बिना खया- पिया स्यु कमजोर हवेगे, दाढ़ी -बाल बड़ा बड़ा ह्वेगे छा, लत्ती-कपड़ी फटि छे। राजमहल क  नीस सड़क म जाण लग्यू तबारी बरखा शुरू ह्वेगे। कंणसा न घोडा की काठी उतारी अप्ण मुंडम धरी त एक डालsका पता तोड़ी घोडा एंच धर्णू। खिड़की बिटि बेलपतरी न देखि त व खिच्च हेन्सी। वीकि दासी,  दगड्याण खुशी ह्वेकी राजा भोज क पास गेनी अर सर्या कथा सुनणा बाद कृष्णा तै पकड़ी राजमहल म ल्हेगेनी । शुब दिन वार देखि काणसु कु ब्यो बेलपतरी संग ह्वेगे।
कुछ दिन आराम मौज मस्ती कर्णा बाद काणसु अप्ण देस पैटिगे। राजा भोज न पैलिही खूब माल ताल भुंगु राजा तै पोंछई, साथमा रैबार भेजि दे कि “फलां दिन रास्ताम ब्योला-ब्योली कि आग्वानि कर्णौ  ऐजावन - -“ काणसु व बेलपतरी राणि पिछने बिटि घोड़ाम चलदिनी। द भगवान इन निरासु ह्वे, रैबार देण वला त रस्ता बिरिडी गेनी अर काणसु जि बेलपतरी राणि दगड़ गोउका पास पौंच्छी गे। उथे सुनसान देखी वैन बेलपतरी गौं-पंदेरा पास उच्चा डालम बिठाई अर बारात ल्हेणु एखुली घौर चल्दे। इने वै गऔ की एक कालि-कल्चूंडी कज़्याण पंदेरा मू ऐ।  वीन तौल ढंडी पाणि म गोरि-सुंदर, राजसी जुनखा अर सोना-गैणआ पैर्या बेलेपतरी कु छैल देखि त बोल्न बैठी , “ द ये गौउ का रांड-माचद मीकू कालि-कल्चुंडी बोलदन। सि देखा-- मी त कति सुंदर गोरि फुसर्पट्ट छौं- - “ इन सूणि कि बेलपतरी राणि थई खिच्च हन्सी एगे । वी काली न मत्थी देखि त पितली गिच्ची करी बोली, “ हे भुली, तू त मेरी ब्वाड़ा कि बेटी छई। ओ, तौल ओ, मीन तेरी भूकी पीणइ ।“ सीधी -संत बेलपतरी जनी डौलs बिटि तौल आई त वीन झट वींकी मुंडी कचमोड़ि ढंडी ढोली दे अर बेलपतरी राणि क कपड़ी -गेहणी पैरिक डाल म बैठिगे।
काणसु जब बारात ल्हेकी वखम पौंछी अर वैन देखि त पूछन बैठी राणि तू स्यन कालि किले ह्वे? वा कल्चुंदी रांड बोल्द ,” घाम, भूख –तीस न, राजाजी - - -“ । उदास मन से काणसु राणि दगड़ वापस आण बैठी त वैन देखी ढंडीउंद एक खूबसूरत फूल छौ खिल्यू। वैन चट्ट तोड़ी फोलल अर अप्ण पगड़ी पर लगेदे। ब्योलि घौर पोंछी त वेकी भौजा अर गौउक जनाना मुख पिच्काण लग्यान “ द सी कालि छ तेरी बेलपतरी राणि --  ।“ जनि-जनि लोग इन ब्व्लींन, त पगड़ी कु फूल खिलखिल करि बड़ू ह्वेजा। वी नकली राणि तै शक ह्वे त वीन रातम वो फूल मरोड़ी -मराड़ी गुज्यर ढ़ोल दे। सुबेर वखम लपलुपु हारु पलेंगु जामिगे । काणसुन वींकु बोली मीकू सि पलेंगे भुजजी बणों। पलेंगु थड़कण बैठीत वा चलेतरा न सूणी ॥ “थड़बड़, थुड़बुड़ काणसु कि जैवृद्धि हुयाँ... थड़बड़ थुड़बड़ कल्चुंडी कि जैड न हुयाँ- - “ वी रान्डा न सर्या सागो भदौलु सग्वाड फेंकी दे अर वैमु बोलिदे कि पलेंगा म कीड़ा छा। कुछ दिनु बाद  वै सग्वाड़ी दलिमा डालि पर एक भलुसि फूल दिखे। काणसु वै फूल तोड़ी घर ल्हेगे अर एक शीशा कि आलमारिम धरी दे । एक रात जब कालि –राणि सियी छई त काणसु तै कमरा म इनू लगी क्वी ज़नानी रूणि हवा। वैन ध्यान से देखि त वो दलिमा-फूल हिल्णू छौ। वैन झट्ट वो फूल निकाली त वा बेलपतरी राणि बणिगे। तब वीन सर्या कथा-बथा वैमू लगाए। कणसा न कालि कल्चुंडी फांसी चड़ाए अर बेलपतरी राणि दगड़ धूम धाम से ब्यो करी सुख चैन से रैण बैठी।  खावन प्यावन राजी  रावन ।

 
Interpretation Copyright@ दींन दयाल सुंदरियाल , 2018
Din Dayal Sundariyal  Chandigarh
Folk stories from Pauri Garhwal South Asia ; Folk stories from Chamoli Garhwal, South Asia ; Folk stories from Rudraprayag Garhwal, South Asia ; Folk stories from Tehri Garhwal; Folk stories from Uttarkashi Garhwal, South Asia ; Folk stories from Dehradun Garhwal; Folk stories from Haridwar Garhwal, South Asia ; Folk Stories from Garhwal, South Asia 
  पौड़ी गढ़वाल की लोक कथाएं ; चमोली गढ़वाल की लोक कथाएं ; रुद्रप्रयाग गढ़वाल की लोक कथाएं ; टिहरी गढ़वाल की लोक कथाएं ; उत्तरकाशी गढ़वाल की लोक कथाएं ; देहरादून गढ़वाल की लोक कथाएं ;हरिद्वार  गढवाल की लोक कथायें

Navigation

[0] Message Index

[*] Previous page

Sitemap 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 
Go to full version