एक गढ़वाली कविता जिस पर आज तक सबसे अधिक 'वन्स मोर '-वन्स मोर ' मिले हैं !
Fur Ghindudi: A Long Dramatic Poem for Common Man’s Enjoyment
आलेख -भीष्म कुकरेती
आज के कवि हरीश जुयाल 'कूट्ज' शायद नाराज हो जाएँ ; कन्हया लाल डंडरियाल के भक्त मुझसे रूठ जायं किन्तु यह एक असलियत है कि स्व गिरधारी लाल थपलियाल 'कंकाल ' की कविता 'फुर घिंडुड़ी आजा : पधानु का छाजा' पर दर्शकों से सबसे वन्स मोर मिले हैं।
'फुर घिंडुड़ी आजा : पधानु का छाजा'
कवि : गिरधारी लाल थपलियाल 'कंकाल
प्यार की त छुईं इनि कुछ नि लांदो मोल
घिंड्वा घिन्डुड़ी मा ब्वल्द औ बणौला घोल।
फुर घिंडुड़ी आजा !
पधानु का छाजा !!
चाड़ नी जु छ्वीं लगऊँ ,
केकु तेरा नेडु अऊँ ,
इन्ना समझि तन्नी छऊं ,
कुछ नि तेरो काsज
पधानु का छाजा !!
तन्नी छै तु कैन बोलि
अपड़ा मनै बात खोलि,
मिन ता सोचि थकीं होलि
इच्छि थौ ता खा जा !
पधान का छाजा !!
जाण कनै कैकि रीत ,
मर्दु कि क्या च प्रतीत ,
दुन्या झट म्यसौन्द गीत,
अपड़ा अपड़ा बाठा जा जा !
पधान का छाजा !!
इति हस्यार तू चलाक ,
तड़तड़ी छ कुंगळि नाक
संगुळि सी लटकीं बुलाक,
भलि दिंदौ बिराजा
पधान का छाजा !!
xx xxx
छाल ल्हैलो साड़ी ल्हौ लो
त्वेको मी गौणा बणौलो
अब कबी नि दिल दुखौलो
राणि तू मि राजा !
पधान का छाजा !!
Fur Ghindudi: A Long Dramatic Poem for Common Man’s Enjoyment
(Review of poetry collection Fur Ghindudi of Girdhari Lal Thapliyal “Kankal“ )
Bhishma Kukreti
English Literature critic Professor Radha Ballabh Dobhal describes two basic characteristics of Garhwali poems of Girdhari Lal Thapliyal ‘Kankal’ and editor of famous monthly Hilans late Arjun Singh Gusain supported Dobhal that the poems of ‘Kankal’ are intellectual one side but are enjoyed by common men equally. Secondly, the uniqueness of poems is that verses of Thapliyal are more enjoyable, vibrant, and provocative when the readers read them loudly as the poems-”
She walks in beauty ", by Byron "The Song of the Western Men", by Robert S Hawker , “The Frog", by jean Dao ,"One Art", by Elizabeth Bishop ,,"A Small Elegy", by Jiri Orten , The Tyger ", by William Blake ,"Meeting at Night", by Robert Browning ," ,,"November in England", by Thomas Hood ,"Dream Variations", by L Hughes, The Jackdaw of Rheim ", by Thomas Ingoldsby ,"Sea Surface Full of Clouds", by Wallace Stevens ,"Silver", by Walter de la Mare ,"How to Tell a Story", by Robert Warren ,"On Westminster Bridge", by William Wordsworth , “To put one brick upon another", by Philip Larkin ,"Paul Revere's Ride", by Henry Wordsworth Longfellow ,"Adventures of Isabel", by Ogden Nash ,"Nothing but Death", by Pabolo Neruda and “ Ozymandias “ by Percy Bysshe Shelley are more enjoyable and tell their unique points when read loudly.
The long poem published in book form in 1959 but the poem had already gained popularity among all Garhwalis of Garhwal as well other places of India.. Famous Garhwali and Hindi dramatist , journalist, Lalit Mohan Thapliyal states that the reason behind the popularity of Fur Ghindudi is that the poem has story, dramatic style and lyrical form with modernity in the subject.. The story style is conventional Tota Maina ‘s love story but describing the habits and habitats, pains, sufferings, reasons of poverty, shallow prides, desires, enjoyment medium, confusing psychology of Garhwalis for and against migration, realism of rural Garhwal of fifties .
Literature historians, Garhwali readers will remember “Kankal” and his long poem Fur Ghindudi for his cleverly using of right words, figure of speeches, proverbs, correct way of indicating emotions, using raptures in natural form, using poetic excellences correctly that readers wish to read his poes loudly without any hesitation.
The poem is narrated in conventional Tota-Maina form that is poems in dialogues between parrot love pair. This is unique style of Thapliyal of creating poetry in conventional form or style but expressing the reality of rural Garhwal. Girdhari LAL Thapliyal ‘Kankal’ had been successful in creating various true images og Garhwal of forties and fifties. The symbols and images of the long poem are effective in creating impressions of realism in the mind of reader.
Puran Pant ‘Pathik’ the editor of weekly ‘’Garhwali Dhai’ states that the poems of ‘Kankal’ inspired the new generation Garhwalis for creating verses in Garhwali language than in Hindi.
No doubt, the long poem Fur Ghindudi is created in fifties but the content is stll relevant and its lyrical form, dramatic narrating style is capable of attracting new generation readers.
Fur Ghindudi
By Girdhari Lal Thapliyal ‘Kankal’
Year of publication: 1959
Published by Kalyan Singh Rawat, Delhi
Copy Right @ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010
Notes on Long Dramatic Poem for Common Man’s Enjoyment; Long Dramatic Garhwali Poem for Common Man’s Enjoyment; Long Dramatic Uttarakhandi Poem for Common Man’s Enjoyment; Long Dramatic Central Himalayan regional language Poem for Common Man’s Enjoyment; Long Dramatic Himalayan Regional Language Poem for Common Man’s Enjoyment; Long Dramatic North Indian Regional Language Poem for Common Man’s Enjoyment; Long Dramatic SAARC countries Regional Language Poem for Common Man’s Enjoyment; Long Dramatic South Asian Regional Language Poem for Common Man’s Enjoyment; Long Dramatic Oriental Regional Language Poem for Common Man’s Enjoyment;
जो कवितायें गढ़वाली काव्य में यथार्थ लाने में सफल हुईं
The Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World
आलेख - भीष्म कुकरेती
सन साठ कुछ कवि गढ़वाली कविता क्षेत्र में उतरे जिन्होंने यथार्थवादी कविता रचकर गढवाली कविता में व नये विषय , नई अवधारणा देने में सफल हुए। उनमे से एक कवि थे स्व जया नन्द खुकसाल। पढिये साठोतरी गढ़वाली कविता -
इलमतु दादा
कवि -जया नंद खुकसाल 'बौऴया'
हैळ लगांदा बुखणा बुखांदा,
इलमतु दादा भदोड़ा बांदा।
कुरता चिरीऊँ ट्वप फट्यूं च ,
क्वाटा बौंळो सफाचट नी चा।
घुंड मा सुलार तैको फट्यूं चा;
झपड़म झपड़म हिटणा लग्युं चा।
रकर्याट कैकि पुंगडौ म आंदा ,
इलमतु दादा भदोड़ा बांदा।
बळद भि वैका ठडगैळ छीना ,
ढमणा दुयुं बैठयांऊ छिना।
रंगू काळा कबरीणा छिना ,
दांत भि ऊंका निखुऴयाउ छिना।
ठेलि ठेलि बि अगनै नि जाँदा ,
इलमतु दादा भदोड़ा बांदा।
हौळो कु वैकु हथनड़ु ,नी चा ,
निसुड़ा का मुख ऊनि ख्वंड्यू च।
यक सिंग्या ढांगो झिल्लो जुत्युं चा
जिमदार कना को क्वी ढंग नी चा
xx xxx
को छौ घसेर्यो सूणि लियां
घुतडु ब्वे मा इन बोलि दियां।
पल्य ख्वाळ जैकि छांच मांगी लयां ,
मी खुणि जरा सि छंच्या पकैयां।
ढया मा खड़ु ह्वै धाद लागांदा
इलमतु दादा भदोड़ा बांदा।
Ilmatu dada: The Poetries of Realism and depicting Contemporary Society
(Notes on The Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World;Uttarakhandi Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World;Central Himalyan Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World; Himalayan Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World; North Indian Regional language Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World;Indian Regional language Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World;Indian subcontinent Regional language Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World; SAARC countries Regional language Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World; South Asian Regional language Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World; Oriental Regional language Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World)
Famous Garhwali stage playwright and thinker Rajendra Dhashmana rightly states that before fifties, Garhwali poets were used to write poems about teaching, preaching , messages or before fifties , most of the Garhwali poems were of idealistic nature. Those early modern poets of Garhwali language wre right to create preaching or message related verses because when education was a luxury, it was customary that educated literature creators provide suggestions to the readers and people for developing themselves. After fifty , Abodh Bandhu Bahuguna, Kankal came in the poetic field for showing little bit of realism to the Garhwali poetry. However, in true sense, credit goes to Kanhya Lal Dandriyal, Jaya Nand Khukhsal Baulya and Lalit Keshwan for creating realistic poems in Garhwali language. Khukshal also tried to create a couple of poetries es in new formats inspiring others to break the path of conventional styles and forms.
The twenty poems of Ilmatu dada is an example of transit period of idealistic wisdom and realistic wisdom in poetry. There are poems based on lyrical style and new format poems too . Most of the poems of this volume, Baulya shows the readers the life of Garhwal and migrated ones as it is and don’t hesitate showing pain of migrated Garhwalis as well of inhabitants of Garhwal as in Chhabis January or Kantrol verse.
Khukhsal tried to represent direct , unmediated experiences and shuns artifice or theatrical returns in his many poems.
Most poems of Ilmatu dada, which, are of realistic nature, highlights the experiences of common men and deal with the day to day struggle life of common Garhwalis be them in Garhwal or out of Garhwal.
In poems as Jogmaya, Ghutudu ki Bwai, chitthi , Jaya nand Khuksal has been successful for describing the contemporary life of his age.
The saying of William Dean Howell fits with the realistic poems of Jaya Nand Khuksal when William Dean said, "Realism is nothing more and nothing less than the truthful treatment of material."
As crtics appreciate Henry Adams, Horatio Alger, Frank Baum, Edward Bellamy, Kate Chopin, for initiating realism in Americaln literature, renowned garhwali language critic Bhagwati Prasad Nautiyal praises for Khuksal bringing ‘Yathat’ (realism) in Garhwali poetry.
Struggle of common men is the main theme of Khuksal in most of his poems and that is his main characteristic w, which makes him different than his predecessors.
However, Khuksal was apoet of transit period, that is why many of his poems in this volume are of old wisdom too as Vandana, Janm Bhumi,
There is hidden satire and humour in many of poems of Jaya Nand Khuksal .
Though, Jaya Nand Khuksal created most of his poetry in old conventional forms but this volume is also a witness that he came with creating new styled poems too. The language is simple and full of dialects of Aswalsyun, Pauri Garhwal.
As critics remember Heinrich Heine, Garhwali critics appreciate the works of Jaya Nand Khuksal in bringing realism in Garhwali poetry. There is significance of poetry collection Ilmatu dada for realism and contemporary life of Garhwal in Garhwali poem .
Ilmatu Dada
Poet: Jaya Nand Khuksal (poems from 1950 to 1988)
Year of Publication:1988
Publisher: Aurunoday Prakashan, Delhi
Copyright@ Bhishma Kukreti, Mumbai, India, 2010
Notes on The Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World;Uttarakhandi Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World;Central Himalyan Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World; Himalayan Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World; North Indian Regional language Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World;Indian Regional language Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World;Indian subcontinent Regional language Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World; SAARC countries Regional language Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World; South Asian Regional language Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World; Oriental Regional language Poems Brought Realism in Garhwali Poetry World;
जिन कविताओं ने गढ़वाली कविताओं शक्ल -सूरत-शैली बदली !
अस्सी के दशक में कन्हया लाल डंडरियाल , जया नन्द खुकसाल बौऴया , रघुवीर सिंह अयाल, नेत्र सिंह असवाल , विनोद उनियाल , पूरण पन्त 'पथिक' ललित केशवान , अबोध बंधू बहुगुणा , प्रेम लाल भट्ट , गिरधारी लाल कंकाल सरीखे कवियों ने गढ़वाली कविता की शक्ल , शरीर , शैली , भौण , कवित्व पक्ष , विषय में परिवर्तन का विगुल बजाया और गढवाली कविताओं को आधुनिक जामा पहनाया।
प्रस्तुत है सिंह असवाल की सन 1977 में रची एक कविता जो गढ़वाली कविता में परिवर्तन का एक उदाहरण है। कविता विषय और कवित्व पक्ष के हिसाब से अंतर्राष्ट्रीय कविताओं की टक्कर की कविता है -
क्रान्ति
कवि -नेत्र सिंह असवाल
क्रान्ति !
क्रान्ति जूनीs बगडौ खबेश नी च
जु अचणचक्कि परगट ह्वेकि
फरकै द्या पोड़ -क-पोड़
लमडै द्या सभि ल्वाड़ा
अर निशाणौ बदल जाण नी छ प्रमाण ----
बुगठ्या -खवा धुधरट्या द्यबतौं बदल जाणु !
जन दाढि मुंडि दीणि
नी छ गारंटी -वींकि नि जमणै दुबारा।
जणदु छै
क्रान्ति थैं जनम दीणा खुण
छ्वाप दीण प्वड़द -मन्द्राचली भारु /अपणा कांधों मा
छवळण पोड़द -समोदर का समोदर
दीण प्वड़द -नीलकंठी परीक्सा
सैण प्वड़द -ब्वे -बुबा याद कराणवळि प्रसव वेदना
अर फिर /वीं थैं अपणा खुटों पर
खड़ु हूण लैक बणाण तक
बिलण प्वड़दीं हजारों -हजार पापड
होम करण प्वड़दीं - अपणा मनै गाणि /सुपिना -दुबिना
नि समझि सकदु
क्वारा छिरक्वा कुर्सीखोर !
तु यु सब कुछ नि समझि सकदु !
Copyright@ Netra Singh Aswal, New Delhi
वा ! फ़स्स क्लास हो !
कवि -ललित केशवान
इनि हो ,
ज्वा भेरी स्वीट हनी हो।
भै बड़ा होन
सर्विस मां होन
बैण छ्व्टा होन
जरा टपटपी होन।
वा
कुछ म्यल्दू हो
पर दयलु न हो ,
लमसट्ट हो
पर पसरपट्ट न हो,
मुकमन्या हो
पर झकमन्या न हो
ऐक्स वाई हो
पर हाई -हाई न हो
टापि ह्वे ल्योन
पर टरकणि न हो
गळद्यो हो
पर गबळट्ट न हो
सट्ट हो
पर पट्ट न हो।
ब्वन बच्योण मा
फट्ट हो
पर चट्ट न हो
ल्हेण्या हो
पर देण्या न हो
भगण्या हो
पर ज्वगणि न हो।
कलर क्वी बि हो
पर स्वी स्वी न हो
साइज मीडियम हो
पर चाल फ्रीडम न हो
जरसि छुपछुपि अर इन लैक हो
कि कै दिन मा झगड़ा बि हो
पर इवनिंग दां
हैण्ड -सेक हो।
लेजी न हो
बिजी हो ,
अदरवाइज
क्वी बी क्लास हो
बट ए-वन
ऐंड फस्स क्लास हो।
फिर्री फंड
कवि - हरीश जुयाल 'कुटज'
दाळ भात त्यारु
माथ हाथ म्यारू
भूख तीस त्वै खुणे
अन्न पाणि म्यारू
कुंगळि खुट्टी तेरी
म्यार सैंक्युं गारू
मुड़ि जाडु काटि द्यूं
माथ हारू हारु
पुटग बिटे झ्वळण्या पट्ट
भैर बटि गवारु
चखुलि जात त्वे खुणे
असमान मयारू
Copyright@ Harish Juyal
Contact -09568021039
harishjuyalkutaj2012@gmail.com
स्याळ : The Cunning Fox
कवि - हरीश जुयाल 'कुटज'
डंड्वाक पाणी चरणा छन
माछा तीसन मोरणा छन I
बिरळयों कि ह्वेगे खलगड्डी
मुसा चुलखंदु क्वरणा छन I
दिन घुघत्यों जादा रैनी
ढंगरयों गरुड़ घुरणा छन i
स्यू बाघ ह्वेगिन लुंज
स्याळयूँ क ठाट चलणा I
जैनि हैंको जलड़ी उगटऐन
आज वी औंगरणा छन I
(हरीश जुयाल 'कुटज',ग्राम टसिला, पट्टी मल्ला बदलपुर )
सासु - ब्वारी पुराण
कवि -हरीश जुयाल
एक बार हंसोड़ीख्यात मे एक दुखी किसान ने हास्य मुनि श्री हरीश जुयाल से पूछा - बल प्रभु सासूब्वारी पुराण की कथा सुनाइये प्लीज
तब हास्य मुनि हरीश जुयाल ने निम्न कविताएँ सुनाई -
ब्वारी जी
सासुउवाच -
ब्वारी हमरी बी ए. पास इंग्लिश बच्याती है ,
फ्रैंक इथगा बल पति देव को कच्याती है I
सासू जी को मम्मी कैती ससुर जी को डैडी जी,
जिठा जी को हेलो हेलो कर भट्याती है I.
छ्वटि म्वटि मौ कि नहीं बड़ी मौ कि बेटी है ,
घास खुणै जाती है तो आईना बी ल्हिजाती है।
छ्वीं लगाती न्युआर्क -लंडन कि चुप नी होती है ,
काम काज करने में ल्व चुड़ पोड जाती है I
जन्दरी क्या रिटायेगी बाय गौड ये तो अब,
द्यूरै र -ननद अर म्यारू चुफ्फा पकड़ के रिटाती है।
ब्वारी जी से मत बच्याणा हमर घर आने फर,
घर्या भाषा से तो उन्हें हेंसन आ जाती है
पेथण है रिंगाल है की, मत छेडना हे .....
तड़कायेगी तो साथ साख्युं तक डाऊ -पेन होता है
सासू जी
ब्वारीउवाच -
सासू जी हमारी भयाराडी शेषनाग है,
तुम खुणे त गौ है हम-खुणे त मनखी बाघ है
गुरा खाए इसकी गिच्ची, भूली , कल से ईंका तो
बारामास रात दिन का ककड़ाट है
बिगर बात गाल्ली देती मेरे भुला-बाप को,
यींकी भी तो बेटी होगी , यीकू क्या दिमाग है
जै दिन से ब्यौ में मेरा डांस क्या देखा है
वै दिन से इसकी प्वटगि प्वंड़ी भारी आग है
द्युरे दगड बच्यां जाऊँ तो येंको रंग्डू होता है ,
अपने आप लोगुं दगड करती मजाक भारी है
गौन्छी कुटरी , लुच्या कुमर , , लीसू सासु जी ,
गींठी दाणी जैसी , कडा करेला कु साग है
इसको मैं बथाऊंगी जी, उनके छुट्टी आने फर ,
या बी चिता जायेगी कि ब्वारी डिप्टी साब है
Copyright@ Harish Juyal
Contact -09568021039
harishjuyalkutaj2012@gmail.com
माता ब्रांडी ,पिता ओल्डमौंक
कवि -हरीश जुयाल
ओम नमो गुरु को आदेशा
माता ब्रांडी ,पिता ओल्डमौंक
तीन लोक तारिणी , थ्री ऐक्स डागिणी , लाल नागिणी
चेतक बियर को आदेशा
व्हिस्की पीर को आदेशा
टिंचरी जोगिणी कु जुहार
ठर्रा जोगी कू नमस्कार
अनंत झांझ्यों मस्तक चढ़ाई
फुलमुंड्या कच्ची तुम्हारो भाई
कंटर नाथ कच्ची थड़कंतो आयो
जिकुड़ी जळन्तो आयो
अन्दडी सड़न्तो आयो
भट्टा बैठन्तो आयो
ख्याळा म्याळौ मा तेरी बयाळ चले
दफ्तर बजारौं मा तेरी बयाळ चले
बरात की जिया तेरी बयाळ चले
दावत की हिया तेरी बयाळ चले
दस दिशा चार खूंटो कुमौ गढ़वाल जले
किसने हाणी किसने छाणी
छाण छूण के कांच कु गिलास ल्यायो
फिर सर नीचे टांग अगास करायो
एक दिन झांझी ले बोतळ पर ताणी लगायो
लूण की गारी में प्याज की दाणी चपायो
पैगमारी मुष्टिमारी
लात मारी हाथ मारी
किस किस पै हाथ चलायो
किस किस पै लात चलायो
पटवारी पे हाथ चलायो
महिलावर्ग पै लात चलायो
हाथ चलाकर पणकोखी फोड़े
लात गज्याके टंगडी तोड़े
टंगड़ी तोड़ के जेल डळवायो
पुलिस की दुल्लती को सल्लाम
दीवान की हस्ती को सल्लाम
टूटती सांकी को सल्लाम
xxx …
महिला मंगलदल घाण पड़े ( धाड़ मूसल की मार )
पब्लिक का डांड पड़े
जेल साँचा , पियक्कड़ कांचा
दारु छोड़ कुटजोवाचा
नी छोड़ी तो
च्यस -च्यस -घुट -घुट
सक्क सक्क
स्वाहा
Copyright@ Harish Juyal
Contact -09568021039
harishjuyalkutaj2012@gmail.com
XXX दारु स्त्रोत्रम XXX
Poet Harish Juyal
विश्वेश्वराय 'सुरा' पिये , प्याज की दाणी म घुट्टी लगे
भेळउन्द प्वडाय मुंड कच्याय , कुकरोन तैकू थ्व्बड़ो चटाय
भ्रात्री स्नेह उपदेसिका
ख़ास भायुं मा खुंकर्यूळ हवायो एका कारिज मा हैंकु नि आयो
इका उन्नति मा हैंकु जळन्ति म मनुष्य रुपेण ढयबराश्चरंती
हरिओम् तत्सत्
जुमळी दिदा ब्वाद हरिओम तत्सत , सम्सूत रातिम ब्वादा सरांद
भैर कनु रौंद नमो शिवाय: ,भितरम जैक भुटुवा खुज्यांद
तीर्थ जातरा समापन पूजा
काकी बदरीनाथ जातरा बटे आई , कुडै मुंडळी मुंग झट्ट गाई
यकचुट गाळयों परसाद द्याई, घरम्याळी काकी नमो नमस्ते
ख्व्बळया
ख्व्बळया गिची से कबि छंच्या कबि चुनमुंडू कबि बडी पकाणम
च्यूड़ा बुखाणम त कनक्वे चपाणम , बिभूक्षितम किम ण करोति पापम
विद्यार्थी
मैच चेष्टा ब्व्गठया ध्यानम , सुंगर निद्रा तथैव च
डिग्ची हारी किताबी त्यागी , विद्यार्थी पाँच लक्षणम
परमेश्वर इ क्या ?
कवि -शूरबीर रावत
भगावन
तुमन बचन दे छौ बल
यदा यदा ही धर्मस्य …।
वै दिन बिटेन आज तक
जुग बीतिगे तुमारि जग्वाळ मा /तुमरि ई
सृष्ठी मा झणि रोज होणा छन
कतनै पाप -महापाप
हे शम्भो !
तेरी जटा बटी ब्वगदि गंगा बि आज
कतना
कजोळेगे /पाप्युं दगड़ा
धर्म्युं धरम बौगिन खबिन
कतनै विद्वान्।/किलै चाणा छन जोग लेणु ?
हे ईश्वर !
तुम जणदै छौं कि तब
रावण लंका बटि
कंस मथुरा बटि
(कु ) शासन चलान्दा छा
पण अब त
अयोध्या -गोकुल की धरती ही
रावण - कंसुं से भरीं च
अब त प्रभु
ना नौ हजार अवतार बि कम पोड़ल !
बदरि -केदार नि रयां अपणा
कवि -प्रेम बल्लभ पुरोहित 'राही'
बदरि क्यदार अब नि रयाँ अपणा
जु मोटी रकम करला भेंट
वु दर्शन पाला
बकि गरीब -गुर्बा
खौंळे तैं , घौर आला।
छुमा स्याळि छ्वीं करद वो कवि ह्वे ग्यायि
कवि -लोकेश नवानी
जौंकि चलि नी दिल्लि मा छंट्याँ महाचकड़ैत।
बणगिन पंच पर्वाण इख , करण लग्याँ पंचैत ।1।
बीं से बि कम बोल्दन छोरा विदेसू भेज्यांन।
वो भाषा साहित्य का यख छन पंच परवाण । 2 ।
घौरम भ्यू करदन बड़ो भाषा से बिखळाण ।
सभा मिटिंगु मा छन बण्या , भाषा का विद्वान ।3 ।
छुमा स्याळि छ्वीं करद वो बल कवि ह्वे ग्यायि ।
जो कवि छौ वो देखि की आंसु फुंजद रै ग्यायि। 4 ।
कविता जब जब भी बणद कै चारण कू गीत ।
चरणवन्दना मा लिख्युं वो साहित्य त नि हूंद ।5 ।
सच तैं दबै नि सकुद क्वी करल्यो कतग प्रयास।
बिना ढुंड्याँ चुप रैंदु नी , सूण बेटा इतिहास। 6 ।
यां से बडु परमाण क्या कलयुग ऐगे घोर ।
कवियों प्रमुख बण्यु हैंकै कविता कु चोर । 7 ।
थुपड़ा लगै की मीलि गिन वै इनाम खिताब ।
पर समाज से मन को रैगे केवल ख्वाब । 8 ।
सर्वाधिकार @ लोकेश नवानी , देहरादून
राम प्रसाद कोटनाला की व्यंग्य कविता
दादा हुयुं छाई हरान
कुर्स्यळी जनि मुखड़ी
मोर जनि नाड़ी
भैर हलणु छाई
खिरबोज कु दाणु जनु पुटगु
बौ दिखेणी छै पर्या जनि
नौनि जन सरकंडा
नौनु गिंदड़ु बण्यो छायो
हमरु गढ़वाळ
A poem by Greatest ever Garhwali poet Kanhya Lal Dandriyal
खरड़ी डांडी
पुंगड़ी लाल
धरती को मुकुट
भारत को भाल
हमरु गढवाळ
यखै संस्कृति---: गिंदडु , भुज्यलु , ग्यगडु , गड्याळ
सांस्कृतिक सम्मेलन--- :अठवाड़
महान बलि--- : नारायण बली
टेक्निसियन---- : जंदरौ सल्ली
दानुम दान----- : मुक्दान
बच्युं---- निर्भागी
मर्युं -----भग्यान
परोपकारी --- बेटयूँ को परवाण
विद्वान् ---- जु गणत कैर जाण
नेता -----जैन सैणो गोर भ्याळ हकाण
समाज सुधारक---- : जैन छ्न्युं बैठिक दारु बणाण
बडू आदिम ---- जु बादण नचाव
श्रधापत्र --- बुराल़ी, बाघ अर चुड़ाव
मार्ग दर्शक ---बक्की
मान सम्मान ---- सिर्री फट्टी अर रान
दर्शन ---- सैद, मसाण परी अर ह्नत्या
उपचार ---कंडाळी टेर , जागरदार मैर , लाल पिंगळी सैर
खोज ---बुजिना
शोध --- सुपिना
उपज -- भट्ट अर भंगुलो
योजना - कैकी मौ फुकुलो
उद्योग ---जागर , शाबर , पतड़ी
जीवन -- यख बटे वख तैं टिपड़ी
व्यंजन ---खुन्तडो अर बाड़ी
कारिज ---बया, बरखी अर बोतल
पंचैत ----कल्यो की कंडी
राष्ट्रीय पदक --- अग्यल पट्टा , पिनसन पट्टा , कुकर पट्टा
बचपन ----कोठ्युं मं
जवानी --- पल्टन , दफ्तर , होटल
बुढापा --- गाल्यूं फर , चूलखन्दर्युं फर
आशीर्वाद -----बभुतै चुंगटी
वरदान --- फटगताळ , नि ह्व़े , नि खै , नि रै, घार बौडी नि ऐ
आयात ---खन्नू खरबट अर मनीऔडर
निर्यात ---छ्वाड बटें छ्वाड तैं बाई ऑर्डर
चुसणा
Part of a poem by Greatest ever Garhwali poet Kanhya Lal Dandriyal
कविता मेरी सरी चुसणा फर
ध्यान लगाओ चुसणा मा।
काम काज तैं कगर्वट धरि दयो
सोच फिकर तैं चुसणा मा।
……
चुसणा औंदा काम हमारा
हूणा से जाणा तक।
सुणदा छौ ता टक लगै की
नी सुणदा ता चुसणासे।।
.
….
राज च चुसणौ सरा जगत मा
करता धरता चुसणा ही
कोर्ट कछेडी दफ्तर जतगा
मुहर च लगदी चुसणा की ।।
….
कर्ज निकालो ऐश उडाओ
कमी न खाणा पीणा से.
बच्यां रैल्या ता दिए इ जालो
मोरि जैल्या ता चुसणा से।।
….
पाणी ग्रहण की आड़म दगड्यो
छिन पकड़ान्दा चुसणा ही
….
पौणै मेहमानदारी जै कन क्या ?
रस कस सबि जीबन चखणा
नकद नारायण कीसाउंद जाला
कपाळ पर लगणा चुसणा ।
….
गुरु द्रोणा बी माणदा छाया
विकट शक्ति चुसणा की
एकलव्य से गुरु भेंट मा
मांगे उंना चुसणा ही।.
….
चुसणै कविता लेखी पुंगडम
रैग्यों डंकुळा चुसणा मा
आई बरखा रुझि गैं कागज़
कविता बि चलि गै चुसणा मा।.
मौत का जागर
(गजल सम्राट मधुसुदन थपलियालै कुछ गजल )
मौत का जागर लग्युं छ आज ब्याळी
जिन्दगी ह्वै ग्यायि डौंर -थाळी।
आग चुल्लौं नांघी कोठार पौंछी
पाणी धैरी की नजीकु छिल्ला बा ळी।
तीस माणी , भूख पाथी, सात जीवन
पुंगड़ी पटुळी सेरा सारी पांच नाळी।
बाघ का जजमान बणगिन घ्वीड़ -काखड़
मनख्या -मनिख चैरिगे सरा हर्याळी।
.
धगुला देखिक रौंस नि खै कागजूं मां
दस्तखत त असली छन पण हाथ जाळी।
बौग्दु पाणी हेरी की निरसे ना गैल्या
तेरी गंगा होली त त्वैमा ही आली
Copyright @ Madhusudan Thapliyal , Haridwar
नौटू की बहार मां
कवि :स्व झब्बन लाल विध्यावाचस्पति (1934-1996)
(यह गीत स्व ने झब्बन लाल विध्यावाचस्पति ने एकेश्वर विधानसभा चुनाव लड़ते भाषणों में कहा था )
नौटू की बहार मां वोट न बिकै दिंया।
लडडू दाणी धौति मां अफु नि बिकी जन्या।।
अंयु राज आज यो रावणु का हाथ मां ।
गरीबु की हंसी कदीं बंगलों की शानि मां ।। नौटू की बहार मां .…
घूमला बजरु मा डांडी कांठी रौल्यू मां।
बखाला फौन्दरू तैं गरीबू सताण मां।। नौटू की बहार मां .…
आज भोळ आला ये बिरली का भेष मां।
दूध पेकी छिन्गुरयाला शेर का ठमाण मां।। नौटू की बहार मां .…
गांधी की धरीं ढकीं लाग्यां छन लुटाण मां।
राति जाला थाति मां पदनू का पास मां।। नौटू की बहार मां .…
बैर भोउ फैलंदी भै बंधू का बीच मां।
आरी धैरी चीरा कदीं जाति गोळ रींडा मां।। नौटू की बहार मां .…
सर्वाधिकार @ विजय मधुर
कुमाउंनी -गढ़वाली कवियों को स्व भजन सिंह सिंह का संदेश !
श्री भजन सिंह आधुनिक गढवाली साहित्य के लौह स्तम्भ मने गए हैं। गढ़वाली साहित्य के इस काल खंड का नाम सिंह युग कहते हैं।
स्व . भजन सिंह सिंह ने कविता पर इस प्रकार दी है -
काव्य कामनी से करी अति अवैध संबंध ।
बणणा छन इख अकवि कई , तोड़ी छंद प्रतिबन्ध ।।
कठिन काव्य को प्रेत इख , पैलि छयो एक ।
ह्वैनि 'काव्य का प्रेत ' इखs अब ये अकवि अनेक ।।
कवि तैं नित अनिवार्य च छंद शास्त्र को ज्ञान ।
निथर च कवि व्यक्ति इख , जो कल्पना प्रधान
मदन डुकलाण कि गढवाळि गजल
उत्तराखंड : दस बर्स
[ गढ़वळि गजल विधा तै अग्वाडि बढ़ाणम मदन डुकलाण क काम भौत इ जादा च . मदन डुकलाण कि गजलों खासियत या च बल यूँ गजलों मा पहाड़ क सरोकार त होंदी छन दगड मा गजलूं पर गढवळी छाप पुरी तरां से रौंद. फिर गजलूं मा एक तीस हूंद , एक टीस हूंद; , रूमानियत हूंद, एक तरलता हूं, एक बौगाण (बहाव) हूंद .मदन कि हरेक गजल बंचनेर तै चौन्कांदी जरूर च अर पाठक तै घड्याणो /सोचणो मजबूर करदी . कबीर कु उलटवासी या विरोधाभास दिखणायि त ल्याओ मदन डुकलाण कि गजल बाँचो - भीष्म कुकरेती ]
मिल त वो अपणो जीवन इनी भ्वाग भैजी
बचपन रौ नांगो जवानी पसिना मा बौग भैजी I
अर जैका बान मिल यो जोगी को भेष धारो
वो भी कबि णि मीलो , छौ मेरो भाग भैजी
जै बि दै गास-गफ्फा, वी बिल्कदों कुकुर सि
आंदो च नी समज मा दुनिया को राग भैजी
चौछड़ी च हाई हाई, लुटालुटी मची च शोषण
यख न धुंवा, न खारो , कन भारी आग भैजी
अब ये मुलक का ढिबरा नि जळकदा-बिचळदा
यो रंग को सफेद फैली गे बाग़ भैजी
अब ज्वान ल्वैइ परा बी कुचः रै चरक -फरक नी
जाणा छन अबट ये, लग कैकु दाग भैजी
(साभार- हिलांस, जन.फरवरी १९८९)
सर्वाधिकार @ मदन डुकलाण , देहरादून . २०१२
नेत्र सिंह असवालै गज़ल
कखड़ी लगीं छ ये पर, गुदड़ी लगीं छ क्या
न्यल्दु क्या छै रे छ्वारा, नजीक देख आ I
साडी मुलक मा छन भमक्यां झाला विकट छन
पिंपरी कु तरसणा छौं , कन फुट कपाळ ग्या I
बलवंत सिंह रावत कि गजल
जिकुडि कि खैरि कैमा लगाण
तिसलु रै ग्याई तिसलु पराण I
क्वी नीच कैकु दुन्या मा दगड्या
कैकु कजै ना कैकी कज्याण I
महावीर बडोला कि गजल
कुछ ना कुछ पैनी अबत पैनी नजर हूण चैन्द भै
जाड़ से नि रैठा मगर असर हूण चैन्द भै I
कुटज भारती कि गजल
जगरी सृस्था वेद कु , बक्या बण्या ब्रह्मा जख
मोंळ मादेव थै धुपाणी सुंगाणा रै सदान I
चन्द्र सिंह राही कि गजल
एक मनिख द्वी मुखडि देखि भळि ऐ
असली क्वा नकली क्वा जरा पछ्याण धौं I
गिरीश पंत मृणाल कि गजल
खौरी का बारा , बिज़ी ग्याई कविता
लेखिक, पौढीक 'से' ग्याई कविता
उमेश चन्द्र सिंह रावत कि गजल
अब बदल्यलि मिं अपड़ी आँखी
तयार आन्खुंन अब दुन्या थै द्यखणु छौं I
आशीष सुंदरियाल कि गजल
वीं क बारम क्या बतों सब्बु तैं
जै देखी खुद भूलिग्यों अफु तै I
गणेश खुगसाल 'गणि' कि गजल
वूंकी किरपान बैठों किस्तिम
बल वांफर पैलि हुयुं छेद. I
देवेश जोशी क गजल
कबि त छटैला ई जाळा दगड्या
कबि हमारा बि दिन आला दगड्या
गायक श्री नरेंद्र सिंह नेगी जी ग़ज़ल
भटकुणउ छौं स्वर्ग माँ बाटू खुज्याणु छौं
बीज छौं वीं डरती को माटु खुज्याणु छौं
जख तलक हवे साक निभईल्या
म्वरि म्वरि की माँड पेल्या
रात भर तेरी छुवी माँ हुंगरा दिणु रौ बिजी
बिनसरी म मेरी बारी आई अर भग्यान स्ये गई
महेन्द्र सिँह राणा 'आजाद' कि गजल
मायाक समुण आज भी सिराणा रे ग्यायी
त्येरी माया मा बिज्यु ही रे ग्यायी!
चिट्ठी लिखि-लिखिन नि थकि मेरी हाथि
पर जति लिखिन सब खिसन रे ग्यायी!
जति भी चुनीन फूल तेरा नौँ का
सभी फूल माया का देल्योँ मा रे ग्यायी!
स्वीणौँम तेरु ख्याल, ख्यालोँम तेरी मुखड़ी
मुखड़ी तेरी म्यारा स्वीणोँम रे ग्यायी!
दिन बिती रात, इनी बिती जाल साल
सैरी जिन्दगी त्येरी मायाम रे ग्यायी!
त्येरी इखरी माया म्यार जिकुड़ी मा रे ग्यायी
त्वेँते लिन्यु समुण सिराणा मा रे ग्यायी॥
महेन्द्र सिँह राणा 'आजाद'
सर्वधिकार सुरक्षित
www.mahendrarana.weebly.com20/08/2012
उमा भट्टअ गढवळि मायादार /प्रेम युक्त गजल
(Garhwali gazals, uttaraakhandi gazals, Himalyan Gazals, North Indian language Gzals, Indian languge gazals)
तुमारि नजर का हम त वां हकदार इ नि छा
भले दुनया मा हमारा कदरदार कम नि छा ।
हार मानि हमुन अपडि जिन्दगी से अफ़्वी
निथर हमारा खरीददार दुनिया म कम नि छा ।
ये ! दगड्या त्वे मिल ण से पैल मेरी दुनिया मा
यकुलास त छै पर क्वी रंज गम नि छा ।
अब रुड्यू राति बि लम्बी लगदी
त्यरा मिलण से पालि क्वी यन बात नि छै ।
काटण च पड़नि कै दोषी की सिं चार
तनै त दुनिया मा हमारा तरफदार कम नि छा ।
तुमारि नजर का हम त वां हकदार इ नि छा
भले दुनया मा हमारा कदरदार कम नि छा ।
Copyright@ Uma Bhatt Rudrprayag
प्रस्तुति भीष्म कुकरेती
Garhwali gazals, uttaraakhandi gazals, Himalyan Gazals, North Indian language Gzals, Indian languge gazals series ....
मधु सुदन थपलियाल क गजल
- मेरी गाती को पाणी बणि गे परवाण
लवाई का नौल़ा-छोयों मा आयी गे बुस्याण
२- वोंको बागी मेरी भैंसीs माया नि बिंगदु
बेलाड़ू दे द्यावा यीन कबि नि बियाण बेलाड़ू = जन्वारून तैं गैबण क़रणो टैक्स
३- लमडेर बैखों का मुल्क मा माटा का देवता
सुना-सी कुंगल़ी बांद छ धुन्गों की आण आण =कसम, आन
४-धारा -पंदेरा, घाट -राठ जमिगे सिंवाल़ू
पाणि से अनमोल छन यी रुपयों की खाणी
-- - मिलिगे अपणो राज लेकिन
कन मा चललो काज लेकिन
२- गीत लगणी छन बल घुघूती
कास बजौंला साज लेकिन
३- पैन्छा मा छ सारा मवासी
कनम द्योंलो ब्याज लेकिन
४- खाली अन्न -धन क कोठार
जिकुड़ी पा छन नाज लेकिन
५- ब्याळी -पर्सी त गैगी फूका
फिरी ग्यायी आज लेकिन
६- हथ कापाळी थैं खज्याणा
घुण्ड बंध्युं छ ताज लेकिन
७- ह्वेई गेनी राजा मंग्त्या
औंदी नी छ लाज लेकिन
- यू जिंदगी को मेल छ
मौत को एक खेल छ
2- दुखुम सुकू, सुखं हैरू
डाळी मा को बेल छ
३- चिफळऊ मन च रेडी ना
पाणी मा बि तेल च
४- भागिकी बि मुक्ति णी छ
या त खुल्ला ही जेल छ
५- आंखी नाकै सिस्त रख
हरक -फ़रक मा भेळ छ
६- अपणी खैरी बीराणु सुख
खुजे ल्हे तख़ सेळ च
७- सीटी, धुंआ , छ्क्क -छुक्क
मुजदा क्वीलौंS रेल छ
गजल सम्राट मधुसुदन थपलियाल की कुच हौरी गजल
झूठ- सच्च की जग्वाळ
आज - ब्याळी , पर्सी भ्वाळ
पाणी पंदेरों सुखी
बंठों बैठिगे सिंवाळ
देळी देव की नान्घी
चौक लमडेर फ़िक्वाळ
ढयब्रों -बखरों को मुल्क
रिक बाघ की बमताळ
जिकुड़ी तिसल़ी चौमास
आँखी -आंख्यूं बस्गाळ
राज वूं की छ वूंकू
जॉनका खीसा ज्यून्दाळ
कुकुर बिरलोँ यार
मनिखों दगड़या स्याळ
पुंगडी - पाखी हनुमान
फसल सीता को घ्याळ
Copyright @ Madhusudan Thapliyal, Haridwaar, Uk , India, 2010
मदन डुकलाण की कुछ गढवळि गजल पढ़ कर आप भी धष्माना जी से सहमत होंगे की गजल को गंजेळी कविता /गंजेळी गीत कहना उचित है]
कुछ भितरों लोग कळेजी छौंकणा छन,
बाकी चौछ्वड़ी पेट सबका धौंकणा छन I
नी च क्वी गैल्या मेरी, मंजिल बि नी च,
खुट्टा छन कि आस मा ये दौड़ना छन I
ब्याळि उरड़ी आई, फ्यूंळी सबि झैड़ गेन
किनगौड़ा छन आज बि हंसणा छन I
जौं सिखै छौ ब्याळि , हमना ब्वन-बच्याणु ,
आज गिच्चा वो इ हम पर भौंकणा छन I
न त क्वी उमेद, न आशा रईं च ,
जिन्दगी दुखदो ठस्वलणा -फोड़णा छन Iखून की रेल छन
प्रसिद्ध गढवाली कवि नेत्र सिंह असवाल की कुछ गढवाली गजल
मुखै ऐथर सौ चरेतर करदीं लोग
पीठ पीछ सर्र , भूलि जैन्दि लोग I
**
गाळि दियांला , नुँना कि म्वरदा
फिर भी रोज नई, गाळि दिंदि लोग I
***
ऊंस चट्याँन , तीस नि जांदी
तीस बढ़ाणौ , ऊंस पिंदी लोग
**
म्वरणु भजुणु अब आम बात छ
बस गीत मुंड हलैअ , मिसांड रंदी लोग I
**
उज्याड़ बाड़ खांद , चुप द्यखदा रंदी लोग
निगुसें का ढांगा थैं , कच्यांद रंदी लोग
**
सर्वाधिकार नेत्र सिंह असवाल, नई दिल्ली
वीरेन्द्र पंवार की गंजेळी कविता (गजल)
[गढवाली गजल, उत्तराखंडी भाषाई गजल, मध्य हिमालयी गजल, हिमालयी गजल, उत्तर भारतीय क्षेत्रीय भाषाई गजल , भारतीय क्षेत्रीय भाषाई गजल , दक्षिण एशियाई क्षेत्रीय भाषाई गजल , एशियाई क्षेत्रीय भाषाई गजल , लेखमाला ]
क्वी हाल नी दिखेणा चुचौं कुछ करा
पौड़ छन पिछेणा चुचौं कुछ करा
नांगो छौ त नंगी ही रेगी नांग