Author Topic: Collection of Exclusive Garhwali Folk Songs-गढ़वाली लोक गीतों का संग्रह  (Read 37430 times)

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1




          Nanda Jat Jagar : A Great  Concern Over Foeticides

       
              नंदा ज़ात जागर : महिला -पुरुष अनुपात  के प्रति सम्वेदनशीलता

       (Garhwali Folk Dance-Songs, Traditional Dances-Songs of Kumaun)

                         Bhishma Kukreti

     Many new generation young people take folk literature as useless culture and never cares for the real values hidden in those people sayings by means of proverbs, folk stories, folk songs and Jagar.

    Today, all over India, anthropologists, women activists, social activists and government agencies are worried over foeticides in many places and the decrease in female child  ratio against male children. In most of the cases, it is found that the fetus is destroyed after detecting  the female embryo in pregnancy .this custom will bring many social and economical problems in India .

Our forefathers were very much aware about equal balance between male and female ratio and that is why our society created the following Jagar while worshiping Nanda Jat in her Jatra. This Jagar is performed when Nanda deity starts her journey to her in laws house from her Mayaka. The song of Jagar is very tender and women folk start weeping listening this heart breaking Jagar song .

The special characteristic of this Jagar song is that Nanda Devi curses her Mayka that they will not have female human beings and female calves because the male oppressed the females .. This Jagar song is to preach people not to oppress females and be aware about equal male –female child ratio.

           नंदा ज़ात जागर
 

सटेडि  पुंगडि मैत्यों की सुखा पोड़ी  जैन

झंगरेडी पुंगड़यों   मैत्यों की झड्या    ह्व़े जैन

कोदाड़ी पुंगडों मैत्यों की चाली जामी जैन

गेंवाड़ी पुंगड़ी  मैत्यों की फ्यूंळी फूली जैन

भैसों का खरीक मैत्यों का बागी इ बागी ह्वेन

गायों का गुठ्यार मैत्यों का बोड़ इ बोड़ ह्वेन

भायों की संतान मैत्यों की नौनि ना ह्वेन

सिसुर जाण की बेला कैकु ना ऐन



Reference : Abodh Bandh Bahuguna :Dhunyal

Copyright @ Bhishma Kukreti

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1


Spring Depiction in Folk Songs of Garhwal and Various Other Countries

                                                             Bhishma Kukreti

              (Garhwali Folk Songs, Kumauni Folk Songs, Himalayan Folk Songs, Folk Songsof North India)

               Spring season plays a great role in the human life and depiction of spring in folk andother literature becomes a common aspect in all types of literature in allcommunities across the globe.

  Geoffrey Charlsworth states that spring makes its own statement.  However, famous Garhwali  writer Puran Pant ‘Pathik’  adds into this quote that “Yes ! Spring makes its own statement but poets make the statement forever”.     InGarhwal and Kumaun, when spring arrives there is celebration of spring festival(Vasant Panchami). The villagers dance and sing in the evening for showing thearrival of spring. The following song is a symbolic folk song. The brother in law(elder sister’s husband) or Bheena  isthe symbol of lover. The girl opens her love sense in the form of flowers ofvarious plants and tress which are blossomed at the arrival of spring

 

                                 वसंत आगमन का प्रेम भरा गढवाली गीत

                                                    इन्टरनेट प्रस्तुति : भीष्म कुकरेती

                                                   मूल स्रोत्र : डा शिवा नन्द नौटियाल

 

                    ग्वीराळ फूल फूली गे म्यारा  भीना  O Bheena! Thereis blossom on Gweeral

                   माल़ू बेडा फ्यूंळड़ी फूलिगे भीना     O Bheena ! Fyunliis also blossomed 

                झपन्याळी सकीना फुलिगे भीना  O Bheena !  Sakina are blossomed

                घरसारी लगड़ी फूली गे भीना O Bheena near Village field, Laya areblossomed

                द्यूळ थान कुणजु  फूलिगे भीना O Bheena in worshiping places, Kunj are blossomed

                  गैरी गदनी तुसार फूली गे O Bheena! In deep valley, Tusar are blossomed

                 डांड्यू  फूलिगे बुरांस भीना O Bheena! Thereare flowers beds on the hills and mountains

                ड़ळ फूलो बसंत बौडिगे भीना O bheena Spring has comeback as all tress are blossomed

                 बसंती रंग मा रंगदे भीना O Bheena! Color me in Vasnati yellow colour

                ग्वीराळ फूल फूली गे म्यारा  भीना O Bheena! There is blossom on Gweeral

                           

   Spring Depiction in  SakuraSakura a  Japanese Folk Song

              Springs attract every human being.the following song was created in nineteenth century by University academiciansbut became popular as if it is a folk songs of Japan and is now arepresentative song of Japan for international audience.

Sakura Sakura                                               Cherry blossoms Cherry blossoms 

Noyama mo sato mo                                      on meadow hills and mountains

………….                                                              …………..

Izaya izaya                                                            come now come now

Mini yukan                                                            Let’s look at last

The folk or Japanese representative song is also a love song and there are symbols and images of nature which show the sign of love.

                      Spring Moon Light a Traditional Chinese Music

             Spring attracts very society and China is not exception. The song ‘ Spring Moonlight on the Flowers by river” is very famous and popular music /song of China.

                               Symbolic Hungarian Folks Song about Spring

 

              Spring is lifeline of human beings for various tasks. That is the reasons human beings created various types of songs for spring. For example, there is a Hungarian folk song as:

The spring wind blows the waters, my flowers

Every bird searches fora partner, my flower

 And , I whom should choose, my flower

I choose you, you choose me, my flower

In this very interestingHungarian folk song, the spring blower water means due to spring snow melts and my flower means that my love.

The analyst of this Hungarian traditional  song rightly states that spring is renewal, the symbol of birth, life.. and love..all over world.

               Spring Depiction in Swedish  Folk Song

 

  The spring metabolizes the human beings emotionallyand physically and there is geographical transformation too. The unknown peoplecreated hundreds of folk songs related to spring as there is a very attractiveSwedish folk song “ner det voras I bland….” . Famous music composer Gery Jones  translated the original Swedish traditional songas :

When it is Spring timein Rockies, I’ll be coming back to you

To my sweetheart on themountain, with your bonny ey so blue

Once again I will say “Ilove you”, where the birds sing all the way

When it is Spring timein Rockies , in the Rockies far away

   Cu Cu Cu Children Folk Songs in Italian, Germanand Spanish languages

 Cuckoo starts singing in spring season andmost of the languages have the folk songs related to cuckoo singing the song asfound in Garman, Spanish and Italian  languages. The following is Spanish version ofchildren folk song related to spring:

Cu, Cu, Cu Cu

Se oye cantar

Es el cucililo …

Cu, Cu, Cu Cu

Quirer decir

  When there is children song pertaining to spring, that is the proof that human being is affected emotionally and physically byspring

 The above analysis state that spring brings geographicalchanges and human beings create poetries around spring as most of the languagepoems are having depiction of  spring.

Copyright@ BhishmaKukreti

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1


                  Jagar for Blessing : Making People Positive Thinker

                  आशीर्वचन जागर

(Culture and Folk Literature of Kumaun Garhwal Himalayas )
 
 
                     Bhishma Kukreti
 
   People arrange Ghadela or Pando Nrity etc for worshipping deities. The Jagari narrates poetic story and plays musical instruments  Daunru-Thali or Dhol-Damau
 
  At the end Jagari on behalf of deity or Bhoot provide blessing in Jagar style (Bhaun) . This blessing  Jagar is absolutely for enhancing the self esteem, self confidence, self moral and is definitely a positive notes for those who arranged Dev Poojan /Ghadela/pando Nrity /Ranso etc and for audiance too. This is marvelous piece of enhancing self confidence of devoties . There are direct blessing words and symbolic too

I salute to creator of the poem .

  Today psychologists charge unbelievable fess for making patient postive or changing negative frame of mind into POSITIVE FRAME OF MIND and suggest them to speak as " Iam Ok , I will succeed , I believe, I will be healthy, i will have wealth for future.." Our forefathers were born psychologists and they created following poem for creating positive frame of mind for whole population of village

Definitely at all ages making people in postive frmae of mind is difficult job but our folks found the way with the help of Ghadela-Mantra-tantra  etc . The said poem is still valid for who are in villages, towns, cities, metros or are travelling to Marsh

           यूँको राज राखी देवता

           यूँका माथा भाग  दे देवता

           यूँका बेटा -बेटी राज रखी देवता

           यूँका कुल की जोत जगै देवता

            यूँका खजाना जस दे देवता

            यूँका डंड़याळी भरीं रै देवता

             यूँका साग सगवाड़ी रोज रै देवता

               नाज का कुठार  दे देवता

             धन का भण्डार दे देवता
         

Curtsey : Book by Dr Shiva Nand Nautiyal

Copyright Bhishma Kukreti

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Spiritual Folk of Literature Kumaun -Garhwal, Himalayas
 
                       Badrinath Jatara  Jagar 
 
                         बद्रीनाथ जी का जातरा जागर
                         Presented by Bhishma Kukreti
 
 Narad said  in Narad sutra

भक्त एकान्तिनो मुख्या :
 
कंठावरोधरोमंच्वाश्रुभी : परस्परं लपमाना: पव्यन्ति कुलानि प्रिथिवो च

तीर्थोकुर्वन्ति तीर्थानि सुकर्मोकुर्वन्ति कर्माणि स्क्छ्हास्त्री कुर्वन्ति शाश्त्राणि

Narad says that wherever Bhaktas or devotees walk it becomes Pavitr or poise . When people go for Badrinath tour , the Bhaktas sing and dance on the following relgiou song

The dance is free style and depend upon the groups and place of travelling

जै ब्वालो बद्रीनाथ की झमको, दरिशन  करण तुमारो जी झमको

स्यों ऐगी जातिर जी झमको , देश देसु का लोग झमको

खोंळी देवा फाटिक जी झमको , जातिर ऐ गेन जी झमको

मूलक मुल्कों का लोग झमको , जै ब्वालो बद्रीनाथ जी की झमको

दरशन करण जी तुमारो झमको


Refrence Dr Shivaa nand Nautiyal 's book

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Culture of Kumaun -Garhwal , Himalayan Culture

   Jatra Jagar  : A Religious Song for Initiating Pilgrimage Tour

                जातरा जागर

 
 
 (Folk Literature of Garhwal -Kumaun , Himalayan Folk Literature )
 
                       Presented by Bhishma Kukreti

 When Garhwalis and Kumaunis start a pilgrimage tour as Seem jatra, badrinath jatra , they call jagari to sing the religious Jagar. the jatra jagar is totally based on auto suggestion psychology . In old age, when touring to far place was difficult the pilgrimage tourists require a strong mental state . These jagars are to frame the positive mental state for pilgrims that they see successful tour . The Jagari narrates the story of a deity where the deity wins the war or battle over evils and by this way the religious travellers used to visualize success . when you visualise success definitely you get positive state of mind in this Jagar performance, people dance and see off the tourist to go pilgrimage places


जातरा जागर : धार्मिक लोक   गीत

पंचशिला थान पंचद्यौ  की जागा

उच्चो मन्दिर निस चंद्रभागा

मन्दिर पाछा पाणी निगास
 
सिला - सणेसुर  शिवलिंग ख़ास

म्द्निर आगा शिवजी को सांड

द्वार सोबदा कांसी को घांड
 
मन्दिर मा छायो बडो भारी दैंत

मारी खायो ऊन पुरेत

जो बि पुजारी पूजा लागा गें
 
सी वूं दैन्तुन तखी खैन 
तबी की बात तख जातरा मा

अगस्त मुनि जी पैटी गीना

तीन सौ मन्दिर छाया जख

मुनि माराज ऐ गेना तख

झोंळी कमंडळ मुनि हात लेद
 
सिला जाण  की तैयारी करद

दक्षिण देस बटी मुनि आयो
 
उत्तरा  खूंट  उज्ज्याल़ो छायो
 
अगस्त मुनि च जौंको नाऊँ
 
ऐगीन जब बामण  गाऊँ

बुडड़ी  बामणि रुण लैगे
 
नाती अपण न्ह्वोण  लैगे

मुनि माराज तैं दया ऐगे
 
रुणो कारण   पुछण लैगे

किले बुडड़ी इति माप रोंदी ?
 
बोले बुड्डी ना रोंदी रोंदी

पूजा ल़ाण को मिन द्योल जाण
 
नाती दैन्तुन यू तखी खाण 
 
आज की पूजा वख  मी लगौन्लू
 
तेरो नाती तैं बचाई द्योंलू
 
बोले मुनि जीन बामणी मा
 
पडिगे  बामणी चरणों मा

आरती धुपाणी मुनि हात लींद
 
द्योल जाण की तैयारी करद
 
रागस कुण्डी का घेरा ऐग्या
 
शस्त्र दैंत सी खड़ा ह्व़े गया
 
तब मनि जी कुख मली की
 
मैल को गोल़ा  एक बणाइ

गोला दैंत का बीच चलाई
 
प्रकट बणी कुक्मुंडा माई
 
खुन्करी खप्पर हात मा लेंदी
 
दैंत को ल्वे खूब पेंदी
 
छप छप काटे मुंड रागसूं का
 
एक दैंत का दस दैंत बणी गे
 
देखी माता न दैन्तु की लैना
 
हातुं का हत्यार   छुटी गेना
 
अगास बटी तब वाणी हेगे
 
मुनि माराज बि सुणण  लैगे

हत्यार सब पेरू दबावा

दैंत को खून माथा लगावा

सुणी की माता ना उनी कायो

दैंत सब नष्ट होई गायो

कुंड मा रागस मोरी गैना
 
ड़ी दैंत बची भाजी गैना
 
एक दैंत सणेसुर भाजी
 
हैं दैंत बद्रीनाथ भाजी
 
दैंत का डैर मन्दिर माजा
 
तब बटी शंख नि बाजा

 
Ref: Dr Shiva nand Nautiyal Shyam Chham Ghunghuru Bajalaa , pg 20-23   
 
Copyright @ Bhishma Kukreti for commentary

 
 

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
          ढोल सागर के बारे में जानकारियाँ -१

                    प्रस्तुतकर्ता : भीष्म कुकरेती

         ढोल दमाऊ गढ़वाल कुमाऊँ  के  पारम्परिक वाद्य यंत्र है इन यंत्रों को बजने वाले दास या औजी कहलाते हैं

  औजी का शि अर्थ है शिव भक्त

    ढोल सागर टाल सम्बन्धी ग्रन्थ है इस ग्रन्थ पर स्वर्गीय केशव अनुरागी , डा. विजय दस् काम कार्य उल्लेखनीय है तथापि अबोध बंधु बहुगुणा , मोहन बाबुलकर व डा विष्णु दत्त कुकरेती का कार्य भी उल्लेखनीय है भीष्म कुकरेती ने भी इंटरनेट पर ढोल सागर के विषय में जानकारी दी हैं

 जहाँ तक ढोल सागर का प्रश्न है यह अद्भुत दर्शन shaastr  है जिसमे शिव पार्वती संवाद वैसे ही हैं जैसे की विज्ञानं भैरव में है . ढोल सागर जहाँ गुरु गोरखनाथी सम्प्रदाय की देन है तो गोरखनाथी  भी शिव उपासक ही हैं इसलिए ढोल सागर पर विज्ञानं भैरव का प्रभाव पड़ना समुचित  ही है केशव अनुरागी ने ढोल सागर की गोरख्नाठी साहित्य के साथ तुलना की है (बैरिस्टर मुकंदी लाल स्मृति ग्रन्थ पृष्ठ ३३० )

जब की मै समझता हूँ ढोल सागर को विज्ञानं भैरव की दार्शनिकता के हिसाब शे देखना भी आवश्यक है.  जरा देखें की विज्ञानं भैरव व ढोल सागर में कितनी साम्यता है

    पार्वती उवाच

            श्रुतं देव मया सर्व रुद्रयामल्सम्भवं 
 
             त्रिकभेदमाशेषेण  सरात्सारविभागश : विज्ञानं भैरव --१---
 
            किम रूपम  तत्वतो देव शब्दराशीकलामयम --२--
 
             किम व नावात्मभेदेन भैरवो भैरवा कृतौ
 
            त्रिशिरोभेदभिन्नम  वा किम वा शक्तित्रयात्मकम ---३---
 
            नादबिंदुमयम वापी किम चंद्रार्धनिरोधिका:

             चकरारुढ़मन्चकम वा किम वा शक्तिस्वरुप्कम --वि.भ.---४--
 
विज्ञानं भैरव शाश्त्र के प्रथम सर्ग में पारवती शिव शे प्रश्न करते है की सुख का साधन क्या है

      इसी तरह ढोल बाडन प्रारम्भ  में ढोल वादकों के प्रश्न   उत्तर इस प्रकार हैं

     पार्वती उवाच ---
 
        अरे आवजी ! नहीं सास नही आस

        नहिं गिरी नहिं कविलास

        सर्वत धुन्द धुंधकारम 
 
        तै दिन की उत्पति बोली जै

इश्वरो उवाच

    हमीं उंकार उंकार तैं धौंधोकार

   नाद बूंद हमी , कवटों (कर्ता )  विनटो हमी
 
   निरंकार निरंजन हमारू नौंउ
 
    निरंकार ते साकार श्रिस्ठी रची ली   
 
    रची लेई नौखंड पिरथिवी
 
    अरे आवजी ! अगवान पिछवान बोली जै
 
     प्रथमे माई क़ि पूत प्रथमे 
 
      प्रथमे गुरु क़ि चेला प्रथमे
 
     प्रथम पौन क़ि पाणि प्रथमे
 
     प्रथमे बीज क़ि    बिरछि प्रथमे

इश्वरो उवाच --
 
   अरे आवजी गुणि जन प्रथमे सुन्न
 
    सुन्न से सुनान्कार सुनान्कार  से साकार

पारवती उवाच

    अरे आवजी कस्य पुत्रे भवे शब्दम

     इश्वरो उवाच

     शब्द इश्वर रूप च , शब्द क़ि  सुरती साखा

    शब्द का मुख विचार , शब्द का ज्ञान आँखा

    यो शब्द बजाई हृदया जै बैठाई

   विज्ञान भैरव के प्रथम श्लोक से लेकर चौबीसवें श्लोक तक पार्वती व शिवजी का वार्तालाप ही ढोल सागर में  भी औजी प्रारंभ करते हैं 
 
हाँ ढोल सागर क़ि भाषा ब्रज है केवल कुछ शब्द ही गढ़वाली/कुमाउनी के है . दर्शन शास्त्र का ऐसा अनोखा ज्ञान है ढोल सागर

जहां तक ढोल सागर के प्रकाशन का प्रश्न है  ढोल सागर का संकलन सन १९१३ में पुरा हुआ और प्रथम बार सन १९३२ में ही प्रकाशित हुआ    (मोहन बोलकर क़ि सूचना )
 
मोहन बाबुलकर ने ढोल सागर को अपणी पुस्तक गढ़वाल के लोक धर्मी (१९७७) के परिशिष्ट में दिया   , केशव अनुरागी ने ढोल सागर के संगीत  लिपि भी लिखी डा विष्णु दत्त कुकरेती ने अपने ग्रन्थ में उल्लेख किया  . डा विजय दास ने    ढोल सागर के कई नए तथ्यों को साधरण जन को बताया

Copyright @ Bhishma Kukreti, bckukreti@gmail.com

 
 

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
                        ढोल सागर के बारे में जानकारियाँ -२

                             प्रस्तुतकर्ता  भीष्म कुकरेती

  ढोल सागर गढ़वाल -कुमाओं का दर्शन शाश्त्र है जो कि संस्कृत कर्मकांड में नही मिलता है . भाषा सरल व ब्रज  -गढवाली-कुमाउनी मिश्रित है

 ढोल कैसे बना इस पर औजियों के मध्य वार्तालाप हॉट है कि -

                   चारि जुग ढोल मड़ाया

                   विष्णु ने घोल्या (लकड़ी का खोळ बनाया )
 
                   पारबती ने बटोल्या (ढोल पर पूड़ चढ़ाई )
 
                    ब्रम्हा ढोल कन्दोरी चढाया (कंधे कि पट्टी )
 
                     महेश ने ढोल्या (और महेश ने ढोल धारण किया)
 
               इसी ढोल को शिव जंत्री कहते हैं .

   ढोल का उर्घ्व्मुखी मूल ही नाद कि शुरुवात है

                उत्तर ढोली ढोल का मूल

                पच्छिम ढोली ढोल क़ी साखा

                 दखिन ढोली ढोली का पेट

                  पूरब ढोली ढोली का आँखा

   आभार : केशव अनुरागी, नाद नंदनी (अप्रकशित )

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
                      [size=12pt]ढोल सागर की जानकारियाँ - ३ [/color]
                            .
                            भीष्म कुकरेती

 ढोल ताल में निम्न बाईस २२ ताल होते हैं


1- Dhunyal                   
2-Panch Badhai     
3-Daud Badhai   

4-Daud Shabad
5-Chauk Shabad
6-Adtali
7-Khodawa Painsaro
8-Jeet ki Painsaro
9-Pai ko Painsaro
10-Solhaman ki shrawanee
11-Yudbheed ki Jhakadi
12-Suraj ki kiranee
13-Madirau Painsaro
14-Tamas ko Painsaro
15-Akash ko Painsaro
16-Bhair Doon Ko Painsaro
17-Uthda ko Painsaro
18-Baithda ko Painsaro
19-Khadi Chal
20-Baithi Chal
21- Rahmani Chal
 22-Dudbudi Chal

--


 
 


Dhanyabad
Regards
Bhishma Kukreti

 [/size]

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
                             ढोल सागर का रहस्य

                             
                   प्रस्तुतिकरण : भीष्म कुकरेती

                   मूल संकलन स्रोत्र : पंडित ब्रह्मा  नंद  थपलियाल, श्री बदरीकेद्दारेश्वर  प्रेस , पौड़ी , १९१३ में शुरू और १९३२ में जाकर प्रकाशित

                    ( आभार स्व. अबोध बंधु बहुगुणा जन्होने इसे गाड म्यटेकी   गंगा में  आदि गद्य के नाम शे छापा, , स्व. केशव अनुरागी जिन्होंने ढोल सागर का महान संत  गोरख नाथ के  दार्शनिक सिधान्तों के आधार पर व्याख्या ही नही की अपितु ढोल सागर के कवित्व का संगीत लिपि भी प्रसारित की  , , स्व शिवा नन्द नौटियाल जिन्होंने ढोल सागर के कई छंद को गढ़वाल के नृत्य-गीत पुस्तक में सम्पूर्ण स्थान दिया, एवम   बरसुड़ी  के डा विष्णुदत्त कुकरेती एवम डा विजय दास ने ढोल सागर की व्याख्या की है )

            श्रीगणेशाय   नम: I श्री ईश्वरायनम : i श्रीपारत्युवाच  i ऊँ झे माता पिता गुरुदेवता को आदेसं ऊँ धनेनी संगति वेदति वेदेतिगगन ग्रीतायुनि आरम्भे कथम ढोलीढोल  की सीखा उच्चते i कथर बिरथा फलम फूलं सेमलं सावरीराखम   खड़कं   पृथ्वी की साखा कहाऊं पजी पृथ्वी कथभूता विष्णु जादीन कमल से उपजे ब्रमाजी तादिन कमल में चेतं विष्णु जब कमल से छूटे तबनहि  चेतं i ओंकार शब्द भये चेतं II  अथ ऊंकारशब्दलेखितम   II यदयाताभ्यां  मेते वरण गाद्यामह गिरिजामाप्रं आतेपरत्या हार करी तपस्या म्ये श्रिश्थी के रचते I सातद्वीप  नौखंडा i कौन कौन खंड i हरितखंड I भरतखंड २ भीम ० ३ कमल ४ काश्मीरी ० ५ वेद ० ६ देवा ० ७ हिरना ८ झिरना ० ९ नौखंड बोली जेरे आवजी अष्टपरबत बोली जेरे आवजी मेरु परबत I सुमेरु २ नील ० ३ हिम ४ हिंद्रागिरी ०५ आकाश ० ६ कविलाश ०७ गोबर्धन ०८ अष्टपरबत बोली जे गुनिजनम प्रिथी में उत्पति कौन कौन मंडल पृथ्वी ऊपरी वायुमंडल वायु मंडल ऊपरी तेजमंडल तेजमंडल ऊपरी मेघमंडल मेघमंडल ऊपरी गगनमंडल गगनमंडल ऊपरी   अग्निमंडल अग्निमंडल ऊपरी हीनमंडल  हीनमंडल ऊपरी सूर्य्यमंडल सूर्य्यमंडल ऊपरी चन्द्रमंडल I  तारामंडल I तारामंडल २ सिद्ध ० ३ बुद्ध ०४ कुबेर ०५ गगन ०६ भगति ० ७ ब्रम्हा ०८ विष्णु ०९ शिव ०१० निरंकारमंडल II  वैकुंटमंडल इतिपृथ्वी  की शाख बोलीजरे गुनी जनम बोल रे ढोली  कथम ढोल की शाखा I  उतब उतपति बोली जा रे आवजी I  इशवरोवाच I I  अरे आवजी कौन भूमि ते उत्पनलीन्यों  कौन भूमिते आई कौन भूमि तुमने गुरुमुख चेतीलीन्या कौन भूमिते तुम समाया I I पारव्त्युंवाच I I

अरे गुनीजन जलश्रमिते उत्पनलीन्या अर नभमिते आया अनुभुमिते गुरुमुख चेतीलीन्या सूं भूमितेसमाया I I  श्रीईश्वरीयउवाच I I  अरे आवजी कौन द्वीपते  ते उत्पन्न ढोल कौन उत्पन्नदमाम I   अरे आवजी कौन द्वीपते कनकथरहरीबाजी I I  कंहाँ की  चारकिरणे बावजी कौन द्वीपते मेंऊँ थरहरीबाजी कौन द्वीपते सिन्धुथरहरी बाजी कहाँ की चार चामणेबाजी  कहाँ की चार चरणेबाजी कहाँ की चारबेलवाल बाजी   I श्री पारबत्युवाच I I अरे आवजी ढोलं  द्वीपते उत्पन्न ढोलं  ददीद्वीपते उत्पन्न दमामं  कनक द्वीपते कनक थरहरी बाजी किरणो मंडचारचासणेलते चार किरणी  बाजे सिन्धुद्वीपते सिन्धु थरहरीवाजी नंदुथरहरीते सिंदुथरहरीवाजी चौदिशा की चार चामणे बाजी चारचासणे की चारचासणेबाजी की चार बेलवाले बाजी I श्री इश्वरीवाच  I I  अरे आवजी ढोल किले ढोल्य़ा   किले बटोल्य़ा किले ढोल गड़ायो किने  ढोल मुडाया , कीने ढोल ऊपरी कंदोटी चढाया अरेगुनी जनं ढोलइश्वर ने ढोल्य़ा पारबती ने बटोल्या विष्णु नारायण जी गड़ाया चारेजुग ढोल मुडाया ब्रह्मा जी ढोलउपरी कंदोटी चढाया I श्री इश्वरोवाच I I अरे आवजी कहो ढोलीढोल  का मूलं कहाँ ढोली ढोल कको शाखा कहाँ ढोली ढोली का पेट कहाँ ढोली ढोल का आंखा II श्री पारबत्युवाच II  अरे आवजीउत्तर ढोलीढोल का मूलं पश्चिम ढोली ढोल का शाखा दक्षिण ढोल ढोली का पेट पूरब ढोल ढोली का आंखा I  श्री इश्वरोवाच II अरे आवजी कस्य पुत्रं भवेढोलम  कस्य पुत्र च ड़ोरिका कस्यपुत्रं भवेनादम कस्यपुत्रं गजाबलम

 ii श्री पारबत्युवाच II  अरे आवजी ईश्वरपुत्रभवेढोलं ब्रह्मा पुत्र चंडोरिका पौनपुत्र भवेनाद  भीमपुत्रं गजाबल  ii श्री इश्वरोवाच II  अरे आवजी क्स्य्पुत्रभवेढोल कस्य पुत्र च ड़ोरिका कस्यपुत्रभवेपूड़मकस्यपुत्रं  कंदोंटिका कस्य पुत्र कुंडलिका कस्य पुत्र च कसणिका   शब्द ध्वनीकस्यपुत्र  चं कस्यपुत्र गजाबलम   ii श्री पारबत्युवाच II  अरे गुनीजनम आपपुत्र भवे ढोलम ब्रह्मा पुत्र च ड़ोरिका विष्णु पुत्रं  भवे पूडम कुंडली नाग पुत्र च कुरूम  पुत्र कन्दोटिका गुनी जन पुत्रं च कसणिका शब्दध्वनिआरम्भपुत्रं च भीम पुत्रं च गजाबल  ii श्री इश्वरोवाच II  अरे ढोलीढोल का वारा सरनामवेलीज्ये अरे गुनी जन श्रीवेद I सत २ पासमतों ३ गणेस ४ रणका  ५ छणक ६  बेचीं ७ गोपी ८ गोपाल ९ दुर्गा १० सरस्वती ११ जगती १२ इतिवारा शर को ढोल बोली जारे आवजी ii श्री इश्वरोवाच II  अरे आवजी कस्यपुत्रं भवेनादम  कस्यपुत्रं भवेडंवा कस्यपुत्रं कंदोटी कस्य पुत्रं जगतरां  ii  पारबत्युवाच II  अरे आवजी आपपुत्रं भवेनादं नाद्पुत्र च ऊंकारिका ऊंकारपुत्र भवे कंदोटिका कंदोटीपुत्रं जगतरा  ii श्री इश्वरोवाच II  अरे आवजी आण का कौन गुरु है I कौन है बैठक की माया लांकुडि का कौन गुरु है  i   कौन गुरु मुख तैने ढोल बजाया i पारबत्युवाच ii अरे गुनीजन आण का गुरु आरम्भ i धरती बैठकर की माया I लांकूडी का गुरु  हाथ है गुरुमुख मैंने शब्द बजाया ii श्री इश्वरोवाच II  अरे आवजी कौन तेरा मूलम कौन तेरी कला कौन गुरु चेला कौन शब्द ल़े फिरता हैं ह्दुनिया मिलाया I पारबत्युवाच II अरे आवजी मन मूल मूलं पौन कला शब्द गुरु सूरत चेला सिंहनाद शब्दली फिरा में दुनिया में लाया I ईश्वरोवाच II अरे आवजी कौन देश कौन ठाऊ कौन गिरी कौन गाऊं I पारबत्त्युवाच  II  अरे गुनी जन सरत बसंत देश धरती है मेरी गाँव अलेक को नगर ज्म्राज्पुरी बसन्ते गाँव I ईशव्रोवाच II  अरे आवजी तुम ढोल बजावो नौबत बाजि शब्द बजावो बहुत अनुपम कौन है शब्द का पेट कौन है शब्द का मुखम I पार्बत्यु वाच II  अरे गुनी जन मै श्री ढोल बजाया नौबत वाली शब्द बजाया बहू अनूप I  ज्ञान है शब्द का पेट बाहू है शब्द का मुखम II ईश्वरोवाच II  अरे आवजी कौन शब्द का रूपम I  कौन शब्द का है शाखा I शब्द का कौन विचार  I  शब्द का कौन आँखा I   शब्द का कौन मुख डिठ
I  टोई पूछ रे दास यो शब्द बजाई कहाँ जाई बैठाई I पार्बत्युवाच I I  अरे गुनी जन शब्द ईशरी रूपं च शब्द की सूरत शाखा I  शब्द को मुख विचारम शब्द का ज्ञान है आँखा शब्द का गुण है मुख डिठ टोई मैई कहूँ रे गुनी जन यो शब्द बजायी हिरदया जै बैठाई I ईश्वरोवाच I I अरे आवजी तू कौन राशि छयी I  कौन राशि तेरा ढोलं I  कसणि कौन राशि छ I कन्दोटि कौन राशि छ I  कौन राशि तेरो दैणा हाथ की ढोल की गजबलम I  पारबत्युवाच I I  अरे आवजी शारदा उतपति अक्षर प्रकाश I I  अ ई उ रि ल्रि ए औ ह य व त ल गं म ण न झ घ ढ ध  ज ब ग ड द क प श ष स इति अक्षर प्रकाशम I  इश्वरो वाच I I  अरे आवजी आवाज कौन रूपम च I कौन रूप च तेरी धिग धिग धिगी ढोलि तू कौन ठोंऊँ छयी कौन ठाउ च तेरी ढोल I  ईश्वरोवाच I I अरे गुनी जन अवाज मेघ रूपमच गगन रूपम च मेरी धिगधिगी ढोली मेई सिंघठाण छऊ गरुड़ ठाण च मेरी ढोल मारी तो नही मरे अण मरी तो मरी जाई I  बिन चड़कादिनी फिरां बिन दंताऊ अनोदिखाई इह्तो i मुह मरिये कथं रे आवजी I पारबत्यु वाच I  अरे आवजी ढोल का बारासर कौन कौन बेदंती I  प्रथम वेदणि कौन वेद्न्ति दूत्तिया वेद्न्ति कौन वेद्न्ति तृतिया ३   कौन चतुर्थी ४ पंचमी ५ षष्ठी ६ सप्तमी ७ अष्टमी ८ नवमे ९ दसम १० अग्यार वै वेदणि ११ बार वै वेदणि १२ I  ईश्वरोवाच I I अरे गुनीजन प्रथमे वेदणि ब्रह्मा वेद्न्ति ० द्वितीय ० विष्णु ० ५ त्रोतीय देवी ० चतुर्थ ० महिसुर ४ पंचमे ० पांच पंडव ५ ख्स्टमें  ०  चक्रपति  ६  सप्तमे वेदणि सम्बत धूनी बोलिज्ये ० ७ अष्टम अष्टकुली नाग ८ नवे ० नव दुर्गा वेद्न्ति ९ दसमें वेदणि देवी शक्ति वेद्न्ति I एकादसी वेदणि देवी कालिकाम वेद्न्ति बारों वेदणि देवी पारबती देवी II  इति पाराशर ढोल की वेदणि बोलिज्ये I  ईश्वरोवाच II अरे आवजी ढोल की क्रमणि का विचार बोलिज्ये I  प्रथमे कसणि चड़ायिते क्या बोलन्ती I  द्वितीये २ त्रितये ३ चतुर्थ ४ पंचमे ५ ख्ष्ट्मे ६ सप्तमे ७ अष्टमे ८ नवमी ९ दस्मे १० एकाद्से ११ द्वार्वे १२  i  पारबत्युवाच II  अरे आवजे प्रथमे कसणि चड़ाइते त्रिणि त्रिणि ता ता ता ठन ठन करती कहती दावन्ति ढोल उच्च्न्ते I  त्रितिये कसणि चड़ा चिड़ाइतो त्रि ति तो कनाथच त्रिणि  ता ता धी धिग ल़ा धी जल धिग ल़ा ता ता अनंता बजाई तो ठनकारंति खंती दावम ति ढोल उचते I चौथी कसणि चड़ाइत चौ माटिका चैव कहन्ति दागंति ढोल उचते I पंचमे कसणि चड़ इतों पांच पांडव बोलन्ति कहन्ति दावन्ति ढोल उचते   I  खषटमे कसणी चड़ायितो छयी चक्रपति बोलंती कहन्ति  दावन्ति  ढोल उचते I सप्तमे कसणी चड़ाइतो सप्त धुनी बोलिज्यौ कहन्ति गावन्ति ढोल उचते I अष्टमे कसणी चड़ाइता अष्टकुली नाग बोलन्ती क० ढो ० ढाल उचते I  नवमे कसणी चड़ाइतो निग्रह बोलन्ती क० ढा ० ढो ० उ ० I  दसमी कसणी चड़ाइतो दुर्गा बोलन्ती क ० दा  ०  ० ढो ० उ ० i  अग्यारे क ० च ० देवी कालिका बोलन्ती क ० दा  ०  ० ढो ० उ ० i  बारों देवी पारबती बोलंती क ० दा  ०  ० ढो ० उ ० i   इति बारो कसणे का विचार बोली जेरे गुनीजन II  अरे आवजी क्योंकर उठाई तो ढोल क्योंकरी बजाई तो ढोल फिरावती ढोलम क्योंकरी  सभा में रखी ढोलम I इश्वरो वाच Ii अरे गुनी जनम उंकार द्वापते उठाई तो ढोल सुख म बजाई तो ढोल I सरब गुण में फेरे तो ढोल लान्कुड़ी शब्द ते राखऊ सभा में ढोल I पारबत्यु वाच II प्रथमे अंगुळी कौन शब्द बाजन्ति I द्वितीये  अंगुळी कौन शब्द बाजन्ति I तृतीय अंगुळी कौन शब्द बाजन्ति I चतुर्थ अंगुळी कौन शब्द बाजन्ति I पंचम अंगुळी कौन शब्द बाजन्ति I I  इश्वरो वाच II  अरे आवजी प्रथमे अंगुळी में ब्रण बाजती I  दूसरी अंगुली मूल बाजन्ती I तीसरी अंगुली अबदी बाजंती I चतुर्थ अंगुली ठन ठन ठन करती I झपटि झपटि बाजि अंगुसटिका  I  धूम धाम बजे गजाबलम I  पारबत्यु वाच I  अरे आवजी दस दिसा को ढोल बजाई तो I पूरब तो खूंटम . दसतो त्रि भुवनं . नामाम गता नवधम  तवतम ता ता तानम तो ता ता दिनी ता दिगी ता धिग ता दिशा शब्दम प्रक्रित्रित्ता . पूरब दिसा को सुन्दरिका  I बार सुंदरी नाम ढोल बजायिते  I  उत्तर दिसा दिगनी ता ता ता नन्ता झे झे नन्ता उत्तर दिसा को सूत्रिका बीर उत्तर दिसा नमस्तुत्ये I इति उत्तर दिसा शब्द बजायिते I

           अग्न्या वायव्या नैरीत्मच ईशानछ तै माशी प्रतक विवाद शब्द दक्षिण दिशा प्रकीर्तित्ता I दक्षिण दिसा को वाकुली बीर वकुली नाम ढोल बजायिते I  दक्षिण दिसा नमोस्तुते I इति दक्षिण दिसा बजायिते I पश्चिम दिसा झे झे नन्ता ता ता नन्ता छ बजाइते पश्चिम दिसा प्रक्रीर्तता : II को झाड खंडी बीर झाड खंड नामा ढोल बजाइते पश्चिम दिस नमोस्तुते इति पश्चिम दिसा : II अथ बार बेला को ढोल बजाइता II  सिन्धु प्रातक रिदसम अहम गता जननी कं चैव  एवम प्रात काल ढोल बजाइते I प्रा प्रा प्रवादे चैत्र पुर कालं सवेर कं जननी क च व प्रराणी नाम ढोल बजाइते I मध्यानी मध्यम रूपम च सर्वरूपी परमेश्वर कं जननी कं चैत्र एवम मध्यानी ढोल बजाइते I  लंका अधि सुमेरु वा चैत्र रक्तपंचई शंकरो I  सूं होरे आवजी चाँद सूर्य्य  का  कहाँ निवासं कहाँ समागता सुण हो देवी पारबती I  इश्वरो वाच II  अरे आवजी चाँद सूर्य्य पूर्ब मसा सूर्य मंडल निगासा II सुमेरु पर्वत अस्त्नगता II इति बार्बेला को ढोल बजायते II  अथ चार युग को ढोल बजायते I  अरे आवजी

         

 

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
              Pando Nach ma Kunti Gainda Katha : A story of Rhinoceros in Pando Folk dance

(Garhwali folk Dance Songs, Kumauni folk Songs, Uttarakhandi Folk Dance- Songs, Himalayan Folk dance-Songs)

                               Bhishm Kukreti

    There are tens of story sung at the time of Pando Folk Dance of Garhwal and Kumaun regions by Aujees.
There is one very peculiar story of Gainda or rhinoceros in Pando folk dance-song of Kumaun and Garhwal.
 Kunti, the mother of Pandavas sees a dream that instruct her to bring the skin of rhinoceros for the annual Shradh performance of her husband King Pandu .
Kunti orders five Pandavas to bring the skin of rhinoceros. Pnadavas become ready for bringing the skin of rhinoceros.
In the mean time, Draupadi the wife of all Pandvas also become ready with them to help them in case of
hunger, thirst, rough roads etc. However, Pandavas tell her that since, she does not have dress and ornaments as a queen should have she should not company her.
 When Pandvas come to Hariyali tal forest, they sees a Sitarami rhinoceros. The rhinoceros was a female rhinoceros and she tells them that her husband is in Gagal forest. Pandavas goes to Gagal forest and they kill the rhinoceros and bring skin of rhinoceros for the ritual of Shradh of thei father Pandu as instructed by mother Kunti.
  There is contrast in the story that queen Draupadi becomes ready to share the pain of her husbands Pnadvas  and the wife of rhinoceros Sitarami tells the secret of her husband’ whereabouts. Here, in the story, there is no mention that Pandavas threatened  Sitarami .
 The songs have various emotions woven into it. There is curiosity for audience whether Pandavas would be successful or not. The sacrifice of Draupadi and the deceptive nature of female rhinoceros bring different emotions.
  The folk song is proof that folk song creator were master of psychology besides being master of form of poetries.

पंडो नृत्य मा कुंती माता अर गैंडा क कथा

कोंती माता सुपिनो ह्व़े गे , ताछुम ताछुम
पांडु का सराध कु चैन्द गैंडो , ताछुम ताछुम
ओड़ू आवा नेडू आवा मेरा पांच पंडाउ, ताछुम ताछुम
तुम जावा पंडउ गैंडा कि खोज, ताछुम ताछुम
सरध क चैन्द पंडो गैंडा की खाल , ताछुम ताछुम
तब पैट्या , पंडो , गैंडो की खाल ,ताछुम ताछुम
नारी दुरपता तप कना बैन बोदा, ताछुम ताछुम
मी बि मेरा स्वामी स्न्ग्मांग औंदु , ताछुम ताछुम
भूक लागलि मै भोजन ह्व़े जौलू , ताछुम ताछुम
तीस लगली मी पाणि ह्व़े जौलू , ताछुम ताछुम
उकाळ लगली मै लाठी बणी जौलो, ताछुम ताछुम
पसीना होलू मै साफा ह्व़े जौलू , ताछुम ताछुम
सेज की बगत मै नारी ह्व़े जौलू, ताछुम ताछुम
जुद्ध लगलो मै कालिका ह्व़े जौलू ,ताछुम ताछुम
त्वेकू होलू मेरी नारी , भूषण बिस्तर ,ताछुम ताछुम
तू घर रैली बैठीं दुरपता . ताछुम ताछुम
तब घुमदा गें पंडाउ गैंडा की खोज, ताछुम ताछुम
ऐ गेन पंडौ हरियाली की ताल, ताछुम ताछुम
वख देखी तौंन सीतारामी गैंडो, ताछुम ताछुम
मै छऊँ पंडो , जनानी जात ,ताछुम ताछुम
में मारिक काम नि होण क्वी , ताछुम ताछुम
तुम जावा पंडो , गागळी का बौण , ताछुम ताछुम
मेरा स्वामी रैन्दो , वख स्वामिपाल, ताछुम ताछुम
तब गैन पंडो गागळी क बण, ताछुम ताछुम ,
गैंडा का ग्वेर छयो नागार्जुन , ताछुम ताछुम
माल़ू ग्वीराळ म्यारो गैंडा नि खांदो, ताछुम ताछुम
पीली छंचरी मेरो गैंडा को चैन्दो , ताछुम ताछुम
तब मारे पंडो न स्वामीपाल गैंडो , ताछुम ताछुम
तब गडी पंडो न गैंडो की खगोती ,ताछुम ताछुम

Source Dr Goivind Chatak and Dr.Shiva Nand Nautiyal

Garhwali folk Dance Songs, Uttarakhandi Folk Dance- Songs, Himalayan Folk dance-Songs to be continued in next page……

Copyright @ Bhishm Kukreti

 

Sitemap 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22