Author Topic: Collection of Exclusive Garhwali Folk Songs-गढ़वाली लोक गीतों का संग्रह  (Read 37425 times)

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1



                                            Patriotic and Soldier Oriented Garhwali  Folk Song Dance and Performing -4

                                               
                                                             Bhishma Kukreti
(Garhwali Folk Drama ( Dance, Song and Performing )- 8)

                    Garhwal Kumaun had been the land of patriotic people. For centuries, there was demand for Garh-Kumauni soldiers . Jeet Singh Negi is such a poet whose poems became popular at their initial stage. Kamla ar sipaiji is one his popular songs which became as folk songs

पाकी गाया गौंकी  सारी 
पोड़ी गे सट्यु   की  झड़ाई मेरी कमला

भेंटी जा तू आज मीतैं ,

हिमाला जान्दु छौं लड़ाई -- मेरी कमला

द्वी मैना भी नी ह्वाया

पैरियाँ नाक मां नथुली - मेरा सिपाई

कनकै जी रौलू मि ,

घर मा यखुली- यखुली मेरा सिपाई

बाली- कुंगळी  मुखडी को

हिमाली रंग ना सुखाई - मेरी कमला

धर्म आज मेरो यो इ च

छौं मि देस को सिपाई - मेरी कमला

जब भारी खुद लागली

दगड्या ज्युकड़ी मा ---मेरी सिपाई

खड़ी रौंलो योंयी जगा

तुमारो बाटो हेरी हेरी - मेरा सिपाई

बगत नी च रोणो को  ,

खिलै दे मुखडी को रंग - मेरी कमला

हंसी हंसी जाणि दे मि

निथर बीरता भंग - मेरी कमला

जावा मेरा बीर सिपाई ,

लगैक पैट्दा पिठाई -- मेरा सिपाई

आज हमारो धरम यो ही च ,

छ्याँ   तुम देस का सिपाई - मेरा सिपाई

छऊँ   मि देस को सिपाई -- मेरी कमला

छंयाँ तुम देस का सिपाई --- मेरा सिपाई

 

सन्दर्भ : जीत सिंह नेगी , श्याम घुंघरू बाजला

The main artist in this folk drama would two artists (male as Sipai and female as Kamla). Sipai should be dresses in army dress and kamla as aPhadi newly wed female

Nrration Copyright @ Bhishma Kukreti, bckukreti@gmail.com

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Bheem Ringoun ya Bheem Baja Nach Gan : A Pando folk Song-Dance depicting the Bravery of Bhima


(Garhwali Folk dance-Song, Kumauni Folk Dance-Song, Uttarakhandi Folk dance-Song of Pando dance)
(Folk Songs and Dance of Chivalry, Traditional dance and Folksongs of Bravery)

                                        Bhishm Kukreti

                 Bhim is very prominent character of Mahabharata. When the  Kurukshetra battle (Greatest war of Great  Wars ) started Duryodhan never show his worry from Arjun or other Pandavas except Bhima. Bhima was always great warrior among Pandavas.  As the story states that his one wife Hidamba was from Garhwal (Dr Shiv Prasad Dabral).
            As it is a truth that  Mahabharat’s stories had been there in folk literature before Mahabharata epics was created in Garhwal (Ganesh cave above Mana Village near Badrinath and near the sources of Dhauli Ganga  (Alaknanda ) and Sarswati river.
             There is Bhim Shila (Bhim big Stone) on the river sarswati in Mana Vilage which in past used to be a bridge to cross river Sarswati. It is said that this big stone was kept by Bhima for using as bridge, the aim of writing is that the story about Bhim’s bravery is found in every nook and corner of Garhwal and Kumaun.
              The dance of Bhim in Pando dance is very agile, vibrant, with rage and called also and-band dance (where is no rule of dance) . Many times, the’Pashwa’ of Bhim eats burning coal and runs over burning coal too. The Bhim oriented dance is also Bhim Ringon which means to run around circle and then be unconscious by agile dance.
   The following song of Bhim ringon

   पंडो भीम रिन्गौण को लोकगीत : या भीम बाजा नाच गाण

बाला दैणी होई जैन तेरी
दैणी होई जैन त्यरी वा सौ मण कि गदा
परतिज्ञा को दानि बाला
सौ मन कि गदा वाला तेरी होली नौ मन कि ढाल
बाला जंगलूं जंगलूं बाला
भाबरु भाबरु तुमकू रै गेन भारत पियारा
डाल़ा को गोळ हिलैकी बाला
डाल़ा मा बैठयाँ कौरौ कि पटापट पतगे लगाई दिने
चांदी छैला चौक मा बाला
नौ खारी रीठों को मेरा जोधा पिसम्यल्लो बैण याल़े
सौ मन का गोला भीम रे जोधा
सर्ग चूलेने असी असमान अपतां फेंकने हाथी
पर मेरा बाला. भीमसेण जोधा

 In this song the singer (Aujee) narrates the big strength of Bhima as he has a club of hundred tons, the shield weighing nine tons, as soon as Bhima comes in the battle Bhima kills Kauravas as radish, when by fear Kauravas climb on trees, Bhima shakes the trees and Kauravas fall down. Bhima throws elephants into the sky and nobody knows where elephants have gone. 

स्रोत्र ; अबोध बंधु बहुगुणा एवम डा शिवा नन्द नौटियाल

Copyright@ Bhishm Kukreti



Garhwali Folk dance-Song, Kumauni Folk Dance-Song, Uttarakhandi Folk dance-Song of Pando dance to be continued

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
               Narsing Jagar : Nathpanthi Mantras

                 नरसिंग जागर : नाथपंथी मन्त्र
 

            (Folk Songs of  Garhwal, Traditional Songs of Kumaun , Folk Literature of  Himalayas )

                      Presented on Internet Medium by :Bhishma Kukreti


                   आम तौर पर नरसिंग भगवान को विश्णु अवतार माना जाता है किन्तु कुमाऊं व गढ़वाल में नर्सिंग भगवान गुरु गोरखनाथ के चेले के रूप में ही पूजे जाते हैं . नर्सिंगावली मन्त्रों के रूप में भी प्रयोग होता है और घड़ेलों में  जागर के  रूप में भी प्रयोग होता है. इस लेखक ने एक नरसिंग घडला में लालमणि उनियाल , खंडूरीयों  का जिक्र भी सूना था

नरसिंग नौ हैं : इंगला वीर, पिंगला बीर , जतीबीर, थतीबीर, घोरबीर, अघोरबीर, चंड बीर , प्रचंड बीर , दुधिया व डौंडिया    नरसिंग

   आमतौर पर दुधिया नरसिंग व डौंडिया   नरसिंग के जागर लगते हैं . दुधिया नरसिंग शांत नरसिंघ माने जाते है जिनकी पूजा रोट काटने से पूरी हो जाती है जब कि डौंडिया नरसिंग घोर बीर माने जाते हैं व इनकी पूजा में भेड़ बकरी का बलिदान की प्रथा भी है

   निम्न जागर बर्दी केदार मन्दिर स्थापना के बाद का जागर लगता है क्योंकि इसमें डिमरी रसोईया (सर्युल ) व रावल का वर्णन भी है

                              जाग जाग नरसिंग बीर बाबा

                              रूपा को तेरा सोंटा जाग , फटिन्गु   को तेरा मुद्रा जाग .

                               डिमरी रसोया जाग , केदारी रौल   जाग

                            नेपाली तेरी चिमटा जाग , खरुवा की तेरी झोली जाग

                            तामा की पतरी जाग , सतमुख तेरो शंख जाग

                              नौलड्या चाबुक जाग , उर्दमुख्या तेरी नाद जाग

                             गुरु गोरखनाथ का चेला जाग

                            पिता भस्मासुर माता महाकाली जाग

                            लोह खम्भ जाग रतो होई जाई बीर बाबा नरसिंग

                             बीर तुम खेला हिंडोला बीर उच्चा कविलासू

                             हे बाबा तुम मारा झकोरा , अब औंद भुवन मा

                             हे बीर तीन लोक प्रिथी सातों समुंदर मा बाबा

                             हिंडोलो घुमद घुमद चढे बैकुंठ सभाई , इंद्र सभाई

                             तब देवता जागदा ह्वेगें , लौन्दन फूल किन्नरी

                             शिवजी की सभाई , पेंदन भांग कटोरी

                            सुलपा को रौण  पेंदन राठवळी भंग

                            तब लगया भांग को झकोरा

                             तब जांद बाबा कविलास गुफा

                              जांद तब गोरख सभाई , बैकुंठ सभाई

    अबोध्बंधू बहुगुणा ने 'धुंयाळ"  में जोशीमठ के रक्षक दुध्या बाबा का जागर इस प्रकार डिया

                      गुरु खेकदास बिन्नौली कला कल्पण्या 

                       अजै पीठा गजै सोरंग दे सारंग दे

                        राजा बगिया ताम पातर को जाग

                       न्यूस को भैरिया बेल्मु भैसिया

                      कूटणि  को छोकरा गुरु दैणि ह्व़े जै रे

                      ऊंची लखनपुरी मा जै गुरुन बाटो बतायो

                      आज वे गुरु की जुहार लगान्दु

                         जै दुध्या गुरून चुडैल़ो आड़बंद पैरे

                        ओ गुरु होलो जोशीमठ को रक्छ्यापाल 

                         जिया व्बेन घार का बोठ्या  पूजा 

                         गाड का ग्न्ग्लोड़ा पूज्या

                           तौ भी तू जाती नि आयो मेरा गुरु रे

                          गुरून जैकार लगाये , बिछुवा सणि  नाम गहराए

                          क्विल कटोरा हंसली घोड़ा बेताल्मुखी चुर्र

                        आज गुरु जाती को ऐ जाणि रे

   डा शिवानन्द नौटियाल ने एक जागर की चर्चा भी  की

                   जै नौ नरसिंग बीर छयासी भैरव

                   हरकी पैड़ी तू जाग

                    केदारी तू गुन्फो मा जाग

                    डौंडी  तू गढ़ मा जाग

                   खैरा तू गढ़ मा जाग

                निसासु भावरू जाग

                  सागरु का तू बीच जाग

                  खरवा  का तू तेरी झोली जाग

                  नौलडिया  तेरी चाबुक जाग

                 टेमुरु कु तेरो सोंटा जाग

               बाग्म्बरी का तेरा आसण जाग

               माता का तेरी पाथी जाग

              संखना की तेरी ध्वनि जाग

              गुरु गोरखनाथ का चेला पिता भस्मासुर माता महाकाली का जाया

               एक त फूल पड़ी केदारी गुम्फा मा

                  तख  त पैदा ह्वेगी बीर केदारी नरसिंग

                  एक त फूल पड़ी खैरा गढ़ मा 

                   तख त पैदा ह्वेगी बीर डौंडि

                    एक त फूल पोड़ी वीर तों सागरु  मा

                   तख त पैदा ह्वेगी सागरया  नरसिंग

                    एक त फूल पड़ी बीर तों भाबरू  मा

                    तख त पैदा ह्वेगी बीर भाबर्या नारसिंग

                     एक त फूल पड़ी बीर गायों का गोठ , भैस्यों क खरक

                    तख त पैदा ह्वेगी दुधिया नरसिंग

                    एक त फूल पड़ी वीर शिब्जी क जटा मा

                    तख त पैदा ह्वेगी जटाधारी नरसिंग

                   हे बीर आदेसु आदेसु बीर तेरी नौल्ड्या चाबुक

                   बीर आदेसु आदेसु बीर तेरो तेमरू का सोंटा

                    बीर आदेसु आदेसु बीर तेरा खरवा की झोली

                   वीर आदेसु आदेसु बीर तेरु नेपाली चिमटा

                    वीर आदेसु आदेसु बीर तेरु बांगम्बरी आसण   

                     वीर आदेसु आदेसु बीर तेरी भांगला की कटोरी

                      वीर आदेसु आदेसु बीर तेरी संखन की छूक

                       वीर रुंड मुंड जोग्यों की बीर रुंड मुंड सभा

                       वीर रुंड मुंड जोग्यों बीर अखाड़ो लगेली

                       वीर रुंड मुंड जोग्युंक धुनी रमैला

                         कन चलैन बीर हरिद्वार नहेण 

                         कना जान्दन वीर तैं कुम्भ नहेण 

                        नौ सोंऊ जोग्यों चल्या सोल सोंऊ बैरागी

                        वीर एक एक जोगी की नौ नौ जोगणि 

                       नौ सोंऊ जोगयाऊं बोडा पैलि कुम्भ हमन नयेण

                      कनि पड़ी जोग्यों मा बनसेढु  की मार

                      बनसेढु की मार ह्वेगी हर की पैड़ी माग

                     बीर आदेसु आदेसु बीर आदेसु बीर आदेसु

 

  Dr Kusum lata Pandey described the following mantra  in her research paper

                     पारबती बोल्दी हे मादेव , और का वास्ता तू चेला करदी

                     मेरा भंग्लू घोटदू   फांफ्दा फटन , बाबा कल्लोर कोट कल्लोर का बीज

                      मामी पारबती लाई कल्लोर का बीज , कालोर का बीज तैं धरती बुति याले

                       एक औंसी बूते दूसरी औंसी को चोप्ती ह्व़े गे बाबा

                        सोनपंखी ब्रज मुंडी गरुड़ी टों करी पंखुरी का छोप

                    कल्लोर बाबा  डाली झुल्मुल्या ह्वेगी तै डाली पर अब ह्वेगे बाबा नौरंग का फूल

                      नौरंग फूल नामन बास चले गे देवता को लोक

                      पंचनाम देवतों न भेजी गुरु गोरखनाथ , देख दों बाबा ऐगे कुसुम की क्यारी

                      फूल क्यारी ऐगे अब गुरु गोरखनाथ

                      गुरु गोरखनाथ न तैं कल्लोर डाली पर फावड़ी मार

                    नौरंग फूल से ह्वेन नौ नरसिंग निगुरा , निठुरा सद्गुरु का चेला

                   मंत्र को मारी चलदा सद्गुरु का चेला

   

    पंडित गोकुल्देव बहुगुणा से प्राप्त नर्सिंगाव्ली पांडुलिपि का उल्लेख करते हुए डा विश्णु दत्त कुकरेती ने यह मंत्र उल्लेख किया है

                ॐ नमो गुरु को आदेस ... प्रथमे को अंड अंड उपजे धरती , धरती उपजे नवखंड , नवखंड उपजे धूमी, धूमी उपजे भूमि, भूमि उपजे डाली , डाली उपजे काष्ठ , काष्ठ उपजे अग्नि , अग्नि उपजे धुंवां , धुंवां उपजे बादल , बादल उपजे मेघ , मेघ पड़े धरती , धरती चले जल , जल उपजे थल , थल उपजे आमी , आमी उपजे चामी , चामी उपजे चावन छेदा बावन बीर उपजे म्हाग्नी , महादेव न निलाट चढाई   अंग भष्म धूलि का पूत बीर नरसिंग

               

                         

 

 

i
  References :

1- Rahul Santyakritan : Kumaun

2- Rahul : himalay Ek Parichay

3- Dr Pitambar Datt Barthwal :

4 Dr Govind Chatak : Garhwal ke Geet so

5- Dr Shiva Nand Nautiyal : garhwal ke Loknrity-Geet

6- Dr Vishnu Datt Kukreti Nathpanth : garhwal ke Paripeksh me

7- Kusum Pandey : Garhwal me Dev Pooja a research Thesis of HNBGU Shrinagar

8- Abodh bandhu Bahuguna : Dhunyal a collection of Folk Songs of Garhwal

Manuscript " Narsingavali and Narsingh Ukhel Bhed  " from Gokul Dev Bahuguna vill Jhala , Chalansyun Pauri garhwal

 


 

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1


Garhwali Folk Song Describing Birth of Lord Krishna in Garhwali Nagarja Jagar

(Garhwali Folk Dance-Songs, Folk Literature of Uttarakhand Himalayan Folk  Dance Songs)


                    Bhishma Kukreti 

                Nagraja jagar Nach is very popular in Garhwal and Kumaun. Nagraja is the incarnation of Krishna.  Nagraja is the symbol of Domestic animal wealth. When a caw/buffalo gives birth to kids, the milk is offered first at Nagraja temple and then only the milk is used by people.

           There are many songs pertaining to Krishna for Nagraja dance (Nagraja–k-Ghadyal). It is believed inGarhwal that Krishna settled after leaving Dwarika ar Seem-Mukheem in Garhwal.
 The following song is about Krishna birth

 

                                  नागराजा जागर : गढ़वाली लोक गीतों में श्री कृष्ण जन्म

( गढवाली लोक गीत, उत्तराखंडी लोक गीत , हिमालयी लोक गीत, भारतीय लोक गीत )

जमुना पार होलू कंसु को कंस कोट
जमुना पार होलू गोकुल बैराट
कंसकोट होलू राजा उग्रसेन
तौंकी राणी होली राणी पवनरेखा
बांयीं कोखी पैदा पापी हरिणा कंश
दांयी कोखी पैदा देवतुली देवकी
ओ मदु बामण लगन भेददा
आठों गर्भ को होलू कंसु को छेदक
हो बासुदेव को जायो प्रभो , जसोदा को बोलो
देवकी नंदन प्रभो , द्वारिका नरेश
भूपति-भूपाल प्रभो , नौछमी नारेणा
भगत वत्सल प्रभो , कृष्ण भगवान्
हो परगट ह्व़े जाण प्रभो, मृत्यु लोक मांज
घर मेरा भगवान अब , धर्म को अवतार
सी ल़ोल़ा कंसन व्हेने , मारी अत्याचारी
तै पापी कंसु को प्रभो कर छत्यानाश
हो देवकी माता का तैंन सात गर्भ ढेने
अष्टम गर्भ को दें , क्या जाल रचीने
अब लगी देबकी तैं फिलो दूजो मॉस
तौं पापी कंस को प्रभो, खुब्सात मची गे
हो क्वी विचार कौरो चुचां , क्वी ब्यूँत बथाओ
जै बुधि ईं देवकी को गर्भ गिरी आज
सौ मण ताम्बा की तौन गागर बणाई
नौ मण शीसा को बणेइ गागर की ड्युलो
हो अब जान्दो देवकी जमुना को छाल
मुंड मा शीसा को ड्युलो अर तामे की गागर
रुँदैड़ा लगान्द पौंछे , जमुना का छाल
जसोदा न सुणीयाले देवकी को रोणो
हो कू छयी क्या छई , जमुना को रुन्देड
केकु रूणी छई चूची , जमुना की पन्दयारी
मैं छौं हे दीदी , अभागी देवकी
मेरा अष्टम गर्भ को अब होंदो खेवापार
हो वल्या छाल देवकी , पल्या छाल जसोदा
द्वी बैणियूँ रोणोन जमुना गूजीगे
मथुरा गोकुल मा किब्लाट पोड़ी गे
तौं पापी कंस को प्रभो , च्याळआ पोड़ी गे
हो अब ह्वेगे कंस खूंण अब अष्टम गर्भ तैयार
अष्टम गर्भ होलो कंस को विणास
अब लगी देवकी तैं तीजो चौथो मॉस
सगर बगर ह्व़े गे तौं पापी कंस को
हो त्रिभुवन प्रभो मेरा तिरलोकी नारेण
गर्भ का भीतर बिटेन धावडी लगौन्द
हे - माता मातेस्वरी जल भोरी लेदी
तेरी गागर बणे द्योलू फूल का समान
हो देवकी माता न अब शारो बांधे याले
जमुना का जल माथ गागर धौरयाले
सरी जमुना ऐगे प्रभो गागर का पेट
गागर उठी गे प्रभो , बीच स्युन्दी माथ
हो पौंची गे देवकी कंसु का दरबार
अब बिसाई देवा भैजी पाणी को गागर
जौन त्वेमा उठै होला उंई बिसाई द्योला
गागर बिसांद दें कंस बौगी गेन
अब लगे देवकी तैं पांचो छठो मास
तौं पापी कंस को हाय टापि मचीगे
हो- अब लागी गे देवकी तैं सतों आठों मॉस
भूक तीस बंद ह्व़े गे तौं पापी कंस की
हो उनि सौंण की स्वाति , उनि भादों की राती
अब लगे देवकी तैं नवों-दसों मास
नेडू धोरा ऐगे बाला , तेरा जनम को बगत
अब कन कंसु न तेरो जिन्दगी को ग्यान
हो! पापी कंस न प्रभो , इं ब्युन्त सोच्याले
देवकी बासुदेव तौंन जेल मा धौरेन
हाथुं मा हथकड़ी लेने , पैरूँ लेने बेडी
जेल का फाटक पर संतरी लगे देने
हो उनि भादों को मैना उनि अँधेरी रात
बिजली की कडक भैर बरखा का थीड़ा
अब ह्वेगे मेरा प्रभो ठीक अद्धा रात
हो , हाथुं की हथकड़ी टूटी , टूटी पैरों की बेडी
जेल का फाटक खुले धरती कांपी गे
अष्टम गर्भ ह्व़ेगी कंस को काल
जन्मी गे भगवान् प्रभो , कंसु की छेदनी


सन्दर्भ डा. शिवा नन्द नौटियाल , गढ़वाल के लोक नृत्यगीत

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
                  Nirankar Jagar :  Rebelian Song Against Brahmanvad

                  निरंकार जागर : ब्राह्मणवाद के विरुद्ध एक धार्मिक गीत

     

                  (Spiritual Literature of Garhwal, Kumaun and Himalayas)

                                  Bhishma Kukreti

 
              Nirankaar Jee  is called Bada Devta or Supreme Lord and is worshiped by all but only the Shilpkar community  performs the Pujai of Nirankar jee.

The following Jagar is clearly revolt against Brahmanvad and this type of rituals at the end of shilpkar are one of the reasons for upcoming of Shilpkars

My salute to the creator of this fine revolutionary and rebellion poetry

This poem is a Diamond Jewl of  Folk Literature of Garhwal

 

                   ओंकार सतगुरु प्रसाद ,

 प्रथमे ओंकार , ओंकार से फोंकार

फोंकार से वायु , वायु से विषन्दरी 

विषन्दरी से पाणी , पाणी से कमल,

 कमल से ब्रह्मा पैदा ह्वेगे

 गुसैं को सब देव ध्यान लेगे

  जल का सागरु   मा तब गुसैं जीन सृस्ठी रच्याले

 तब देंदा गुसैं जी ब्रम्हा का पास

चार वेद , चौद शास्तर , अठार पुराण

चौबीस गायत्री

सुबेर पध्द ब्रह्मा स्याम भूलि जांद

अठासी हजार वर्स तक ब्रह्मा

नाभि कमल मा रैक वेद पढ़दो

तब चार वेद , अठार पुराण चौबीस गायत्री 

वे ब्रह्मज्ञानी तैं गर्व बढ़ी गे

वेद शाश्त्रों धनी ह्वेई गयों

मेरा अग्वाड़ी कैन हूण?

मि छऊँ ब्रह्मा श्रिश्थी का धनी

तब चले ब्रह्मा गरुड़ का रास्ता

पंचनाम देवतौं की  गरुड़ मा सभा लगीं होली

बुढा केदार की जगा बीरीं होली

सबकू न्यूतो दियो वैन गुसैं नी न्यूतो   

वे जोगी को हमन जम्मा नी न्यूतण

स्यो त डोमाण खैक आन्द , स्यो त कनो जोगी होलो

तब पुछ्दो ब्रह्मा - को होलू भगत

नारद करदो छयो गंगा मै की सेवा

पैलो भगत होलू कबीर , कमाल तब कु भगत होलू

तब को भगत होलू रैदास चमार

बार बर्स की धूनी वैकी पूरी ह्व़े गे

तब पैटदू ब्रह्मा गंगा माई क पास

  तुम जाणा छ्न्वां ब्रह्मा , गंगा मै का दर्शन

मेरी भेंट भी लिजावा , माई को दीण     

एक पैसा दिन्यो वैन ब्रह्मा का पास

तब झिझडांद  ब्रह्मा यो रैदास चमार

क्न्कैकू लीजौलू ये की भेंट

तब बोल्दो रैदास भगत ---

मेरी भेंट को ब्रह्मा , गंगा माई हाथ पसारली   

मेरी भेंट कु ब्रह्मा , गंगा माई बाच गाडलो   

चली गये ब्रह्मा तब गंगा माई का पास

नहाए धोये ब्रह्मा छाला खड़ो  ह्व़े गये

घाघु  मारे वेन   गंगा न बाच नी गाडी

तब उदास ह्व़ेगे ब्रह्मा घर बौडिक आये 

 रैदास की भेंट वू भूलि गए

अध्बाट आये     ब्रह्मा , आंखी फूटी गेन

गंगा माई जथें दिखे आँखी  खुली जैन 
तब याद आये ब्रह्मा रैदास की भेंट

बौडी तब वो गंगा माई को छाला 

रैदास की भेंट छ दीनी या माई

रैदास को नाम सुणीक तब

गंगा माई न बाच दियाले

रैदास होलू म्यारो पियारो भगत

एक शोभनी कंकण गंगा माई न गाड्यो

ब्रह्मा मेरी या समूण  तू रैदास देई

ब्रह्मा का मन कपट ऐगे लोभ बसी गे

यो शोभनी कंकण होलू मेरी नौनि जुगत

तब रैदास का घर का बाटा

ब्रह्मा लौटिक नी    औंदो

पर जै भी बाटा जांद रैदास खड़ो ह्व़े जांद

ब्रह्मा गंगा माई की मैं समूण दी होली

त्वेकू बोल्युं रैदास --

ब्याखुनी दां मैं तेरा घर औण 

सुणदो रैदास तब प्रफुल्ल ह्वेगे

सुबेरी बिटे गौंत छिड़कदो

घसदो छ भीतरी लीप्दो छ पाळी

आज मेरा डेरा गंगा माई न आण

वैकु चेला होलू जल कुंडीहीत

जादू मेरा हीत बद्री का बाड़ा केदार का कोण्या

ल़ी आओ मैकू अखंड बभूत

देवतों न सुणे रैदास की बात

जोगी हीत तब पिंजरा बंद करयाले

इन होलो सत जत को पूरो

जोगी चाखुली बणी उडी जान्दो 



 Ref: Dr Govind Chatak : Garhwal ki Lok gathayen page 87

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Spiritual Folk of Literature Kumaun -Garhwal, Himalayas
 
                      Badrinath Jatara  Jagar   
                         
                             बद्रीनाथ जी का जातरा जागर
                       
                 Presented by Bhishma Kukreti
 
 Narad said  in Narad sutra

भक्त एकान्तिनो मुख्या :
 
कंठावरोधरोमंच्वाश्रुभी : परस्परं लपमाना: पव्यन्ति कुलानि प्रिथिवो च

तीर्थोकुर्वन्ति तीर्थानि सुकर्मोकुर्वन्ति कर्माणि स्क्छ्हास्त्री कुर्वन्ति शाश्त्राणि

Narad says that wherever Bhaktas or devotees walk it becomes Pavitr or poise . When people go for Badrinath tour , the Bhaktas sing and dance on the following relgiou song

The dance is free style and depend upon the groups and place of travelling

जै ब्वालो बद्रीनाथ की झमको, दरिशन  करण तुमारो जी झमको

स्यों ऐगी जातिर जी झमको , देश देसु का लोग झमको

खोंळी देवा फाटिक जी झमको , जातिर ऐ गेन जी झमको

मूलक मुल्कों का लोग झमको , जै ब्वालो बद्रीनाथ जी की झमको

दरशन करण जी तुमारो झमको

 
 
Refrence Dr Shivaa nand Nautiyal 's book

 

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
Ranraut a   RanBhoot Folk Song of Garhwal

                                                       रणरौत  : एक धार्मिक लोक जागर (गीत)
                      In Garhwal , people worship Ghosts, Bhoot by several ways and means . One way is to worship Brave family legends or community legends by arranging Mandan . In Mandan the Das play drums and sing the Jagar of particular Brave Soul or legends and Pashwas or people dance according to rhythm and song contents
  RanRaut is very famous Legendary  Song of Rawat Community . As poem, the poem contains all raptures except Adhorence in ful sense . The readers will enjoy the figures of speeches, proverbs, and many old -new phrases

                           

सिरीनगर रंद छयो राजा प्रीतामसाही

कुलावली कोट मा रंद रौतु औलाद

हिंवां रौत को छयो भिंवा  रौत

 भिंवा रौत को छयो रणु रौत 

रणु रौत होलू मालू मा को माल

जैको डबराळया माथो छ , खंखराल्य़ा जोंखा

घूंडों पौंछदी  भुजा छन जोधा की

मुन्गर्याळी फीलि छन मेरा मरदो

माल मा दूण   रांजड़ा ऐन

तौन कांगली सिरीनगर भेज्याली

रूखा रुखा बोल लेख्या तीखा लेख्या स्वाल 

बोला बोला मेरा कछडि का ज्वानू

मेरा राज पर कैन त यो धावा बोले

मेरा गढवाल मा कु इनु माल होलू

 जु भैर का मालू तै जीतिक लालू

तबरेक उठीक    बोलदू छीलू     भिम्ल्या

यी तरैं     को माल होलू कुलवाली कोट

हिंवां रौत न तलवार    मारे

रणु रौत मी तलवार मारलो

रणु रौत होलू तलवार्या जवान

जैका मारख्वल्य़ा   छन बेला

जैका चौसिंग्या खाडू होला, खोळया होला कुत्ता

कुलवाली कोट को वो रणुरौत 

मेरो भाणजा      मालू साधिक लालो

प्रीतम साही मराज तब कांगली लेखद

हे बुबा रणु रौत तू होल्यु बांको भड़                                                                             

  भात खाई तख हात धोई यख   

जामो पैरी तख तणि बाँधी यख   

कागली पौंचीगे रौत का पास

तब बांचद कांगली रौत

शेर  जसा मोछ   छ्या रौत का

तैका    मणि का मान धड़कन लै गेन

तैकू हात की मुसळी बबल़ाण लै गेन

कंड़ीळ  बंश का    कांडो जजराँद

 निरकुलो पाणि    डाली सि हिरांद

तब धाई लगान्द रणु राणी भिमला

मै त जान्दो राणी सैणि   माल दूण     

मेरा वास्ता पकौ निरपाणि    खीर

 राणी भिमला तब कुमजुल्या ह्व़े गे

नई नई मया छे ऊंकी जवानी की ,

नयो नयो ब्यो छो

राणी  भीमला ड़ाळी सि अळस्येगे

छोड़दी पयणा नेतर रांग सा बुंद

मै जोडिक स्वामी तुम जुद्ध को  पैटयां

सुमरदो तब रौत देवी झाली माली

ढेबरा लुक्दा बखरा लुक्दा

मर्द कबि नि रुकदा शेर कबि नि डरदा

लुवा  जंगी जामा पैरण लैग्या

सैणा  सिरीनगर ऐ गे रणु

जैदेऊ माल्यान गरदनी मालिक

हे रौर आज जैदेऊ त्वेक च  बुबा

तू छे  मेरा रणु मालू मा को माल

त्वेन मारणान  ल्वे चटा माल

राजा क आज्ञा लेक रौत चलीगे

माल को दूण कुई माल बोदा

ये t ऐ चखुनी  चूंडला आंगुळी मारला

तब छेत्रो को हंकार चढ़े रौत

मारे तैंन मछुली   सी उफाट

छोड़े उडाल तलवार

तैंन मुंडू का चौंरा लगै न

तैंन  खूनन घट रिंगेन मरदो

तै माई मरदु  का चेलान मरदो

सि  केल़ा सि कचेन गिदुडु सि फाडिन 

बैरी को नौ रखे ऋणना 
For Part II , Please refer Dr Govind Chatak , Gahdwal Ki Lok Kathayen pg 209

Or Dr Shivanand Nautiyal, garhwal ke Loknrity Geet , pg 171

Copyright @ Bhishma Kukreti, bckukreti@gmail.com

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1

             Teelu Rauteli RanBhoot Jagar : A Tribute to One of The Greatest Female Warriors

               
 तीलु रौतेली रणभूत जागर : संसार की महान स्त्री योद्धा  को श्रधांजलि
           
 ( Garhwali Female Warriors , Himalayan Women Warriors, Indian Women Warriors )

                                Bhishma Kukreti
 

Teelu Rauteli is one of the great historical and mythological female warrior of Garhwal . Garhwalis do demonolatry for her braveness as Ranbhoot dance and song (Mandan)  .

As in many folk songs in all over world folk literature, Garhwalis praises Teelu Rauteli in Jagar of Ranbhoot Mandan as brave as male brave warrior and dinstinguish her as brave heroin of the era of kings Dhamshahi Kantura of Kumaun and Manshahi king of Garhwal. After the defeat of Manshah against Dhamshah , Teelu rauteli and her aids as Shibbu pokhariyal Negi Sardar, Ghimandu Hudkiya, her maids did fight on behalf of the Garhwali king           

                                     तीलू रौतेली रण भूत जागर

         डा शिवानन्द के अनुसार , "   वीरांगना  तीलू रौतेली गढवाल कि झांसी कि राणी कहलायी जाती है . तीलू कि याद में रण भूत नचाया जाता है . जब तीलू रौतेली नचाई जाती है तो अन्य बीरों  के रण भूत /पश्वा जैसे शिब्बू पोखरियाल, घिमंडू हुडक्या, बेलु -पत्तू सखियाँ , नेगी सरदार आदि के पश्वाओं को भि नचाया जाता है . सबके सब पश्वा मंडांण   में युद्ध नृत्य के साथ नाचते हैं"

                   ओ कांडा का कौथिग उर्यो

                   ओ तिलु कौथिग बोला

                   धका धे धे   तिलु रौतेली  धका धे धे     (Read  धे as Dhai )

                  द्वी बीर मेरा रणशूर ह्वेन

                   भगतु पत्ता को बदला लेक कौतिक खेलला

                 धका धे धे तिलु रौतेली धका धे धे

                 अहो रणशूर बाजा बजी गेन रौतेली धका धे धे

                बोइयों का दूध तुम रणखेतु बतावा  धका धे धे

                तीलु रौतेली ब्वादा रणसाज सजावा धका धे धे

                इजा मैणा यूं बीरूं टीका लगावा , साज सजावा ,धका धे धे

                 मै तीलु  बोदू जौंका भाई होला , जोंकी बैणि होली

                                                 ओ रणखेत जाला धका धे धे

                 बल्लू प्रहरी टु मुलक जाइक धाई लगै दे धका धे धे

                                           बीरों के भृकुटी तण गे धका धे धे

                                           तीलु रौतेली धका धे धे

                ओ अब बूड़ी सलाण नाचण लागे धका धे धे

                 अब नई जवानी आइगे धका धे धे

                 बेलू देबकी द्वी सखी संग चली गे धका धे धे

                 ओ खैरा गढ़ मा जुद्ध लगी गे धका धे धे

                  खड़कु रौत तखी मोरी गे  धका धे धे

                                       तीलु रौतेली धका धे धे

                   ओ काण्ड को कौतिक उर्यो गे धका धे धे

                   तीलु रौतेली तुम पुराणा हथ्यार पुजावा धका धे धे

                   अपणि ढाल कटार तलवार सजावा धका धे धे

                   घिमंडू की हुडकी बाजण लगे धका धे धे

                  ओ रणशूर साज सजीक ऐगे तीलु रौतेली धका धे धे

                   दीवा को अष्टांग करी याल धका धे धे

                    रण जीति घर आइक गाडुल़ो छतर रे धका धे धे

                    धका धे धे तीलु रौतेली  धका धे धे

                   पौंची गे तीलु रौतेली टकोली भौन धका धे धे

                    यख बिद्वा कैंत्युरो मारियाले धका धे धे

                   तब तीलु पौंची गे सल्ड मादेव धका धे धे

                     ओ सिंगनी शार्दूला  धका धे धे

                   धका धे धे तीलु रौतेली धका धे धे

                   येख वख मारी कैकी बौडी गे चौखाटिया देघाट धका धे धे

                     बिजय मीले पण तीलु घिरेगे धका धे धे

                    बेल्लू देबकी रणखेतुं मा इखी काम ऐन

                   इथगा मा शिब्बू पोखरियाल मदद लेक आइगे धका धे धे

                   अब शार्दूला लड़द पौंची कालिंकाखाळ

                सराइंखेत आइगे घमासान जुद्ध ह्व़े धका धे धे

                शार्दूला की मार से कैंत्युरा रण छोडि भाजी गेन धका धे धे

                रण भूत पितरां कल तर्पण दिंऊला  धका धे धे

                यख शिब्बू पोखरियाल तर्पण देण लग्ये  धका धे धे

                सराईखेत  नाम तभी से पड़े धका धे धे

                यख  कौतिक तलवारियों को होलो  धका धे धे

                ये तें खेलला मरदाना मस्ताना रणवांकुर जवान धका धे धे

                सरदार चला तुम रणखेत चला तुम धका धे धे

                धका धे धे तीलु रौतेली धका धे धे

                ओ रणसिंग्या रणभेरी नगाड़ा बजीगे  धका धे धे

                ओ शिब्बू ब्वाडा तर्पण करण खैरागढ़ धका धे धे

                अब शार्दूला पौंची गे खैरागढ़ धका धे धे

                यख जीतू कैंत्युरा मारी , राजुला जै रौतेली अगने बढी गे धका धे धे

                 रण जीति सिंगनी दुबाटा मा नाण लगे धका धे धे

                  राजुलात रणचंडी छयी अपणो काम करी नाम धरे गे धका धे धे

                  कौतिका जाइक खेलणो छयो खेली याला

                   याद तौंकी जुग जुग रहली धका धे धे

                   तू साक्षी रैली खाटली के देवी धका धे धे

                   तू साक्षी रैली स्ल्ड का मादेव धका धे धे

                   ओ तू साक्षी रैली पंच पाल देव

                    कालिका की देवी लंगडिया भैरों

                    ताडासर देव , अमर तीलु, सिंगनी शार्दूला  धका धे धे

                    जब तक भूमि , सूरज आसमान

                     तीलु रौतेली की तब तक याद रैली

                     धका धे धे तीलु रौतेली धका धे धे

 

                   

 

 

सन्दर्भ व साभार : डा शिवानन्द नौटियाल , गढ़वाल के लोकनृत्य

Copyright@ Bhishma Kukreti, bckukreti@gamil.com

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1

             Arjun Baja Jagar-Nach”: A Garhwali folk song (jagar) for Pandau Jagar-Dance   

(Garhwali Folk dance-Song, Traditional Folk dance-songs of Kumaun, Himalayan Folk Literature)

                                          Bhishm Kukreti
 There is popular or could be said a compulsive dance-song related to Arjun a Pandava.  The song is with the raptures of chivalry, rage, love and pathos.
पंडौं अर्जुन बाजा नृत्य-गीत

कृष्ण अब पोंछी गे हे अर्जुन
देखी तौं तब हे अर्जुन
जनीति मा विलाप हे अर्जुन
प्रण करी याले हे अर्जुन
जयद्रथ तैं मी मारी धोळलु हे अर्जुन
निथर सूरज डुबण पर भोळ हे अर्जुन
चिता मा पोड़लु हे अर्जुन
********************************
जयद्रथ घर्मु लुक्युं च हे अर्जुन
सूर्य अछ्लेणु वाळ च हे अर्जुन
अर्जुन चिता मा बैठण लगी गे हे अर्जुन
जयद्रथ तमासो दिखण को परगट ह्व़े गे हे अर्जुन
कृष्ण न अपणो माया को चक्र हटाये हे अर्जुन
सूर्य सौब जगा दिखयाण लैगे हे अर्जुन
अर्जुन न तीर मार आले हे अर्जुन
जयद्रथ को सिर आकाश उड़ेगे हे अर्जुन
तेरी परतिज्ञा रै ग्याई हे अर्जुन


सन्दर्भ : डा. शिवा नन्द नौटियाल

           The story starts when Abhimany was killed by seven army generals of Kaurava together against the rules of battle for Kurukshetra. Jaydratha  was the brother in law of Duryodhan the crowned pricnce of Kuruvansh/ Hastinapur . Jaydrath kicked the dead body of Abhimany the son of Arjun .
    Now,  Arjun  takes a vow that he will kill Jaydrath before the sun set. Jayadrath hides in his house.
                      Krishna spread his Maya (magic) and the sun sets. Arjun becomes ready to die on a Chita (pyre0. Hearing the news that Arjun is ready to do Armdah (die by fire him), Jaydrath comes out from his hide outs and shows his face at the scene. As soon as Jaydrath appears in the battle ground where, Arjun was ready for Atmdah the sun starts shining and Arjun kills Jaydrath by his arrow.

Copyright@ Bhishm Kukreti

Bhishma Kukreti

  • Hero Member
  • *****
  • Posts: 18,808
  • Karma: +22/-1
           Abhimanyu –Bjaj-Nrity-geet : a story of Pandau jagar about the Bravery of Abhimanyu

(Folk Songs of Kumaun, Folk Dance-Songs of Garhwal, Himalayan Folk Dance-Songs)
                                               
                            Bhishm Kukreti

     
          Abhimanyu ‘s story brings bravery and pathos raptures  among the audience when Aujees sing the story of Abhimanyu’s entry into Chakravyuh  a circle strategy coined by Drona Chary the Army chief of Kaurava.
 Except Arjun, no other Pandavas knew about fighting against Chakravyuh. Arjun was away in another battle. Abhimanyu heard the story from his father Arjun while Abhimanyu was into womb, when Arjun was telling about breaking Chakravyuh to his wife Subhadra the mother of Abhimanyu. Kauravas killed Abhimanyu by wrong means against rules set before battle of Kurukhsetra. .
 In Garhwal, Abhimanyu Baja Nrity get is also called ‘Bala Ghnadyal’ . ghandyal is one of the oldest deities  of Garhwal
अभिमन्यु बाजा- नृत्य-गीत


तुम रौंदा होला राजा जयंती ध्रिग्पल
तुम होला राजा छत्रसाल भौर
कपटी कौरवों न राजा कुचालू रचेली
जौन रचे राजा सात द्वारों की लड़ाई
जयंती राज भंज राजा सणि पत्री देंदा
जती रंदा पांडो तुम जीती राज मान
तुम आवा पंडो अब सात द्वारों की लड़ाई
जयंती मा ह्व़े ग्याई झोंळी झंकार
सीली त ओबरी राजा झिली ह्वेगे खाट
राजा अर्जुन जायुं च दक्खन का देस
साथ छ वैका किरसण सारथी
घर मा रयुं च बालो अभिमन्यु
मी जौंलो पिता रण भूमि -लड़ाई
छै किलों की कथा मैन मा का पेट मा सुणयाले
जब माता सुभद्रा तैं लगी छै पेट की वेद
अर्जुन न लगाई छै द्वारों की कथा
चक्रव्यूह तोड्नो कु जान्दो छ बालो घंडयाळ
बीरता से दंग रेने पापी कौरव
चालो कौरिक तौं मारे बालो अभिमन्यु

स्रोत्र डा. पुरुषोतम डोभाल
सन्दर्भ डा. शिवा नन्द नौटियाल

 

Sitemap 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22